Η αϋπνία αποτελεί μια από τις πιο συχνές διαταραχές ύπνου και αποτελεί πλέον ένα διεθνώς αναγνωρισμένο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Επηρεάζει περίπου το 10–30% του παγκόσμιου πληθυσμού με εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου να ταλαιπωρούνται καθημερινά από δυσκολία στο να αποκοιμηθούν, να διατηρήσουν τον ύπνο τους.
- Γράφει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5η έκδοση), η αϋπνία (Insomnia Disorder) ορίζεται ως μια συνεχιζόμενη δυσκολία στην έναρξη, διατήρηση ή ποιότητα του ύπνου, που προκαλεί σημαντική δυσφορία ή έκπτωση της λειτουργικότητας σε βασικούς τομείς της ζωής του ατόμου και εμφανίζεται τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα για πάνω από 3 μήνες.
Αιτιολογία
Η ραγδαία αύξηση των περιπτώσεων αϋπνίας τα τελευταία χρόνια δεν είναι τυχαία, αλλά συνδέεται άμεσα με τις συνθήκες και τις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής.
Το έντονο και χρόνιο άγχος αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα. Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει υπό συνεχή πίεση, τόσο στον επαγγελματικό όσο και στον προσωπικό του χώρο. Οι οικονομικές δυσκολίες, η επαγγελματική ανασφάλεια, η υπερφόρτωση υποχρεώσεων και οι υψηλές κοινωνικές προσδοκίες προκαλούν έντονη ψυχική ένταση, η οποία δεν επιτρέπει στον οργανισμό να χαλαρώσει και να προετοιμαστεί για ύπνο.
Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών συσκευών, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες. Τα κινητά τηλέφωνα, οι υπολογιστές και οι τηλεοράσεις εκπέμπουν μπλε φως, το οποίο επηρεάζει τη φυσιολογική παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης του ύπνου. Η συνεχής έκθεση σε οθόνες, σε συνδυασμό με το ψηφιακό άγχος και την ανάγκη για συνεχή ενημέρωση, έχει απορυθμίσει πλήρως τον φυσιολογικό κύκλο ύπνου.
Επιπλέον, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και η διάλυση των σταθερών ρουτινών, ειδικά μετά την εξάπλωση της τηλεργασίας και της εργασίας με βάρδιες, έχει οδηγήσει σε αποδιοργάνωση του κιρκάδιου ρυθμού. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πλέον σταθερό ωράριο ύπνου και αφύπνισης, γεγονός που δυσκολεύει την προσαρμογή του σώματος σε έναν φυσικό κύκλο ξεκούρασης.
Η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε έναν ακόμα καταλυτικό παράγοντα. Η κοινωνική απομόνωση, ο φόβος της ασθένειας, η αβεβαιότητα για το μέλλον και οι μεγάλες αλλαγές στην καθημερινότητα επιβάρυναν σημαντικά την ψυχική υγεία. Το φαινόμενο αυτό έχει περιγραφεί από ειδικούς με τον όρο «coronasomnia», δηλαδή αϋπνία που σχετίζεται με την πανδημία.
Οι επιπτώσεις της στη ζωή του ατόμου
Η έλλειψη επαρκούς και ποιοτικού ύπνου έχει συσχετιστεί με πληθώρα σωματικών και ψυχολογικών συνεπειών που ενδέχεται να επιδεινωθούν με την πάροδο του χρόνου.
Αναλυτικότερα, το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί, καθιστώντας το άτομο πιο ευάλωτο σε ιώσεις, λοιμώξεις και γενική εξάντληση. Ο οργανισμός δεν προλαβαίνει να αναρρώσει σωστά, καθώς ο ύπνος είναι κρίσιμος για την αποκατάσταση και ανανέωση των κυττάρων και των ορμονών.
Επιπλέον, η αϋπνία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως υπέρταση, στεφανιαία νόσος και εγκεφαλικά επεισόδια. Δεδομένου ότι επηρεάζει τις ορμόνες που ρυθμίζουν την πείνα και τον κορεσμό, συνδέεται επίσης με μεταβολικές διαταραχές, όπως παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2.
Η έλλειψη ύπνου προκαλεί και άλλες φυσικές δυσκολίες, όπως πονοκεφάλους, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, μυϊκούς πόνους, καθώς και χρόνια κόπωση, που εμποδίζει την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων.
Σε επίπεδο ψυχικής υγείας, ο ύπνος είναι απαραίτητος για την επεξεργασία των συναισθημάτων, τη μνήμη και τη συναισθηματική σταθερότητα· όταν αυτός διαταράσσεται, οι συνέπειες είναι εμφανείς.
Η αϋπνία προκαλεί έντονη κόπωση, ευερεθιστότητα και συναισθηματική αστάθεια. Το άτομο νιώθει συνεχώς κουρασμένο, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και να πάρει αποφάσεις, ενώ συχνά εμφανίζει συμπτώματα άγχους ή και κατάθλιψης. Η καθημερινότητα γίνεται πιο απαιτητική και οι απλές δραστηριότητες φαίνονται πιο δύσκολες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας ζωής και την απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλαιότερα του προκαλούσαν χαρά.
Η χρόνια αϋπνία, επίσης, σχετίζεται με υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης κατάθλιψης και άλλων διαταραχών διάθεσης. Η έλλειψη ύπνου επιβαρύνει τη γνωστική λειτουργία, μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης και επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη και την κρίση. Σε ακραίες περιπτώσεις, η μακροχρόνια αϋπνία μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε ψυχωσικά επεισόδια ή αποδιοργάνωση της πραγματικότητας. Ακόμη, πολλές φορές δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, όπου η ψυχική καταπόνηση από την αϋπνία ενισχύει το άγχος για τον ύπνο, και έτσι το πρόβλημα διαιωνίζεται.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η χρόνια έλλειψη ύπνου επηρεάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις. Το άτομο γίνεται πιο νευρικό και λιγότερο ανεκτικό. Οι συχνές διακυμάνσεις στη διάθεση μπορεί να οδηγήσουν σε απομάκρυνση από φίλους και οικογένεια, και τελικά σε κοινωνική απομόνωση. Η αϋπνία μειώνει την ενέργεια και την επιθυμία για κοινωνική συμμετοχή, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απόσυρση.
Στον επαγγελματικό τομέα, οι συνέπειες της αϋπνίας είναι εξίσου σοβαρές. Η μειωμένη συγκέντρωση, η αργή σκέψη και η δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων επηρεάζουν αρνητικά την αποδοτικότητα του ατόμου. Οι αυξημένες πιθανότητες λαθών και ατυχημάτων, ιδιαίτερα σε επαγγέλματα που απαιτούν εγρήγορση, θέτουν σε κίνδυνο τόσο τον ίδιο τον εργαζόμενο όσο και τους γύρω του. Παράλληλα, οι δυσκολίες στη συνεργασία με συναδέλφους, η απώλεια κινήτρων και η χαμηλή αντοχή στο στρες μπορούν να οδηγήσουν σε επαγγελματική στασιμότητα ή ακόμα και απομάκρυνση από το χώρο εργασίας.
Αντιμετώπιση
Η καλή ποιότητα ύπνου δεν είναι πολυτέλεια — είναι προϋπόθεση για μια υγιή και ισορροπημένη ζωή. Καθώς η σημασία του ύπνου για τη σωματική και ψυχική υγεία είναι πλέον ευρέως αποδεκτή, η ενημέρωση και η πρόληψη γύρω από την αϋπνία κρίνεται απαραίτητη.
Στο κομμάτι της θεραπείας, η Γνωσιακή-συμπεριφορική Θεραπεία έχει φανεί ιδιαίτερα αποτελεσματική μέσα από την τροποποίηση των δυσλειτουργικών σκέψεων και συνηθειών που σχετίζονται με τον ύπνο, ενώ η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να προσφέρει προσωρινή ανακούφιση σε πιο σοβαρές περιπτώσεις.
Παράλληλα, η υιοθέτηση καλών πρακτικών ύπνου —όπως η σταθερή ώρα κατάκλισης, η αποφυγή καφεΐνης και οθονών πριν τον ύπνο, και η ενίσχυση της σωματικής δραστηριότητας μπορούν να συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου και της συνολικής υγείας του ατόμου.
Συνολικά, οι επιπτώσεις της αϋπνίας στη ζωή ενός ατόμου είναι πολυδιάστατες και δυνητικά σοβαρές. Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μπορεί να προλάβει ή να μειώσει τις αρνητικές συνέπειες και να βελτιώσει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Δείτε επίσης:
- Κρίσεις Πανικού: Τι συμβαίνει και το σώμα ξαφνικά σημαίνει συναγερμό, χωρίς να υπάρχει ορατός κίνδυνος;
- Μήπως τελικά υπεραναλύω;
- Συναισθηματική Υπερφαγία: Μήπως τρώμε ό,τι νιώθουμε;
- Πρόωρη εκσπερμάτωση και άγχος απόδοσης – Ένας ατέρμονος φαύλος κύκλος;
- Η σημασία της ψυχικής υγείας στα αυτοάνοσα νοσήματα
- Η ηλικία των γονέων και οι κίνδυνοι για την υγεία και την ανάπτυξη του παιδιού
- Υπνική Άπνοια: Μήπως τελικά δεν είναι και τόσο αθώα;
