Στην καρδιά της σύγχρονης παγκόσμιας σύγκρουσης ανάμεσα στην Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες, πέρα από τα γεωπολιτικά συμφέροντα και την τεχνητή νοημοσύνη, κρύβεται μια λιγότερο συζητημένη αλλά καθοριστική διάσταση: ο τρόπος με τον οποίο οι δύο χώρες οργανώνουν την εξουσία, παίρνουν αποφάσεις και κατασκευάζουν το μέλλον τους.
Από τη μια, η Κίνα λειτουργεί ως «κράτος μηχανικός» που σχεδιάζει, κατασκευάζει και επιβάλλει. Από την άλλη, οι ΗΠΑ έχουν μετατραπεί, κατά την εύστοχη διατύπωση του Κινέζο-Καναδού αναλυτή Dan Wang, σε «κράτος των δικηγόρων, από τους δικηγόρους, για τους δικηγόρους».
Το επιχείρημα αυτό διατυπώνεται στο νέο του βιβλίο Breakneck: China’s Quest to Engineer the Future, όπου ο Wang, με εμπειρία τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Κίνα, εστιάζει όχι μόνο στην τεχνολογική πρόοδο, αλλά και στα πολιτισμικά και θεσμικά μοντέλα που την υποστηρίζουν ή την υπονομεύουν.
Όταν οι μηχανικοί κυβερνούν
Στην Κίνα, από το 2020 και έπειτα, όλα τα μέλη της κορυφαίας ηγεσίας (Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου) είχαν τεχνικό ή μηχανολογικό υπόβαθρο. Δεν πρόκειται για σύμπτωση. Το κινεζικό πολιτικό μοντέλο ευνοεί τους τεχνοκράτες και τους «πρακτικούς» ανθρώπους: εκείνους που είναι εκπαιδευμένοι να κατασκευάζουν, να λύνουν προβλήματα και να σκέφτονται σε όρους υλοποίησης.
Αυτό το υπόβαθρο αντανακλάται σε όλα τα επίπεδα: από τον σχεδιασμό πόλεων και υποδομών μέχρι τις πολιτικές για την ενέργεια και τη βιομηχανία. Η κινεζική προσέγγιση είναι, στην ουσία της, «μηχανολογική»: θέτει στόχους, υπολογίζει πόρους, διαχειρίζεται έργα και, συχνά με αυταρχικό τρόπο, εξασφαλίζει ότι τα πράγματα προχωρούν.
Το αποτέλεσμα είναι εμφανές. Η Κίνα έχει οικοδομήσει ένα τεράστιο δίκτυο σιδηροδρόμων υψηλής ταχύτητας σε χρόνο-ρεκόρ, έχει αναπτύξει τεχνολογίες αιχμής στην ενέργεια, τα ρομπότ και τα drones και κατασκευάζει πλέον περισσότερα ηλεκτρικά αυτοκίνητα από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Wang, έως το 2030 η Κίνα θα κατέχει το 45% της παγκόσμιας βιομηχανικής ικανότητας.
Και οι δικηγόροι;
Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξελιχθεί σε μια κοινωνία όπου ο νόμος και οι διαδικασίες κυριαρχούν. Όπως γράφει ο Wang, «το πολιτικό σύστημα της Αμερικής παράγει συνεχώς δικηγόρους — και όχι μηχανικούς». Από το 1984 μέχρι το 2020, όλοι οι υποψήφιοι των Δημοκρατικών για την προεδρία ή την αντιπροεδρία είχαν περάσει από νομική σχολή.
Η υπερίσχυση του νομικού πολιτισμού έχει, φυσικά, πλεονεκτήματα: προστασία δικαιωμάτων, διαφάνεια, σεβασμός στη διαδικασία. Όμως, κατά τον Wang, η συνεχής αναζήτηση νομιμότητας και η εμμονή στη «σωστή διαδικασία» εμποδίζουν τη λήψη αποφάσεων, την ταχύτητα και, εντέλει, την ικανότητα της χώρας να «χτίζει» — είτε πρόκειται για σιδηρόδρομο είτε για βιομηχανία.
Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα που παραθέτει: ενώ η Κίνα κατασκεύασε το σιδηροδρομικό δίκτυο Πεκίνο – Σαγκάη σε 3 χρόνια με κόστος 36 δισ. δολάρια, το ανάλογο αμερικανικό σχέδιο Σαν Φρανσίσκο – Λος Άντζελες βρίσκεται ακόμη στα χαρτιά και εκτιμάται ότι θα κοστίσει πάνω από 120 δισ. δολάρια. Όπως σχολιάζει δηκτικά: «Η Αμερική φτιάχνει τη σκάλα προς την τεχνολογική ηγεσία, αλλά η Κίνα την ανεβαίνει πρώτη».
Τεχνολογία: κατασκευή ή καινοτομία;
Ο Wang επισημαίνει μια ακόμη κρίσιμη διαφορά: η Αμερική εμμένει στην εφεύρεση, η Κίνα στην παραγωγή. Η Silicon Valley θαυμάζει το καινοτόμο προϊόν, το «πρώτο μοντέλο», την πατέντα. Όμως, για τον Wang, η πραγματική τεχνολογική δύναμη βρίσκεται αλλού: στην ικανότητα παραγωγής, στην τεχνογνωσία των ανθρώπων και στην υλοποίηση των ιδεών σε βιομηχανική κλίμακα.
Η Apple μπορεί να σχεδίασε το iPhone, αλλά η Κίνα το κατασκεύασε — και με αυτό τον τρόπο μεταμόρφωσε πόλεις όπως το Σεντζέν σε παγκόσμια τεχνολογικά κέντρα. Όπως σημειώνει: «Υπάρχει περισσότερη δόξα και οικονομικό όφελος στο εργοστάσιο παρά στο εργαστήριο».
Όχι χωρίς κόστος για την Κίνα
Το μοντέλο της Κίνας, όσο αποδοτικό κι αν φαίνεται, δεν είναι χωρίς κόστος. Ο Wang περιγράφει με έντονη κριτική τη σκοτεινή πλευρά του «μηχανικού κράτους»: τον αυταρχισμό, την κοινωνική επιτήρηση, την καταστολή μειονοτήτων. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι η Κίνα δαπανά περισσότερα χρήματα για εσωτερική ασφάλεια παρά για στρατιωτικές δαπάνες εξωτερικού.
Η πιο τραγική συνέπεια αυτής της λογικής ήταν η πολιτική του ενός παιδιού, μια απόφαση που βασίστηκε σε «καταστροφική επιστημονικότητα», όπως την ονομάζει. Εκατομμύρια εκτρώσεις, υποχρεωτικές στείρωσεις, γυναικοκτονίες και μια ολόκληρη γενιά «χαμένων γυναικών» είναι το αποτέλεσμα ενός προγράμματος που σχεδιάστηκε, κυριολεκτικά, από πυραυλικούς επιστήμονες. «Η πολιτική του ενός παιδιού μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο σε ένα κράτος-μηχανικό», σημειώνει με πικρία.
Και η Αμερική;
Παρά τις ελλείψεις και τις παρακμές της Κίνας, ο Wang καταλήγει σε ένα σκληρό συμπέρασμα: η Αμερική έχει απολέσει όχι μόνο την ικανότητα να κατασκευάζει αλλά και, εν μέρει, να κυβερνά. Με μια αριστερά καθηλωμένη στις διαδικασίες και μια δεξιά που καταστρέφει, το σύστημα μοιάζει παγιδευμένο σε αδράνεια. Αν η σύγκρουση με την Κίνα συνεχιστεί σε αυτή τη βάση, το μέλλον μπορεί να κριθεί απλώς από το ποιος κάνει τα λιγότερα λάθη.
Ο συγγραφέας προτείνει ένα ριζικό επαναπροσδιορισμό των αμερικανικών προτεραιοτήτων: λιγότερη νομική γραφειοκρατία, αναζωογόνηση του κράτους, ενίσχυση της τεχνικής και μηχανολογικής παιδείας. Και πάνω απ’ όλα, μια παραδοχή: ότι οι ΗΠΑ, για να ξαναγίνουν δύναμη κατασκευής και καινοτομίας, πρέπει να δουν τον εαυτό τους σαν μια χώρα που έχει ακόμη να μάθει — όχι να διδάξει. «Ο όρος ‘αναπτυσσόμενη χώρα’ είναι κάτι που πρέπει να αγκαλιάσουμε με υπερηφάνεια», γράφει.
Ο Dan Wang, με φόντο δύο πολιτισμούς και την εμπειρία του ως προϊόν της πολιτικής του ενός παιδιού, φέρνει στην επιφάνεια ένα ερώτημα που σπάνια τίθεται: Ποιος τύπος ανθρώπου — και ποιος τύπος κράτους — είναι πραγματικά ικανός να χτίσει το μέλλον; Οι μηχανικοί ή οι δικηγόροι; Η απάντηση ίσως καθορίσει όχι μόνο την επόμενη τεχνολογική επανάσταση, αλλά και τη γεωπολιτική ισορροπία του πλανήτη.
Δείτε Επίσης:
