Πότε θα γίνει το δημογραφικό εθνική προτεραιότητα;

Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις και ίσως τον μεγαλύτερο κίνδυνο στην Ελλάδα σήμερα. Σύμφωνα με τα στοιχεία των τελευταίων δεκαετιών, ο πληθυσμός της χώρας βαίνει μειούμενος και γηράσκων, ενώ η γονιμότητα συρρικνώνεται.

Η συζήτηση επικεντρώνεται στην γονιμότητα-«υπογεννητικότητα» και στην κατάρρευσή των γεννήσεων, που το 2023 έφτασαν τις 72.300 δηλαδή ήταν περίπου οι μισές από αυτές που καταγράφηκαν ετησίως κατά μέσο όρο την εικοσαετία 1951-1970.

Οι λόγοι που ευθύνονται για αυτήν την κατάρρευση δεν εντοπίζονται μόνο εντός του πεδίου της δημογραφίας, αλλά αφορούν συνολικότερα τις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Αυτά αναφέρει στην εισαγωγική παρουσίαση της ανάλυσής της με τίτλο: «‘Δημογραφικό’ και υπογεννητικότητα στην Ελλάδα σήμερα: δημογραφικές αδράνειες και κοινωνικές προκλήσεις», η Επίκουρη Καθηγήτρια, Διευθύντρια Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων ΤΜΧΠΠΑ – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), Ιφιγένεια Κόκκαλη.

Σύμφωνα με τη δημοσίευση, προβλέπεται ότι τις επόμενες τρεις δεκαετίες θα συνεχιστεί η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας και η δημογραφική του γήρανση, ενώ το πρόσημο του ισοζυγίου γεννήσεων/θανάτων θα παραμείνει αρνητικό.

Όλο και λιγότεροι – Μείωση κατά σχεδόν μισό εκατομμύριο!

Όπως αναφέρει η περιοδική έκδοση του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας & Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), μεταξύ των ετών 2011 και 2024 καταγράφονται σταθερά αρνητικά φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις μείον θάνατοι), τα οποία -μαζί με τα επίσης αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια της περιόδου- προκάλεσαν τη μείωση του πληθυσμού κατά σχεδόν 500.000 άτομα.

Σήμερα η Ελλάδα καταγράφει από τους χαμηλότερους ετήσιους δείκτες γονιμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη διαγενεακή γονιμότητα να κινείται στα 1,3-1,4 παιδιά/γυναίκα (στις γενεές που γεννήθηκαν γύρω από το 1980), δηλαδή, υπολείπεται σημαντικά του ορίου αναπαραγωγής (2,07 παιδιά/γυναίκα).

Παράλληλα, είναι μια σχετικά γερασμένη χώρα αφού σχεδόν το 23% των κατοίκων της είναι άνω των 65 ετών, ενώ το 2023 οι πάνω των 65 ήταν σχεδόν 1 εκατ. περισσότεροι από τους νέους 0-14 ετών.

Παρατηρείται ταυτόχρονα και προοδευτική αύξηση των ποσοστών ατεκνίας, τα οποία για τις γενεές γύρω από το 1980 αφορούν πλέον περίπου 1 στα 5 άτομα.

Η έναρξη της μείωσης του πληθυσμού

«Η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας ξεκίνησε από το 2011, και όχι νωρίτερα, λόγω ακριβώς της μαζικής εισόδου αλλοδαπών μεταξύ 1991 και 2010, που είχε ως αποτέλεσμα ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο κατά 795.000 άτομα», γράφει η κ. Κόκκαλη και προσθέτει:

«Η μαζική είσοδος νέων κυρίως ατόμων σε αναζήτηση εργασίας συνέτεινε, εκτός των άλλων, στην επιβράδυνση της γήρανσης του πληθυσμού της Ελλάδας, στην αύξηση της γεννητικότητάς του και στην τόνωση της δημογραφικής δυναμικότητάς του, δεδομένου ότι η αύξηση του πληθυσμού της χώρας μεταξύ 1991 και 2011 αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά στην αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών.

Η χρηματοπιστωτική κρίση άλλαξε τη φορά των ροών και το ισοζύγιο εισόδων-εξόδων έγινε και πάλι αρνητικό, όπως στην προ του 1990 εποχή. Κατά τη δεκαετία 2011-2021, οι έξοδοι συνεχίστηκαν, και αφορούν, αφενός, τους οικονομικούς μετανάστες που, έχοντας εγκατασταθεί στη χώρα κατά τις δυο προηγούμενες δεκαετίες, τώρα επιστρέφουν στις χώρες τους- αφετέρου, αφορούν τους νέους Έλληνες και νέες Ελληνίδες (25-34 ετών αλλά και 35- 45 ετών), οι οποίοι αποδημούν».

Αναδεικνύονται όμως κι άλλες πτυχές του δημογραφικού ζητήματος, «που σχετίζονται μεν με την “υπογεννητικότητα” αλλά αφορούν λιγότερο τη δημογραφία και περισσότερο τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα στο πεδίο των κοινωνικών πολιτικών».

Brain drain και στεγαστικό

Οι αιτίες φυγής των νέων αλλά και το στεγαστικό, είναι στο επίκεντρο της εστίασης της καθηγήτριας. Αναφέρεται σχετικά, μεταξύ άλλων:

«Στην ήδη βεβαρημένη πληθυσμιακή δομή της χώρας, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά ότι το πλαίσιο ζωής στην Ελλάδα σήμερα φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή, είτε στην ατεκνία. Και αυτά είναι πολύ βασικά διακυβεύματα, στην περίπτωση που θα θέλαμε να περιορίσουμε την υπογεννητικότητα και το εύρος της μείωσης του πληθυσμού της χώρας στις επόμενες δεκαετίες.

Μια πρώτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι η φυγή από την Ελλάδα δεν οφείλεται μόνον στην οικονομική κρίση, αλλά κυρίως στην εύρεση εργασίας αντίστοιχης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης, αντίστοιχες απολαβές και καλές εργασιακές συνθήκες.

Η δεύτερη αιτία της φυγής αφορά σε χρόνιες παθογένειες, όπως η έλλειψη αξιοκρατίας. Η τρίτη αφορά ευρύτερα στους κοινωνικούς όρους διαβίωσης, όπως η ανοιχτή, ασφαλής, δυναμική και ανεκτική κοινωνία, αλλά και η γνωριμία με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα».

Για το ζήτημα της στέγασης, που αναδεικνύεται σε μείζον τα τελευταία χρόνια και έρχεται να προστεθεί στα παραπάνω, σημειώνεται:

«Γνωρίζουμε, ωστόσο ότι η συμβίωση των νέων ζευγαριών αυξάνει τις πιθανότητες έλευσης του πρώτου παιδιού και επιταχύνει τη δημιουργία οικογένειας. Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα αυξάνεται η ηλικία αποχώρησης από την οικογενειακή εστία, η μέση ηλικία στον γάμο και η αντίστοιχη στην απόκτηση των παιδιών.

Αυτό, σωρευτικά, και σε συνδυασμό με άλλες αρνητικές παραμέτρους, έχει επιπτώσεις όχι μόνον στη δημιουργία οικογένειας και στην ηλικία τεκνοποίησης, αλλά και στον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν οι νεότερες γενεές».

Όροι διαβίωσης και δημογραφικό

Στα συμπεράσματά της η Ιφιγένεια Κόκκαλη στέκεται στους όρους διαβίωσης στην Ελλάδα, στο πλαίσιο ζωής, το οποίο, όπως χαρακτηριστικά τονίζει, «σήμερα φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή είτε στην ατεκνία».

Επισημαίνει χαρακτηριστικά:

«Εν κατακλείδι, στην ήδη βεβαρημένη πληθυσμιακή δομή της χώρας, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά ότι το πλαίσιο ζωής στην Ελλάδα σήμερα φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή είτε στην ατεκνία. Και αυτά είναι πολύ βασικά διακυβεύματα, στην περίπτωση που θα θέλαμε να περιορίσουμε την υπογεννητικότητα και το εύρος της μείωσης του πληθυσμού της χώρας στις επόμενες δεκαετίες.

Οι όροι διαβίωσης στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών εργασίας και των απολαβών από την εργασία, αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για τη φυγή των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό. Επομένως, η συζήτηση θα έπρεπε να στραφεί στη βελτίωση των όρων διαβίωσης – συμπεριλαμβανομένων και των όρων στέγασης – των ατόμων νεαρής ηλικίας.

Αυτή η βελτίωση στους όρους διαβίωσης οφείλει να αφορά τόσο τους νεαρούς Έλληνες και Ελληνίδες όσο και τους νεαρότατους προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς που κατά καιρούς διέρχονται και διαμένουν στη χώρα (ακόμα και για εποχική εργασία στον τουρισμό). Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε, μεταξύ άλλων, να εστιάσουμε και στις πολιτικές για τη μετανάστευση».

• Διαβάστε ολόκληρη την ανάλυση του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας:

Δείτε επίσης:

• Απογοήτευση: «Λουκέτο» σε 38 σχολεία στην Ήπειρο λόγω έλλειψης μαθητών!
• Σοκαριστικό: Η Ελλάδα τρίτη χώρα σε απώλεια πληθυσμού σε ολόκληρο τον κόσμο!