Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. διακηρύττουν τα περί διαφάνειας, αλλά φαίνεται πως το πραγματικό ενδιαφέρον τους είναι να κρατούν τους πολίτες στο σκοτάδι. Παρά τις στρατιές γραφειοκρατών που υπόσχονται να σταματήσουν τη διακίνηση μαύρου χρήματος, το ανώτατο δικαστήριο της Ε.Ε. είναι αυτό που κατήργησε ένα από τα πολυτιμότερα εργαλεία κατά της διαφθοράς.
Οι υποθέσεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στη Eurojust, τον δικαστικό οργανισμό της Ε.Ε., έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία έξι χρόνια. Παραμένουν λίγες, όμως. Ένας από τους βασικούς λόγους είναι ότι η παρακολούθηση της ροής βρόμικου χρήματος αποδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολη. Άτομα που θέλουν να κρύψουν μαύρο χρήμα ή «μεταβιβάζουν» σε εταιρίες -μαϊμούδες κότερα, βίλες κ.λπ., δημιουργούν περίπλοκους ιστούς από εταιρίες-κελύφη με ψεύτικους ιδιοκτήτες και παρκάρουν τη διαφθορά τους σε offshore παραδείσους. Ένα σημαντικό εμπόδιο στην καταπολέμηση αυτής της πρακτικής είναι τα λεγόμενα Μητρώα Δικαιούχων Τελικής Ιδιοκτησίας, τα UBO (Ultimate Beneficial Ownership).
Είναι μητρώα όπου οι εταιρίες πρέπει να δηλώσουν ποια είναι τα φυσικά πρόσωπα που τις ελέγχουν και λαμβάνουν τα κέρδη τους. Η Ε.Ε. απαίτησε τα μητρώα από το 2018. Η Αμερική το έκανε το 2020 και η Βρετανία από το 2016. Σε αυτά τα μητρώα, και της Ε.Ε., έχουν ανοιχτή πρόσβαση όλοι, στο πλαίσιο της διαφάνειας. Όμως στις 22 Νοεμβρίου το ανώτατο ευρωπαϊκό δικαστήριο, σε υπόθεση που έφερε ανώνυμος ενάγων στο Λουξεμβούργο, αποφάσισε ότι τα UBO παραβιάζουν το δικαίωμα των ιδιοκτητών στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και κατήργησε την οδηγία της Ε.Ε. για «ανοιχτά» μητρώα στους πολίτες. Από την επόμενη κιόλας μέρα χώρες άρχισαν να μπλοκάρουν την πρόσβαση στα μητρώα των εταιριών. Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο και Μάλτα ήταν οι πρώτες.
«Κόκκινο» στις αποκαλύψεις
Οι περισσότερες μεγάλες διεθνείς έρευνες, όπως τα Pandora Papers, που αποκάλυψαν τεράστια σκάνδαλα διαφθοράς, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα δημόσια μητρώα που αποτελούν τη χαρτογράφηση των δικτύων επιχειρήσεων. Η απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου είναι ένα σοβαρό χτύπημα σε όλες τις έρευνες, από το ξέπλυμα χρήματος μέχρι τη φοροδιαφυγή και την αποφυγή οικονομικών κυρώσεων. Τα μέχρι πρότινος προσβάσιμα αρχεία αποτελούν τώρα ένα «μαύρο κουτί». Οι μόνοι που χαίρονται από την απόφαση είναι άτομα με υψηλές περιουσίες, καταπιστεύματα και εταιρίες που φτιάχνονται ειδικά για τη διοχέτευση μαύρων κερδών σε φορολογικούς παραδείσους. Όλοι αυτοί στο εξής θα μπορούν να περνάνε κάτω απ’ το ραντάρ.
Το ευρωπαϊκό δικαστήριο δεν καταργεί τα μητρώα, αλλά αναγκάζει τις κυβερνήσεις να αλλάξουν τους κανόνες πρόσβασης έτσι ώστε μόνο μέρη «με νόμιμο συμφέρον» να μπορούν να ζητήσουν πληροφορίες. Που σημαίνει ότι οι ερευνητές θα πρέπει να έχουν νομική αιτιολόγηση για κάθε αίτημα. Έτσι εμποδίζονται από το να αποκαλύψουν ύποπτες συνδέσεις εταιριών. Από μόνη της η δυνατότητα ανοιχτής πρόσβασης μπορεί να αποτρέπει σκιώδεις συναλλαγές. Στη Βρετανία, πολλές μορφές εταιριών που συχνά χρησιμοποιούνταν για να κρύβεται βρόμικο χρήμα, όπως ετερόρρυθμες εταιρίες, λιγόστεψαν δραματικά μετά τον νόμο του 2016. Η Κομισιόν και οι υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε. μελετούν τώρα την απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου για να φτιάξουν νέους κανόνες πρόσβασης. Το πιθανότερο είναι ότι θα επιτρέπεται μόνο στις τράπεζες να χρησιμοποιούν τα μητρώα πραγματικών δικαιούχων. Το ευρωπαϊκό δικαστήριο προτείνει να εξεταστεί και η πρόσβαση στους δημοσιογράφους, αλλά αυτό θα το αποφασίσει η κάθε κυβέρνηση.
Από τις δημόσιες συμβάσεις μέχρι την πολιτική διαπλοκή, οι επιτήδειοι χρησιμοποιούν σκιώδεις εταιρίες για να κοροϊδέψουν το σύστημα και να ξεπλύνουν έσοδα. Μόνο η διαφάνεια γύρω από τον τελικό φυσικό δικαιούχο μπορεί να φέρνει στο φως τους «ανώνυμους» ιδιοκτήτες. Τώρα μπλοκάρεται η πρόσβαση σε Αρχές του εξωτερικού που ερευνούν το διασυνοριακό έγκλημα, σε εγχώριες Αρχές ελέγχου, δημοσιογράφους και κοινό. Σε ένα τάιμινγκ που το Κατάρ-gate «πνίγει» την αξιοπιστία της Ε.Ε., αποδεικνύεται και πάλι ότι μπροστά στην υπεράσπιση των συμφερόντων η διαφάνεια μπορεί να πάει περίπατο. Πλέον οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις «απελευθερώνονται» μέσω δικαστηρίου κι από το αγκάθι για το μητρώο των πραγματικών ιδιοκτητών εταιριών… Το μαύρο χρήμα θα μπορεί να κυκλοφορεί ακόμα πιο ελεύθερα!
Η ελληνική «περίπτωση»
Ακόμα και πριν από την απόφαση του δικαστηρίου πολλές κυβερνήσεις έπαιζαν κρυφτό, φροντίζοντας να βάζουν εμπόδια στην προσβασιμότητα με τεχνικές δυσκολίες και καθυστερήσεις, υπονομεύοντας τα μητρώα και διαιωνίζοντας την ανωνυμία των τελικών ιδιοκτητών. Η Transparency International έχει καταγγείλει ότι η Ελλάδα ακόμα και τον Μάιο του 2021 δεν είχε ακόμα συμμορφωθεί με την ευρωπαϊκή οδηγία για «ανοιχτά» μητρώα. Η χώρα μας «κατάφερε», παίζοντας καθυστερήσεις, να μην έχει θέσει ποτέ σε πραγματική λειτουργία την πρόσβαση. Το εδώ μητρώο UBO ονομάζεται Κεντρικό Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων και ανήκει στη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης. Κανονικά, όλα τα νομικά πρόσωπα που έχουν έδρα την Ελλάδα θα πρέπει να γνωστοποιούν πληροφορίες για τον πραγματικό δικαιούχο τους. Αν, όμως, επιχειρήσει κανείς να αποκτήσει ηλεκτρονική πρόσβαση στο μητρώο που είναι διαθέσιμο μέσω της ιστοσελίδας του GSIS ή αν επιχειρήσει να μπει στο σάιτ, ενημερώνεται με ανακοίνωση από 8/8/22 ότι «επεκτείνονται χρονικά οι προθεσμίες εντός των οποίων τα υπόχρεα νομικά πρόσωπα και νομικές οντότητες οφείλουν να καταχωρίσουν στο ηλεκτρονικό σύστημα τα στοιχεία των πραγματικών δικαιούχων τους».
Επίσης, η επίσημη ιστοσελίδα ενημερώνει ότι «μετά την παρέλευση της προθεσμίας της 31/10/2022 θα προχωρήσει η διαδικασία για την πλήρη παραγωγική λειτουργία της πρόσβασης, καθώς και η ενεργοποίηση του ελεγκτικού μηχανισμού». Η 31/10/22 μπορεί να παρήλθε, αλλά στο μητρώο εμφανίζεται πλέον μια ειδοποίηση, με τη μορφή alert, που ενημερώνει: «Αναστολή πρόσβασης του κοινού στο πληροφοριακό σύστημα “Μητρώο Ωφελούμενων” έως και 31/1/2023». Η Ελλάδα… κατάφερε να μην έχει δώσει πλήρη πρόσβαση στο κοινό ούτε όσο λειτουργούσε κανονικά το σύστημα στην υπόλοιπη Ε.Ε. Τώρα, υπάρχει και η… πάσα από το ευρωπαϊκό δικαστήριο να μη γίνει προσβάσιμο σε όλους ποτέ.
