Για χρόνια συνηθίσαμε να αντιμετωπίζουμε το «νέφος» σαν μια ενοχλητική εικόνα στην πόλη που απειλει το περιβάλλον και έμμεσα την υγεία μας, αυξάνοντας τον κίνδυνο για βλάβες στους πνεύμονες και την καρδιά. Σήμερα ωστόσο, η επιστήμη φέρνει στο φως νέα δεδομένα αποκαλύπτωντας ότι κάθε ανάσα που παίρνουμε σε μια μεγαλούπολη όπως η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη μπορεί να επιφέρουν την απώλεια του ίδιου μας του εαυτού.
Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες όπως αυτή που δημοσιεύθηκε στο science.org αποδεικνύουν ότι τα μικροσωματίδια που αιωρούνται στον αέρα των πόλεών μας επηρεάζουν τη μνήμη και αυξάνουν τον κίνδυνο για νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η άνοια και η νόσος Αλτσχάιμερ.
Όταν η επιστήμη δείχνει τον ένοχο
Στις αρχές Σεπτεμβρίου, μια μνημειώδης μελέτη 33 επιστημόνων που δημοσιεύτηκε στο Science κατέληξε σε ανησυχητικά συμπεράσματα: η μακροχρόνια έκθεση σε λεπτά σωματίδια PM2.5 συνδέεται με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης άνοιας με σωμάτια Lewy – μιας από τις πιο καταστροφικές μορφές της ασθένειας. Τα ευρήματα στηρίχθηκαν σε δεδομένα 56,5 εκατομμυρίων Αμερικανών, ενώ πειραματικές δοκιμές σε ζώα απέδειξαν ότι οι ίδιοι ρύποι προκαλούν συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών στον εγκέφαλο, επισπεύδοντας την απώλεια μνήμης.
Ακόμη πιο αποκαλυπτική ήταν μια μετα-ανάλυση 34 μελετών σε 30 εκατομμύρια ανθρώπους: κάθε αύξηση των PM2.5 κατά 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο ισοδυναμεί με 17% μεγαλύτερη πιθανότητα εκδήλωσης άνοιας. Δεν μιλάμε, λοιπόν, για μια απλή στατιστική υπόνοια, αλλά για έναν μηχανισμό με βιολογική απόδειξη.
Η Ελλάδα στο κόκκινο
Στη χώρα μας, η κατάσταση δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Το 2023, η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για δεκαετή υπέρβαση των ορίων διοξειδίου του αζώτου στην Αθήνα. Παράλληλα, η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σταθερά ανάμεσα στις πιο επιβαρυμένες πόλεις της Ευρώπης σε επίπεδα μικροσωματιδίων.
Οι λόγοι είναι γνωστοί: ένας γερασμένος στόλος αυτοκινήτων που παραμένει στους δρόμους, καθυστερήσεις στην ένταξη ηλεκτρικών λεωφορείων, ανεξέλεγκτες μικροβιοτεχνίες μέσα στον αστικό ιστό. Προστίθενται οι πυρκαγιές που εξαφάνισαν το φυσικό «φίλτρο» της Πάρνηθας και της Πεντέλης, αλλά και η κλιματική αλλαγή που σαρώνει τη χώρα με κύματα αφρικανικής σκόνης. Το αποτέλεσμα είναι ένα εκρηκτικό μείγμα ρύπων που εισπνέουμε καθημερινά.
Οι συνέπειες είναι ήδη μετρήσιμες: σύμφωνα με την Εταιρεία Alzheimer Αθηνών, από το 2020 παρατηρείται άνοδος νέων περιστατικών άνοιας και Αλτσχάιμερ, ακόμη και σε άτομα κάτω των 65 ετών. Νευρολόγοι αναφέρουν όλο και συχνότερες διαγνώσεις σε ανθρώπους 40 και 50 ετών, ενώ οι ήδη διαγνωσμένοι ασθενείς βλέπουν την πορεία της νόσου να επιδεινώνεται με πρωτοφανή ταχύτητα.
Μπορεί η τεχνολογία να φέρει «καθαρή ανάσα»;
Κι όμως, υπάρχουν παραδείγματα που δείχνουν ότι η κατάσταση μπορεί να αλλάξει. Στον Δήμο Περιστερίου λειτουργεί πιλοτικό δίκτυο αισθητήρων που καταγράφει σε πραγματικό χρόνο την ποιότητα του αέρα σε περιοχές υψηλής ρύπανσης, όπως οι σταθμοί του Μετρό Αγίου Αντωνίου και Ανθούπολης.
Τα δεδομένα συνδυάζονται με φίλτρα παθητικής αντιρρύπανσης, τα οποία ήδη από τις αρχές του 2024 έχουν μειώσει σημαντικά τα επίπεδα PM2.5 και PM10 κάτω από τα όρια ασφαλείας.
Η δράση αυτή, που χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, επεκτείνεται σύντομα και σε άλλες περιοχές, όπως το Μπουρνάζι, η Χρυσούπολη και ο Άγιος Ιερόθεος.
Το στοίχημα για το μέλλον
Το παράδειγμα του Περιστερίου αποδεικνύει ότι η μάχη κατά της ρύπανσης δεν είναι χαμένη υπόθεση. Με στρατηγικές επενδύσεις και εφαρμογή καθαρών τεχνολογιών, η ποιότητα του αέρα μπορεί να βελτιωθεί ουσιαστικά.
Το ζητούμενο είναι αν οι υπόλοιποι δήμοι θα τολμήσουν να ακολουθήσουν ή θα αφήσουν εκατομμύρια πολίτες εκτεθειμένους σε έναν κίνδυνο που δεν φαίνεται, αλλά χτυπά την πιο ευαίσθητη λειτουργία μας: τη μνήμη.
