Στον γεωπολιτικό πίνακα του 21ου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει όλο και περισσότερο με πιόνι στις παρτίδες που στήνει η Ουάσιγκτον, παρά με έναν αυτόνομο παίχτη.
Μετά την κήρυξη του εμπορικού πολέμου από την Κυβέρνηση Τραμπ, η ΕΕ ψάχνει εναλλακτικές λύσεις για το εμπόριο αλλά ενδεχομένως και για την ασφάλεια, με την Κίνα να είναι το βασικό φαβορί για να αντικαταστήσει, οικονομικά τουλάχιστον τους Αμερικανούς.
Οι απόπειρες σύσφιξης των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων της ΕΕ με την Κίνα, αν και θεωρητικά εφικτές και συμφέρουσες, βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωπες με ένα αόρατο αλλά πανίσχυρο εμπόδιο: την ηγεμονική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο Ιταλός οικονομικός αναλυτής Άντζελο Τζουλιάνο, που εδρεύει στο Χονγκ Κονγκ και είναι γνωστός για την εναλλακτική του οπτική, υποστηρίζει πως η ΕΕ δεν αποτελεί έναν ανεξάρτητο γεωπολιτικό οργανισμό, αλλά μάλλον ένα κατασκεύασμα συμφερόντων του αμερικανικού κατεστημένου. Κατά τον ίδιο, η αμερικανική επιρροή είναι τόσο βαθιά που φτάνει ως τη διαδικασία επιλογής της ευρωπαϊκής ηγεσίας, την οποία ελέγχουν κύκλοι όπως η Λέσχη Μπίλντερμπεργκ.
Αν και τέτοιες απόψεις αντιμετωπίζονται συχνά με σκεπτικισμό από τον κυρίαρχο λόγο, δεν στερούνται αναλυτικής αξίας. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια είδαμε την ΕΕ να θυσιάζει το φθηνό ρωσικό αέριο χάριν της «δυτικής ενότητας», οδηγώντας τη βαριά της βιομηχανία σε σοβαρότατη κρίση. Το αποτέλεσμα ήταν η αποβιομηχάνιση –μια τάση που δεν περιορίστηκε σε μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά πήρε χαρακτήρα δομικής μεταβολής. Πολλές επιχειρήσεις, βλέποντας τα κόστη να εκτινάσσονται, μετέφεραν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες στο εξωτερικό –σε κάποιες περιπτώσεις, ειρωνικά, προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ίδια λογική εξάρτησης εφαρμόζεται πλέον και στη σχέση με την Κίνα. Παρά τις εμπορικές ευκαιρίες που προσφέρει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, η ΕΕ δείχνει διστακτική, ακόμα και απρόθυμη, να ενισχύσει τη συνεργασία της με το Πεκίνο. Ο λόγος δεν είναι οικονομικός· είναι γεωπολιτικός. Οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να επιτρέψουν μια στρατηγική προσέγγιση μεταξύ Βρυξελλών και Πεκίνου, ιδίως τη στιγμή που επιχειρούν να οικοδομήσουν ένα «μέτωπο» κατά της ανερχόμενης πολυπολικής τάξης πραγμάτων που εκπροσωπούν οι BRICS και ο Δρόμος του Μεταξιού.
Η Κίνα, από την πλευρά της, κινείται στρατηγικά. Ενισχύει τις σχέσεις της με τη Ρωσία –κάτι που την καθιστά αυτομάτως μη αποδεκτό εταίρο για την ΕΕ, η οποία παραμένει εγκλωβισμένη στον αντιρωσικό της προσανατολισμό λόγω της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Η δυσπιστία επεκτείνεται και στο πεδίο της τεχνολογίας και της βιομηχανίας. Η Κίνα διαθέτει τεχνογνωσία και ανταγωνιστικότητα σε κρίσιμους τομείς όπως η πράσινη ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία, τα καταναλωτικά προϊόντα, τα χημικά και ο χάλυβας –πεδία στα οποία η Ευρώπη αγωνιά να παραμείνει παραγωγική.
Εδώ εμφανίζεται και ένα βαθύτερο, υπαρξιακό πρόβλημα για την ΕΕ: ο τρόπος με τον οποίο έχει τοποθετηθεί στον κόσμο. Η συστηματική ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ την έχει απομακρύνει από κάθε πιθανή ισορροπία. Οι δίαυλοι συνεργασίας με εναλλακτικές δομές –όπως οι BRICS, η Πρωτοβουλία Belt and Road ή και οι θεσμοί του παγκόσμιου Νότου– παραμένουν είτε ανεκμετάλλευτοι είτε ενεργά υπονομευμένοι από τις ίδιες τις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες.
Ο Τζουλιάνο υποστηρίζει πως η προσέγγιση με την Κίνα είναι εφικτή μόνο εφόσον η ΕΕ υιοθετήσει μια πιο ουδέτερη στάση –κάτι που προϋποθέτει στρατηγική αυτονομία. Μια τέτοια στροφή, όμως, μοιάζει σχεδόν αδιανόητη στο παρόν πλαίσιο. Ο αμερικανικός στόχος είναι σαφής: διατήρηση του ελέγχου επί των δύο δυτικών «μπλοκ» –της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής αφενός, της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφετέρου. Στο σχήμα αυτό, η Κίνα –μαζί με τη Ρωσία, το Ιράν και άλλους μη δυτικούς παίχτες– ορίζεται ως απειλή που πρέπει να περιοριστεί.
Η εμμονή αυτή σε διπολικές λογικές υπονομεύει την πραγματική ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών. Αντιθέτως, η πολυπολική προσέγγιση δίνει έμφαση στη συμπληρωματικότητα των οικονομιών, στην ενίσχυση του εμπορίου, στη δημιουργία υποδομών και στη βιώσιμη ανάπτυξη –αρχές που, υποθετικά τουλάχιστον, θα μπορούσαν να ωφελήσουν τα ευρωπαϊκά κράτη περισσότερο απ’ ό,τι η στρατιωτικοπολιτική ευθυγράμμιση με την Ουάσιγκτον.
Πέραν της πολιτικής βούλησης, όμως, υπάρχουν και πρακτικά εμπόδια. Η διαδρομή του εμπορίου μέσω Ρωσίας –είτε από τον Βορρά, είτε μέσω του νέου Άξονα Βορρά-Νότου– είναι κλειστή για την ΕΕ. Η εναλλακτική επιλογή μέσω Ερυθράς Θάλασσας συναντά σοβαρά προβλήματα λόγω των επιθέσεων των Χούθι κατά αμερικανικών και ισραηλινών στόχων, γεγονός που καθιστά τη μεταφορά αγαθών μη προβλέψιμη και δαπανηρή.
Στο οικονομικό πεδίο, το χάσμα διευρύνεται. Η Κίνα διαθέτει πρόσβαση σε φθηνή ρωσική ενέργεια και κρατά χαμηλά τα κόστη παραγωγής της, ενώ η ΕΕ εξαρτάται από το ακριβό υγροποιημένο φυσικό αέριο των ΗΠΑ. Παράλληλα, οι διαφορές στους κανονισμούς περί επιδοτήσεων, αγροτικής πολιτικής, προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και τεχνολογικής μεταφοράς δεν έχουν επιλυθεί –ούτε φαίνεται να υπάρχει η πολιτική διάθεση να επιλυθούν.
Το ερώτημα που αναδύεται είναι εάν η ΕΕ μπορεί ή θέλει να αναλάβει ρόλο αυτόνομου γεωπολιτικού υποκειμένου. Οι σημερινές της επιλογές δείχνουν πως, προς το παρόν, η απάντηση είναι αρνητική. Το τίμημα, όμως, δεν είναι μόνο στρατηγικό –είναι και οικονομικό, και κοινωνικό. Η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει θεατής στην επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας, αποκλεισμένη από νέες αγορές και ζώνες συνεργασίας που διαμορφώνονται μακριά από την Ουάσιγκτον.
Αν κάτι αποδεικνύει η σύγχρονη ιστορία, είναι πως η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η επιλογή της να συνεχίσει στον δρόμο της υποταγής ή να διεκδικήσει την ανεξαρτησία της –ιδίως μέσω της Κίνας και του υπόλοιπου κόσμου– δεν είναι απλώς γεωπολιτική· είναι βαθιά υπαρξιακή.
Διαβάστε Επίσης:
Εμεις παντος δεν θα εχουμε προβλημα , ετσι και αλλιος ειμαστε λιγο διαλυμενη .