Ένα από τα πιο αγαπημένα και ζωντανά δημοτικά έθιμα που συνδέονται με τις εορτές των Χριστουγέννων στην Ελλάδα είναι τα κάλαντα — τα παραδοσιακά τραγούδια που ψάλλουν τα παιδιά (και όχι μόνο) στις παραμονές των τριών μεγάλων εορτών: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Θεοφάνια. Το έθιμο αυτό έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική παράδοση, με επιρροές που ξεκινούν από την αρχαιότητα και φτάνουν ως τις σύγχρονες χριστιανικές πρακτικές.
Αρχαίες ρίζες και πρώιμες μορφές
Οι ρίζες των καλάντων εντοπίζονται σε πολύ παλαιότερες εποχές, ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα. Εκεί, υπήρχαν έθιμα που θύμιζαν κάλαντα, όπως η Ειρεσιώνη, ένα πανηγυρικό τραγούδι που τραγουδιόταν κατά την παρέλαση με κλαδί ελιάς, στο πλαίσιο του φεστιβάλ των Πυανεψιών προς τιμή του Απόλλωνα. Τα παιδιά που συμμετείχαν πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας για υγεία και ευημερία και δεχόμενοι δώρα από τους νοικοκύρηδες.
Αυτό το αρχαίο έθιμο, σε μορφή δηλαδή άσματος που συνοδεύεται από κίνηση από πόρτα σε πόρτα, θεωρείται πρόγονος του σημερινού εθίμου των καλάντων, ακόμη κι αν η εκδοχή του σήμερα συνδέεται με τη χριστιανική θρησκεία και την περίοδο των εορτών.
Η λέξη «kalanda»
Η λέξη κάλαντα (ή kalanda) προέρχεται από το λατινικό calendae που σημαίνει την πρώτη ημέρα του μήνα — μία λέξη που συνδέεται με τη Ρωμαϊκή παράδοση εορτασμών και μουσικών αγγελτηρίων. Καθώς η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαμόρφωναν την πολιτιστική ταυτότητα της Ανατολικής Μεσογείου, το έθιμο αυτό εξελίχθηκε μέσα στον χριστιανικό κόσμο.
Αρχικά, οι εκκλησιαστικές αρχές αντιμετώπισαν τα κάλαντα με καχυποψία, κρίνοντάς τα ως κατάλοιπα παγανιστικών εθίμων. Ωστόσο, καθώς τα τραγούδια απέκτησαν καθαρό χριστιανικό περιεχόμενο — με λόγια που αναφέρονται στη γέννηση του Χριστού ή σε ευχές για τη νέα χρονιά — η Εκκλησία τα αποδέχτηκε, και τα παιδιά άρχισαν να τραγουδούν κανονικά τα κάλαντα τις παραμονές των μεγάλων εορτών του Δωδεκαημέρου.
Κάλαντα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανίων
Σήμερα στην Ελλάδα, τα κάλαντα των Χριστουγέννων λέγονται κυρίως την 24η Δεκεμβρίου, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς την 31η Δεκεμβρίου, και τα κάλαντα των Θεοφανίων στις 5 Ιανουαρίου. Τα παιδιά, συχνά συνοδεία μικρών μουσικών οργάνων όπως το τρίγωνο, η φυσαρμόνικα ή ακόμη και πιο παραδοσιακές λύρες και κιθάρες, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι, ψάλλοντας ευχές για υγεία, ευτυχία και καλό χρόνο στους νοικοκύρηδες.
Παρά τις σύγχρονες επιρροές και τη διάδοση άλλων εορταστικών μουσικών, το έθιμο των καλάντων παραμένει ζωντανό σε όλη την Ελλάδα — από τα αστικά κέντρα μέχρι τα πιο απομακρυσμένα χωριά — και αποτελεί μια από τις πιο έντονες εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης και του πνεύματος της κοινότητας κατά το Δωδεκαήμερο.
*Φωτογραφία αρχείου
Δείτε επίσης:
- Νιου Τζέρσεϊ: Χριστουγεννιάτικη γιορτή Ελληνισμού – Τα παιδιά κρατούν ζωντανή την παράδοση
- Θεσσαλονίκη: Κάλαντα από ρομπότ άκουσαν μικροί ασθενείς στο «Γ. Γεννηματάς»
- Η ορχήστρα Γιόχαν Στράους μάγεψε το Μάαστριχτ με ελληνικά κάλαντα
