Ουδετερότητα, υποχωρήσεις από Ελλάδα & αφωνία για FIR οι πάγιες θέσεις των ΗΠΑ για τις ελληνοτουρκικές διαφορές!
Μια εμπιστευτική μελέτη του Αμερικανικού Κογκρέσου (Αυγ.1997) φέρνουμε σήμερα στο φως της δημοσιότητας.
Η Αναφορά-μελέτη με τίτλο “Greece and Turkey: Aegean Issues – Background and Recent Developments ” περιγράφει το υπόβαθρο και τις θέσεις των ΗΠΑ σχετικά με τις ελληνοτουρκικές διαφορές…Παράλληλα μας δίνει χρήσιμα στοιχεία και συμπεράσματα για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ που στην ουσία σταθερή και είναι αμετάβλητη. Τα κύρια συμπεράσματα για τις θέσεις των ΗΠΑ σε σχέση με τις ελληνοτουρκικές διαφορές είναι : Ουδετερότητα, υποχωρήσεις από Ελλάδα & αφωνία για FIR (Εναέριο χώρο)
Η Θέση των ΗΠΑ
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να διατηρήσουν τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που συνορεύει με ζώνες σύγκρουσης. Θέλει επίσης να αποτρέψει το ΝΑΤΟ από το να εμπλακεί σε τοπικές αντιπαραθέσεις.
Προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να παραμείνουν ουδέτερες και εργάστηκαν για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των δύο Νατοϊκών συμμάχων, Ελλάδας και Τουρκίας. Ωστόσο, η ουδετερότητα δεν εκτιμήθηκε πάντα. Οι Έλληνες υποστηρίζουν ότι μια ισότιμη στάση των ΗΠΑ, ωφελεί την Τουρκία και αγνοεί αυτό που οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι η σωστή (ελληνική) θέση στα ζητήματα του Αιγαίου.
Η άποψη της Ελλάδας για την ισορροπία δυνάμεων, με την Τουρκία ως τον πιο ισχυρό παίκτη, απαιτεί την αναζήτηση παρέμβαση τρίτων ή διεθνή παρέμβαση για να σταθμίσει τις ισορροπίες υπέρ της Ελλάδας. Η ουδετερότητα των ΗΠΑ δεν ανταποκρίνεται σε αυτήν την ανάγκη. Αφετέρου, Η Τουρκία, ως η μεγαλύτερη δύναμη, υποθέτει ότι μπορεί να επιτύχει ένα πιο ευνοϊκό αποτέλεσμα, από διαπραγματεύσεις αποκλειστικά μεταξύ των δύο κυβερνήσεων και συνήθως απαιτεί διάλογο.
Οι Τούρκοι πιστεύουν ότι είναι ο πιο σημαντικός περιφερειακός σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, στη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο. Δεν επικρίνουν την ουδετερότητα των ΗΠΑ, και γενικά εκτιμούν και αναμένουν τις υπηρεσίες των Η.Π.Α., στη διαμεσολάβηση για τις διαμάχες με την Ελλάδα και στο να μετριάσουν την επίδρασή τους στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη, επειδή οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.
Η ουδετερότητα προκάλεσε “παρεμβολές” στις σχέσεις ΗΠΑ-Ελλάδας μετά την κρίση των Ιμίων, όταν τότε ο Βοηθός Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Richard Ο Χόλμπρουκ, είχε προγραμματίσει να ταξιδέψει στην Ελλάδα και την Τουρκία για να μεσολαβήσει να υπάρξει μόνιμο τέλος στις εντάσεις στο Αιγαίο. Δεν έκανε το ταξίδι. Ο Χόλμπρουκ είχε μεσολάβησε για μια λύση στην κρίση, που φαίνεται να αποκαθιστά την προηγούμενη ισορροπία στο Αιγαίο. Αλλά πολλοί στην Ελλάδα το αντιλαμβάνονταν διαφορετικά. Είδαν με την κρίση πως η Τουρκία αμφισβητεί τα κυριαρχικά- εδαφικά δικαιώματα και το status quo στο Αιγαίο. Ο Χόλμπρουκ είχε αποτύχει να αντιμετωπίσει την κρίση με αυτούς τους όρους και αντ ‘αυτού επικεντρώθηκε στην εξάλειψη της άμεσης απειλής του πολέμου. Οι Έλληνες δεν είδαν την πρωτοβουλία για τα Ίμια ευνοϊκά.
Η νεοσύστατη κυβέρνηση της Αθήνας που είχε αποδεχτεί το ψήφισμα των ΗΠΑ αποδυναμώθηκε προσωρινά. Αν και δεν αναλήφθηκε καμία πρωτοβουλία των ΗΠΑ για ζητήματα Αιγαίου το 1996, το θέμα των Ιμίων δεν ξεχάστηκε. Η κρίση του νησιού είχε εστιάσει την προσοχή των ΗΠΑ στο προβληματισμό των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Κατά την επίσκεψη Σημίτη στις 9 Απριλίου 1996 στον Λευκό Οίκο, δήλωσε ο Πρόεδρος Κλίντον: “Ελπίζω οι Ηνωμένες Πολιτείες να μπορούν να βοηθήσουν στην επίλυση ορισμένων προβλημάτων στο Αιγαίο …. Πιστεύουμε ότι όλα αυτά τα ζητήματα πρέπει να επιλυθούν χωρίς τη χρήση βίας, χωρίς την απειλή βίας, με όλους να συμφωνούν να τηρήσουμε τις διεθνείς συμφωνίες και να σεβαστούμε την εδαφική ακεραιότητα άλλων χωρών …. Προτιμούμε για την επίλυση των διαφορών την προσφυγή στο ICJ ή σε κάποιο άλλο διεθνές δικαστήριο ή επιτροπή διαιτησίας.” Σε αυτή τη δήλωση, ο Πρόεδρος φάνηκε να αποδέχεται την προοπτική της Ελλάδας για το Αιγαίο, με σεβασμό στον επισκέπτη του και να ανακτά την αναγνώριση της Ελλάδας από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως καλόπιστου ενδιάμεσου.
Το ΝΑΤΟ και από μόνο του, με αξιωματούχους του Υπουργείου Άμυνας και του Υπουργείου Εξωτερικών συναντώνται συχνά με Έλληνες και Τούρκους ομολόγους τους στην περιοχή και στην Ουάσιγκτον. Το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ υποστηρίζει την οικοδόμηση εμπιστοσύνης του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ με σχετικά μέτρα. Το Υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζει αυτά τα μέτρα και πολλά άλλα. Ο Πρέσβης στην Ελλάδα Thomas Niles δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν ότι, η συμφωνία Παπούλια-Γιλμάζ πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως και ότι είναι επιθυμητό να προχωρήσει πέρα από αυτό. Τέλος, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επιδίωξε επιμελώς και έλαβε ελληνική και τουρκική στήριξη για τη συμφωνία της Μαδρίτης.
Είναι ενθαρρυντικό τα μέρη να εφαρμόσουν τις αρχές της συμφωνίας της Μαδρίτης στην επίλυση των διαφόρων διαφορών τους και να αναγνωρίσουν την ανάγκη για υποχωρήσεις. Η πρώτη υποχώρηση μπορεί να αφορά την Τουρκία, παραπέμποντας τη διαμάχη για τα Ίμια στο Διεθνές Δικαστήριο, με αντάλλαγμα την άρση από την Ελλάδα του βέτο στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην για την τελωνειακή ένωση. Αλλά πρέπει να γίνει περισσότερη δουλειά.
Σχετικά με το πως αντιμετωπίζονται τα ζητήματα του Αιγαίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να χρειαστεί να υποχωρήσουν από τη διαμάχη για τον εναέριο χώρο, ένα αγκάθι στα ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Έλληνες δημοσιογράφοι επιμένουν στις ενημερώσεις του Υπουργείου Εξωτερικών, για να επαναδιατυπώσουν την πολιτική τους οι ΗΠΑ, η οποία συμμορφώνεται με την διεθνή πρακτική.
Κάθε επαναφορά του θέματος προκαλεί ενοχλημένες επίσημες αντιδράσεις από Αθήνα. Αυτό το ζήτημα θα συνεχίσει να είναι φλέγον, επειδή τα θέματα θαλάσσιου-εναέριου χώρου είναι απίθανο να επιλυθούν. Διαφορετικά, αυτή η διαμάχη ΗΠΑ-Ελλάδας που δεν αποτελεί τακτικό θέμα επίσημων συνομιλιών, επισημαίνει τον αρνητικό αντίκτυπο του τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να έχουν στις σχέσεις ΗΠΑ-Ελλάδας και Ελλάδας-Τουρκίας. Ελληνικά και Τουρκικά μέσα ενημέρωσης είναι παράγοντες εξωτερικής πολιτικής που έχουν απρόσμενες συνέπειες.
Το Κογκρέσο δεν έχει σταθμίσει τις πρόσφατες εξελίξεις. Από τη δεκαετία του 1970, η νομοθεσία για τις ενισχύσεις εφάρμοσε την πολιτική «ισορροπίας δυνάμεων» στην Ελλάδα και την Τουρκία. Φάνηκε πως “γέρνει” προς την Ελλάδα, την οποία πολλοί βουλευτές θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν δημογραφικά και στρατιωτικά απέναντι στην πιο ισχυρή Τουρκία. Προτάθηκαν διάφορα ψηφίσματα του Κογκρέσου, αλλά δεν πέρασαν, αφού η κρίση των Ιμίων αντικατοπτρίζει τη θέση της Αθήνας
Προοπτικές
Οι προοπτικές για την επίλυση των διαφόρων ζητημάτων του Αιγαίου ποικίλλουν.
Η διαφωνία για τα νησάκια μπορεί να είναι ανοιχτή στην επίλυση, επειδή η έναρξη της ήταν σε μεγάλο βαθμό ακούσιος. Η Ελλάδα και η Τουρκία χειρίστηκαν λάθος την κρίση στα Ίμια, η οποία μερικοί θεωρούν πως ήταν μια δημιουργία των ΜΜΕ που ξεπεράστηκε. Η Τουρκία στη συνέχεια δεν μπόρεσε να βρει έναν τρόπο για να υποχωρήσει από την έννοια των “γκρίζων περιοχών” και μπορεί να το έκανε χειρότερο.
Το ξεχωριστό ζήτημα των στρατιωτικοποιημένων νησιών, είναι απίθανο να επιλυθεί επειδή η Τουρκία δεν θα κινηθεί ή δεν θα αλλάξει το καθεστώς της 4ης Στρατιάς – τουλάχιστον μέχρι να δοθεί μακροπρόθεσμη απόδειξη φιλίας της Ελλάδας.
Από τις παλαιότερες διαφορές στο Αιγαίο, η υφαλοκρηπίδα μπορεί να είναι ώριμη για διευθέτηση. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι είναι ένα νομικό ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί από το Διεθνές Δικαστήριο. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι είναι επίσης οικονομική, πολιτική και στρατηγική διαμάχη, που απαιτεί πολιτική διευθέτηση. Ωστόσο, η Τουρκία δεν έχει απορρίψει κατηγορηματικά την προσφυγή στο Δικαστήριο – και πάλι μετά από διμερή διαπραγμάτευση, μια λέξη που αφήνει να εννοηθεί απαράδεκτος συμβιβασμός και ως εκ τούτου, ανάθεμα σε ορισμένους Έλληνες.
Όσον αφορά τα χωρικά ύδατα, η συμφωνία της Μαδρίτης φάνηκε να δείχνει ότι μπορεί επιτρέπεται να είναι κάτι λιγότερο από ζήτημα. Το modus vivendi περιλαμβάνει τη διατήρηση στην Ελλάδα να έχει το δικαίωμα για 12 ναυτικά μίλια, αλλά συνεχίζει να μην ασκεί το δικαίωμα. Εφόσον δεν ασκεί το δικαίωμα (μονομερή κίνηση), η Τουρκία θα ελέγχει τη ρητορική της και θα σταματήσει να απειλεί με πόλεμο.
Η διαμάχη για τον εναέριο χώρο είναι πιθανό να παραμείνει όσο η Ελλάδα διεκδικεί για τον εναέριο χώρο, δικαιώματα αποσυνδεδεμένα από τα χωρικά ύδατα και ερμηνεύει το FIR ως θέμα κυριαρχίας.
