Σε μια χώρα που περηφανεύεται πως «γέννησε» τον πολιτισμό, η Ιστορία δεν είναι πάντοτε ιερό κειμήλιο, συχνά είναι κουρέλι πεταμένο στη λήθη, καταπατημένο από αδιαφορία, συμφέροντα και παράνομες αυθαιρεσίες. Η Σαλαμίνα, ο τόπος της ένδοξης ναυμαχίας που καθόρισε την πορεία ολόκληρης της Ευρώπης, βιώνει σήμερα μια σιωπηλή λεηλασία. Αρχαία μνημεία εγκαταλειμμένα, τείχη θαμμένα κάτω από μάντρες και μπάζα και μια πολιτεία απούσα, που φαντάζει… συνένοχη στην ιστορική αμνησία.
- Από την Ιωάννα Τσέφλιου
Σε αυτό το τραγικό σκηνικό, ένας άνθρωπος υψώνει φωνή αντίστασης, κάνοντας σαφές πως δεν θα σταματήσει να αγωνίζεται, αν δεν δικαιωθεί. Πρόκειται για τον Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, συγγραφέα κι ερευνητή, φοιτητή του Τμήματος Ιστορίας του Ελληνικού Πολιτισμού, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ο οποίος έχει αφιερώσει χρόνια στην ανακάλυψη της «μυστικής» Σαλαμίνας.
«Το επίκεντρο των ενδιαφερόντων μου περιστρέφεται γύρω από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αποσκοπώντας στην ανάδειξη και την προβολή του. Μία από τις μελέτες μου το τελευταίο διάστημα σχετίζεται με το ιστορικό τοπόσημο της Σαλαμίνας κι έχω επικεντρωθεί ιδιαίτερα σε αυτό, αφενός λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας της περιοχής, αφετέρου επειδή συμβαίνει το εξής παράδοξο: Παρά το γεγονός ότι η περιοχή σχετίζεται με ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας -αλλά και της Ευρώπης κατά την παράδοση-, παρατηρείται πως είναι τρομερά παραγκωνισμένη, υποβαθμισμένη και τα μνημεία, τα τρόπαια της νίκης και ό,τι σχετίζεται με τους Σαλαμινομάχους έχουν υποβαθμιστεί ως και καταστραφεί» αναφέρει αρχικά στη «δημοκρατία» και συνεχίζει:
«Προσωπικά ασχολήθηκα με τα ιστορικά μνημεία ολόκληρου του νησιού, τα οποία είναι άγνωστα ακόμα και στους ντόπιους. Προϊόν της ερευνητικής μου προσπάθειας ήταν η συγγραφή ενός βιβλίου, στο οποίο επιγράφεται η “μυστική” Σαλαμίνα και επέλεξα αυτό τον τίτλο για να υποδηλώνει το γεγονός ότι τα μνημεία αυτά, αν και υπαρκτά, είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό. Είναι εντυπωσιακό ότι υπάρχουν ακροπόλεις στο νησί, οι οποίες δεν έχουν ανασκαφεί. Πέραν του μνημείου των Σαλαμινομάχων υπάρχουν πάρα πολλά μνημειακά κατάλοιπα, τα οποία είναι υποβαθμισμένα».
Οπως εξηγεί στη «δημοκρατία» ο κ. Χαραλαμπόπουλος, οι έρευνές του στο νησί διήρκησαν περισσότερο από τρία χρόνια και στο πλαίσιο αυτό είχε την ευκαιρία να εντοπίσει στοιχεία βαρύνουσας σημασίας που τον ώθησαν να προχωρήσει στα επόμενα βήματα.
«Βρήκα μια περιοχή έναντι του όρμου των Αμπελακίων, όπου είχε γίνει η συγκέντρωση του ελληνικού στόλου. Μάλιστα, έχει διασωθεί τμήμα των αρχαίων τειχών των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων. Πρόκειται για το σημείο εκείνο όπου συγκεντρώθηκε ο αθηναϊκός στρατός, τα ένοπλα τμήματα, αλλά και τα γυναικόπαιδα. Από εκεί παρακολουθούσε ο κόσμος τη ναυμαχία και εμψύχωνε τα πληρώματα του στόλου» περιέγραψε ο ερευνητής και συμπλήρωσε σχετικά με τα ευρήματα:
«Αυτό το κομμάτι που εντόπισα, είναι το μοναδικό που διασώζεται και προς έκπληξή μου διαπίστωσα ότι ήταν μέσα σε μια έκταση με οργιώδη βλάστηση, όπου είχαν γίνει παράνομες επιχωματώσεις. Εχει γίνει καταπάτηση του χώρου από ιδιώτες, ενώ ανήκει στο ελληνικό δημόσιο και διεκδικείται δικαστικά από ορισμένους ιδιώτες και το χειρότερο είναι ότι έχουν κατασκευαστεί επάνω σε τμήματα των αρχαίων τειχών κάποιες επαγγελματικές δραστηριότητες, μεταξύ αυτών και μάντρες, που επικάθονται επάνω σε αρχαία τείχη».
Οι κινήσεις σε Υπουργείο Πολιτισμού και Τοπική Αυτοδιοίκηση
Ακολούθησε ένας γολγοθάς για τον ίδιο, που μέχρι και σήμερα δεν έχει φτάσει στο τέλος του, αφού η επικοινωνία με τον Δήμο Σαλαμίνας και τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού συχνά καθίστατο δύσκολη.
«Αναζήτησα τον αρχαιολογικό νόμο, ήρθα σε επαφή με τους ιθύνοντες και διαπίστωσα ότι πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση του αρχαιολογικού νόμου. Αυτό το φαινόμενο αποκαλείται προσβολή μνημείου και κατόπιν αυτού, αφού συγκέντρωσα στοιχεία, δημιούργησα ένα ψήφισμα σε διαδικτυακή πλατφόρμα και κίνησα ενέργειες τόσο προς το υπουργείο Πολιτισμού όσο και προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με σκοπό να αναδειχθεί το θέμα και να βρεθεί λύση» επεσήμανε και προσέθεσε:
«Βέβαια, για να αποσπάσουμε την απάντηση του δημάρχου Σαλαμίνας πρέπει να μεσολαβήσουν έξι αναφορές μας προς την αποκεντρωμένη διοίκηση και αποστολή αντίστοιχων εγγράφων προς τον δήμο, καθώς είχαμε υποβάλει έγγραφο να μας απαντήσει σε ερωτήματα και υπεξέφευγε επί 9-10 μήνες. Τελικά απάντησε ότι από την Πολεοδομία Σαλαμίνας στο συγκεκριμένο ΚΑΕΚ, στο συγκεκριμένο κτηματογραφικό τμήμα δεν έχουν χορηγηθεί άδειες, άρα, επί της ουσίας, γι’ αυτά τα οποία έχουν αναγερθεί εκεί εγείρεται ζήτημα νομικότητας».
Εκτοτε ο κ. Χαραλαμπόπουλος κίνησε διαδικασίες, ζητώντας από τις αρμόδιες υπηρεσίες να προβούν σε έλεγχο νομιμότητας αυτών των κατασκευών. Στις επίσημες απαντήσεις που έλαβε -και βρίσκονται στη διάθεση της εφημερίδας- αποκαλύπτεται μια αδιανόητη πραγματικότητα. Η ίδια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, με έγγραφό της, αναγνωρίζει ότι τμήματα των αρχαίων τειχών της Σαλαμίνας έχουν υποστεί παράνομη επιχωμάτωση. Ακόμα πιο αποκαλυπτική είναι η παραδοχή ότι τμήμα του αρχαιολογικού χώρου διεκδικείται από ιδιώτες, παρότι πρόκειται για αναγνωρισμένη δημόσια ιδιοκτησία. Παρά τη σαφή παραβίαση του αρχαιολογικού νόμου, δεν έχει κινηθεί κανένας έλεγχος κατεδάφισης ή αποκατάστασης. Αντί για άμεση δράση, το υπουργείο Πολιτισμού περιορίστηκε σε διαπιστωτικές διατυπώσεις, ενώ το ιστορικό τοπίο συνεχίζει να καταστρέφεται κυριολεκτικά και θεσμικά.
«Σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, για να υπάρξει δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές πρέπει να προηγηθεί έγκριση του υπουργείου Πολιτισμού, ειδάλλως οποιαδήποτε δραστηριότητα δημιουργηθεί εκεί είναι άκυρη. Αυτή η κατάσταση έχει δημιουργηθεί σε εύρος τουλάχιστον δύο δεκαετιών, έχουν δημιουργηθεί τετελεσμένα δηλαδή, πράγμα που μου δημιουργεί το δικαίωμα να σκέφτομαι πως υπήρχε εγκατάλειψη του χώρου» περιγράφει ο ερευνητής.
«Να αποκατασταθούν τα αρχαία, να διατηρούνται ως κόρη οφθαλμού»
Η προσπάθεια του κ. Χαραλαμπόπουλου να ρίξει φως στις αθέατες ιστορικές πτυχές του νησιού βρίσκει στήριξη και στην τοπική κοινωνία, με κατοίκους της Σαλαμίνας να συνυπογράφουν ψήφισμα διαμαρτυρίας και να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθεια ανάδειξης και προστασίας της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.
«Διατηρώ σελίδα στο facebook με την επωνυμία η “Αγνωστη Σαλαμίνα” και αναρτώ κείμενα για άγνωστες όψεις του πολιτισμού του νησιού. Εκεί μεγάλη ομάδα κατοίκων εκφράζει εναγώνια προσδοκία για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού. Μάλιστα, έχω δημιουργήσει διαδικτυακά και ψήφισμα, ενώ έχω διακινήσει και ένα έντυπο με αντίστοιχο περιεχόμενο, καλώντας κόσμο να το υπογράψει. Εχουμε συγκεντρώσει εκατοντάδες υπογραφές και τα έχω υποβάλει όλα στην αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ» αναφέρει ο κ. Χαραλαμπόπουλος.
Δεν διστάζει, μάλιστα, να καταθέσει με έντονη συναισθηματική φόρτιση τις σκέψεις του για την εγκατάλειψη του νησιού, αποτυπώνοντας με λόγο αιχμηρό τη θλίψη αλλά και την αγανάκτησή του για την τύχη των μνημείων.
«Μεταβαίνοντας σε αυτήν την περιοχή, νιώθω κάθε φορά συγκίνηση, αλλά παράλληλα μεγάλη πικρία για το γεγονός ότι είναι τόσο εγκαταλειμμένα όλα. Δυστυχώς, ο σύγχρονος Ελληνας υπήρξε επιλήσμων της προσφοράς των προγόνων του, δεν τίμησε την προσπάθειά του στον ιερό αγώνα του, σε σημείο ασέβειας. Είναι λυπηρό να έχει καταστραφεί όλο το ανατολικό τμήμα του τύμβου, να έχει καταστραφεί το τρόπαιο της νίκης στο ακρωτήριο της Κυνόσουρας, εκεί που ο Θεμιστοκλής είχε αναγείρει το μοναδικό αυτό μνημείο, και να μην ενδιαφέρεται κανείς να το αποκαταστήσει» υπογραμμίζει ο ίδιος, ενώ στη συνέχεια προτείνει:
«Να αποκατασταθούν τα αρχαία, να διατηρούνται ως κόρη οφθαλμού, και είναι δεδομένο ότι θα προσδώσουν μια πολιτιστική υπεραξία σε όλη τη χώρα. Θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν το νησί, προσεγγίζοντας τουρισμό υψηλής ποιότητας και προσφέροντας τόσο οικονομικά οφέλη όσο και τεράστια αίγλη για το νησί. Κάποιοι όμως δεν το θέλουν αυτό, προτιμούν την υποβάθμιση και τη μαυρίλα».
Η φωνή του κ. Χαραλαμπόπουλου είναι σπαρακτική υπενθύμιση ότι οι πέτρες της Ιστορίας δεν είναι αδρανείς, είναι φορείς μνήμης, ταυτότητας και εθνικής αξιοπρέπειας. Η Σαλαμίνα δεν ζητά τίποτα περισσότερο από το αυτονόητο: να πάψει να είναι σκιά του εαυτού της, να ξαναγίνει φάρος πολιτισμού και υπερηφάνειας.
Τα ναυπηγεία και οι εισηγήσεις για μετεγκατάσταση
Ο κ. Χαραλαμπόπουλος κάνει αναφορά και στα ναυπηγεία της Σαλαμίνας, τα οποία έρχονται να προστεθούν στην ήδη επιβαρυμένη κατάσταση: «Η περιοχή γειτνιάζει με την αρχαιολογική ζώνη Α’, που βρίσκονται τα ναυπηγεία, και αυτό επίσης είναι ένα… κακό σπυρί. Οπότε συμβαίνει το παράδοξο, η μεγάλη αντινομία, ουδέποτε το υπουργείο Πολιτισμού να έχει συνηγορήσει στην αδειοδότησή τους, αλλά τα ναυπηγεία να λειτουργούν κανονικά, έχοντας καταστρέψει τείχη, τάφους, βωμούς, ιερά, να δραστηριοποιούνται εντός του αρχαιολογικού χώρου. Αυτά μόνο στην Ελλάδα συμβαίνουν δυστυχώς».
Σε ερώτηση για τα εμπόδια που ενδεχομένως ανέκυπταν, ο ερευνητής είναι ξεκάθαρος. «Μπορεί κινδυνολογικά να ισχυριστεί κάποιος “μα καλά θέλεις να κλείσουν τα ναυπηγεία;”. Οχι, κανείς δεν ζήτησε ούτε ναυπηγεία να κλείσουν ούτε καμία άλλη δραστηριότητα να διακοπεί. Από εισηγήσεις και έγγραφα του ΥΠΠΟΑ αναφέρεται εδώ και δύο δεκαετίες η μετεγκατάστασή τους. Οπως έγινε με τα βυρσοδεψεία του Ελαιώνα. Θα μπορούσε να γίνει κάτι ανάλογο και να εξασφαλίσουν κονδύλια κι επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση, ώστε να αναδειχθεί αυτός ο χώρος» εξηγεί και καταλήγει λέγοντας:
«Κάποιοι όμως κάνουν τα αδύνατα δυνατά να μην τον αναδείξουν. Ωσάν να θέλουν να αποκρύψουν την Ιστορία, να θέλουν να σβήσουν τις παραδόσεις και τις μνήμες. Και αυτό πιστεύω ότι ενέχει κι άλλη σκοπιμότητα, σε εποχή παγκοσμιοποίησης που διανύουμε οτιδήποτε εξάρει το εθνικό αίσθημα πρέπει να καταπνίγεται».
Πηγή: Εφημερίδα Δημοκρατία
