Η «πράσινη» Ευρώπη αντιμέτωπη με την ενεργειακή μονοκρατορία της Κίνας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή όσον αφορά την ενεργειακή της ασφάλεια και τη βιωσιμότητα της πράσινης μετάβασης. Παρά τις φιλόδοξες δεσμεύσεις για καθαρή ενέργεια, η πραγματικότητα είναι ότι η Ε.Ε. παραμένει εξαρτημένη από εξωτερικούς παράγοντες, με την Κίνα να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην προμήθεια κρίσιμων πρώτων υλών και πράσινων τεχνολογιών.

Η φωτοβολταϊκή βιομηχανία της Ε.Ε. αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις λόγω της υπερδιείσδυσης των κινεζικών φωτοβολταϊκών πάνελ στην αγορά. Το 2024, η Ε.Ε. εισήγαγε περίπου 94,4 GW φωτοβολταϊκών πάνελ από την Κίνα, καλύπτοντας το 98% της συνολικής ζήτησης. Αυτή η εξάρτηση από την Κίνα έχει οδηγήσει σε αδυναμία ανάπτυξης εγχώριας παραγωγής και τεχνολογικής καινοτομίας, με τις ευρωπαϊκές εταιρείες να αδυνατούν να ανταγωνιστούν σε κόστος και υποδομές.

Ταυτόχρονα, η Ε.Ε. αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την προμήθεια σπάνιων γαιών, οι οποίες είναι κρίσιμες για την κατασκευή μπαταριών, ηλεκτρικών οχημάτων και άλλων τεχνολογιών καθαρής ενέργειας. Το 2024, η Ε.Ε. εισήγαγε περίπου 12.900 τόνους σπάνιων γαιών, με την Κίνα να αποτελεί τον μεγαλύτερο προμηθευτή, καλύπτοντας το 46,3% των εισαγωγών. Αυτή η εξάρτηση από την Κίνα δημιουργεί κινδύνους για την ενεργειακή ασφάλεια της Ε.Ε., καθώς η Κίνα έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα αυτών των κρίσιμων πρώτων υλών μέσω εμπορικών πολιτικών ή περιορισμών εξαγωγών. Η καθοριστική πορεία της πράσινης ενέργειας για την Ευρώπη θα ‘’παιχτεί’’ στο κατά πόσο θα αποφασιστεί από τις Βρυξέλλες να ακολουθήσει την δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Κίνα.

Η ενεργειακή εξάρτηση της Ε.Ε. από την Κίνα αντικαθιστά μερικώς την προηγούμενη εξάρτηση από τη Ρωσία για φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Παρά τις προσπάθειες διαφοροποίησης, η Ε.Ε. παραμένει ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες, καθώς η Κίνα ελέγχει την πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες και τεχνολογίες. Χωρίς τα υπάρχοντα πυρηνικά και υδροηλεκτρικά έργα, η κατάσταση θα ήταν ακόμα πιο δραματική: πολλά κράτη-μέλη θα είχαν ήδη αντιμετωπίσει διακοπές ρεύματος κατά τη διάρκεια χειμερινών αιχμών, γεγονός που δείχνει πόσο περιορισμένη είναι η ενεργειακή αυτονομία της Ένωσης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει την ανάγκη διαφοροποίησης και έχει θέσει σε εφαρμογή τον Νόμο για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, με στόχο την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών προμήθειας. Παράλληλα, προωθείται η ανακύκλωση υλικών από χρησιμοποιημένες μπαταρίες και φωτοβολταϊκά πάνελ, με σκοπό τη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενες πρώτες ύλες. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες απαιτούν χρόνο και μεγάλα κεφάλαια, και δεν μπορούν να καλύψουν άμεσα τις ανάγκες της Ε.Ε., ιδιαίτερα καθώς η ζήτηση για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας συνεχώς αυξάνεται.

Η οικονομική διάσταση της εξάρτησης είναι επίσης σοβαρή. Οι υψηλές τιμές εισαγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ και σπάνιων γαιών αυξάνουν το κόστος ενέργειας για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, περιορίζοντας την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης και επιβαρύνοντας τα προγράμματα πράσινης μετάβασης. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες βρίσκονται υπό διαρκή πίεση για να μειώσουν το κόστος και να ανταγωνιστούν την Κίνα, ενώ οι υπερβολικές κρατικές επιδοτήσεις στην Κίνα διατηρούν την υπερπροσφορά και χαμηλώνουν τεχνητά τις τιμές στην ευρωπαϊκή αγορά.

Η Ε.Ε. χρειάζεται μια πολυδιάστατη στρατηγική που να περιλαμβάνει την ανάπτυξη εγχώριας παραγωγής, τη διαφοροποίηση προμηθευτών, την ανακύκλωση κρίσιμων υλικών και την προώθηση καινοτόμων τεχνολογιών. Η ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας απαιτεί πολιτική βούληση, συντονισμό μεταξύ κρατών-μελών, επενδύσεις σε έρευνα και καινοτομία και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας χωρίς εξάρτηση από μονοπωλιακούς προμηθευτές.

Συνολικά, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν συνδυασμό οικονομικών, τεχνολογικών και γεωπολιτικών προκλήσεων που θέτουν σε κίνδυνο την ενεργειακή αυτονομία και την αποτελεσματικότητα της πράσινης μετάβασης. Παρά τις προσπάθειες διαφοροποίησης, η Ένωση παραμένει ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες, και η προώθηση στρατηγικών διαφοροποίησης, ενίσχυσης εγχώριας παραγωγής και ανάπτυξης καινοτόμων τεχνολογιών είναι πλέον όχι μόνο αναγκαία αλλά και επείγουσα για τη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας και της οικονομικής σταθερότητας.

Η Ευρώπη καλείται να δράσει τώρα, πριν οι συνέπειες της εξάρτησης από την Κίνα και άλλες τρίτες χώρες γίνουν μη αναστρέψιμες, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια τη βιωσιμότητα της πράσινης μετάβασης και την αυτονομία της στην ενέργεια.