Κωνσταντίνος Μαρκόπουλος: «Ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει, αλλά οφείλουμε να τον κάνουμε να ελπίζει»

Η χειρουργική ως ειδικότητα τοποθετεί τον χειρουργό σε μια διαρκή μάχη με τον θάνατο. Ο χειρουργός είναι αυτός που καλείται να πάρει κρίσιμες αποφάσεις που θα κρίνουν το μέλλον του ασθενούς. Ποια είναι τα ηθικά διλήμματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ένας χειρουργός στην καθημερινότητά του και τι γίνεται στις περιπτώσεις όπου γνωρίζει ότι η μάχη με τη νόσο είναι άνιση; Ο ασθενής δικαιούται να γνωρίζει ή όχι;

Συναντήσαμε τον θωρακοχειρουργό-αγγειοχειρουργό, κ. Κωνσταντίνο Μαρκόπουλο και μιλήσαμε μαζί του για όλα αυτά τα ζητήματα που εμπλέκονται στο καθημερινό έργο ενός χειρουργού, για τις προκλήσεις της χειρουργικής, αλλά και για αυτή τη μοναδική σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στους δύο πόλους της θεραπευτικής σχέσης, μια σχέση πίστεως και ελπίδος.

Κε Μαρκόπουλε, γιατί επιλέξατε την ειδικότητα της χειρουργικής; Ένας χειρουργός πρέπει να διακρίνεται από συγκεκριμένες ηθικές ποιότητες ως άνθρωπος;

Η χειρουργική ειδικότητα είναι για εμένα προσωπικά η μεγαλύτερη πρόκληση της ιατρικής επιστήμης, διότι έχει άμεσο αποτέλεσμα επί του ασθενούς, ορατό τόσο από τον χειρουργό όσο και από τον ασθενή και όχι θεωρητικό ή αναμενόμενο ή προσδοκώμενο εις το μέλλον αποτέλεσμα. Επίσης, έχει “μετρούμενο” αποτέλεσμα, δηλαδή έχει να κάνει με την άμεση ποιότητα της ζωής του ασθενούς, π.χ. η χειρουργική αποκατάσταση μιας διάτρησης στομάχου είναι και “μετρούμενο” αποτέλεσμα και άμεσο. Η παροχέτευση μιας φλεγμονώδους συλλογής πυώδους υγρού από τον θώρακα καταγράφει άμεσο αποτέλεσμα. Το ίδιο και η αφαίρεση ενός λίθου που αποφράσσει έναν νεφρό. Προφανώς ο χειρουργός πρέπει να διαθέτει ήθος καθόσον το αντικείμενό του είναι η ανθρώπινη ζωή, επομένως ότι κάνει πρέπει να έχει στόχο και αρχές και αξίες. Οφείλει να μην έχει υπεροψία ή αλαζονεία, αλλά ορθή κρίση και πλούσια και επαρκή γνώση και τέλος “να διαθέτει λεπτότητα τρόπων διότι η τραχύτητα προκαλεί αντιπάθεια υγειών και ασθενών” (Ιπποκράτης).

Σε παλαιότερη συνέντευξή σας έχετε δηλώσει ότι δεν υπάρχει νόμιμο στην Ιατρική, αλλά ηθικό. Απέναντι σε διλήμματα ηθικής, πώς τοποθετείται ένας χειρουργός; Τι «βαραίνει» στις αποφάσεις του;

Τα ηθικά διλήμματα στον χειρουργό είναι δύο ειδών. Τα γνωστικά ηθικά διλήμματα, δηλαδή αυτά που τον κάνουν να διερωτάται ποια είναι η καλύτερη μέθοδος ή χρόνος εφαρμογής της, δηλαδή ποια επέμβαση και πότε; Αυτά τα διλήμματα απαιτούν βαθιά γνώση, ορθή κρίση και εμπειρία. Αλλά και κάτι άλλο: την παραδοχή ότι η συμβουλή ενός πιο έμπειρου ποτέ δεν βλάπτει. Τα άλλα διλήμματα είναι τα φιλοσοφικά που τελικά είναι υπαρκτά και ουσιώδη, π.χ. μέχρι που “ταλαιπωρείς” έναν ασθενή, πόση είναι η αξία της ποιότητας στη ζωή, πότε γίνεσαι απλά “παρηγορητικός” ιατρός και πότε ρισκάρεις και πόσο ρισκάρεις για μια ζωή. Και σε αυτά τα “φιλοσοφικά” διλήμματα, υπόβαθρο είναι η βαθιά γνώση.

Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε ως χειρουργός σε όλη τη διάρκεια της καριέρας σας;

Είναι πολλές οι δύσκολες στιγμές, δεν είναι μία μόνο που έχω πάντα στο μυαλό μου. Θα σας κάνω σύντομη περιγραφή δύο περιπτώσεων. Πρώτη περίπτωση: ασθενής 55 ετών, επιθετικός καρκίνος θυρεοειδούς με πολλαπλά block λεμφαδένων τραχήλου, πέριξ καρωτίδων, μεσοθωράκιο μέχρι επιπέδου περικαρδίου. Διάρκεια χειρουργείου 24 ώρες, εναλλάξ χειρουργός ενδοκρινών αδένων με τους συνεργάτες του και η δικιά μας ομάδα που έκανε τον λεμφαδενικό καθαρισμό σε τράχηλο και μεσοθωράκιο. Ο ασθενής είναι ζωντανός 6 χρόνια μετά. Δεύτερη περίπτωση: ασθενής με τεράστιο καρκίνο πνεύμονος (διάμετρος 15 εκ.), εκρίθη ανεγχείρητος και ζούσε οριακά με μόνιμο οξυγόνο. Πραγματοποιήθηκε εξαιρετικά επικίνδυνη αφαίρεση όλου του πνεύμονα και όπως είχε προεκτιμηθεί, ο ασθενής δε χρειαζόταν οξυγόνο παρά την αφαίρεση του ενός πνεύμονα. Ο λόγος ήταν ότι μαζί με τον κατεστραμμένο πνεύμονα αφαιρέθηκε και ένα “αναπνευστικό βραχυκύκλωμα” κατά το οποίο το μισό αίμα περνώντας μέσα από τον προσβεβλημένο πνεύμονα δεν οξυγονωνόταν καθόλου, ενώ μετά το χειρουργείο του έφθανε ο ένας πνεύμονας για πλήρη οξυγόνωση. Ο ασθενής έζησε άλλα τρία χρόνια με καλή ποιότητα ζωής.

Η χειρουργική τοποθετεί τον χειρουργό σε μια διαρκή μάχη με τον θάνατο. Ένας χειρουργός «επιλέγει» τις μάχες του ή πρέπει να «ρίχνεται» πάντα στη μάχη, ελπίζοντας στο «θαύμα» για τον ασθενή του;

Ο Ιπποκράτης διαχώρισε την ιατρική από την μαγεία και τη ονόμασε επιστήμη. Επομένως, στόχος του χειρουργού δεν είναι το θαύμα αλλά η απόφαση ενός δύσκολου ή οριακού χειρουργείου που θα δώσει ζωή στον ασθενή και θα του χαρίσει ποιότητα ζωής για το υπόλοιπο. Υπάρχουν θεραπευτικές επεμβάσεις που έχουν αποτέλεσμα και άλλες που είναι μάταιες. Τις τελευταίες τις αποφεύγουμε. Υπάρχουν, όμως, και ασθενείς νέοι σε ηλικία που επιβάλλουν στον χειρουργό να δώσει την μάχη ακόμα και αν οι πιθανότητες είναι εναντίον του. Μόνο έτσι έχει αξία η χειρουργική επιστήμη.

Σχέση χειρουργού-ασθενούς: Μια σχέση πίστης & ελπίδας. Τι γίνεται όταν ο χειρουργός πρέπει να «γκρεμίσει» τις ελπίδες του ασθενούς; Με άλλα λόγια, όταν δεν υπάρχουν ελπίδες για τον ασθενή, ο ασθενής δικαιούται να γνωρίζει;

Ο ασθενής είναι εκ των πραγμάτων σε μειονεκτική θέση. Έχει τη νόσο, κινδυνεύει, φοβάται και κυρίως δεν μπορεί να βρει τη λύση μόνος του, διότι δεν έχει γνώση. Άρα, είναι εξαρτώμενος από τον θεράποντα ιατρό. Πρέπει και να γνωρίζει και να ελπίζει. Είναι δύο βασικά συστατικά μιας υγιούς σχέσεως ασθενή με ιατρό. Είναι ηθικό να γνωρίζει, διότι μόνο έτσι θα συμμετέχει θετικά στην προσπάθεια για ζωή. Και οφείλουμε να τον κάνουμε να ελπίζει, διότι με αυτόν τον τρόπο θα έχει θετική ψυχολογία και δε θα εγκαταλείψει.

Κλείνοντας τη συζήτηση θα ήθελα να αναφερθούμε στη χειρουργική θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονος, μια νόσο με την οποία έρχεστε συχνά αντιμέτωπος ως θωρακοχειρουργός. Ποια είναι η σημασία της επιλογής του κατάλληλου χειρουργού στην έκβαση της νόσου; Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να λάβουν υπ’ όψιν τους οι ασθενείς κατά την επιλογή του χειρουργού με τον οποίο θα συνεργαστούν;

Η χειρουρική του καρκίνου πνεύμονος είναι μια ιδιαιτέρως απαιτητική χειρουργική σε ένα απολύτως ζωτικό όργανο. Η αντιμετώπιση του καρκίνου πνεύμονος είναι μια ομαδική επιστημονική συμβολή στη ζωή. Εννοώ ασφαλώς τη συνεργασία σε επίπεδο ογκολογικού συμβουλίου που θα λάβει απόφαση για την τακτική, πότε θα προηγηθεί χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία ή αν αυτά έπονται ενός σοβαρού χειρουργείου. Επομένως, η επιλογή του χειρουργείου πρέπει να γίνεται στη βάση χαρακτηριστικού συνεργασίας. Μη συνεργάσιμοι γιατροί απορρίπτονται. Δεύτερο απαραίτητο χαρακτηριστικό μπορεί να είναι η βαθιά γνώση όλων των μεθόδων εκ μέρους του, ώστε η επιλογή του να είναι στη βάση μόνο της ωφέλειας του ασθενούς. Τρίτον, είναι η εγγυοδοσία προσωπικής του εμπλοκής στην μετεγχειρητική περίοδο. Αυτό δεν μπορεί να είναι ούτε εμπλοκή νοσηλευτών, ούτε βοηθών. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι το κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενούς και χειρουργού. Είναι κάτι που το έχουν ανάγκη και οι δύο. Μου έχει συμβεί να απορρίψω ασθενή λόγω καχύποπτου οικογενειακού περιβάλλοντος ή λόγω κακού χαρακτήρα του ασθενούς για τον οποίο ήμουν σίγουρος ότι δε θα υπάκουε τις εντολές μου. Η χειρουργική είναι σύνθετη εργασία και απαιτεί μεγάλη προσοχή σε όλα.

Ευχαριστούμε θερμά για τις επιστημονικές πληροφορίες τον θωρακοχειρουργό-αγγειοχειρουργό Κωνσταντίνο Μαρκόπουλο. Ο Κωνσταντίνος Μαρκόπουλος, Διευθυντής Κλινικής Ιατρικού Κέντρου Ψυχικού είναι στη διάθεσή σας για περισσότερες πληροφορίες και υπεύθυνη ενημέρωση στο 693 747 4174 .