Ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό τοπίο σε ολόκληρη την Ευρώπη σκιαγραφεί η Έκθεση για τα Ναρκωτικά 2025, που δημοσίευσε ο Οργανισμός EMCDDA (νυν EUDA), καθώς η ήπειρος κατακλύζεται από κοκαΐνη, νέα συνθετικά ναρκωτικά και ισχυρά οπιοειδή, ενώ η δημόσια υγεία και τα ποινικά συστήματα δέχονται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις.
Η Ευρώπη βιώνει μία ραγδαία αύξηση στη χρήση ισχυρών συνθετικών ναρκωτικών ουσιών, όπως οι συνθετικές καθινόνες, τα συνθετικά οπιοειδή τύπου nitazenes, καθώς και τα νέα συνθετικά κανναβιοειδή. Οι ουσίες αυτές, φθηνότερες και εξαιρετικά δραστικές, προκαλούν σοβαρές επιπλοκές στην υγεία και σχετίζονται με αυξανόμενο αριθμό θανάτων από υπερδοσολογία. Τα νιταζένια, ειδικότερα, ανιχνεύονται συχνά σε νοθευμένα φαρμακευτικά σκευάσματα και είναι εξαιρετικά επικίνδυνα ακόμη και σε μικρές δόσεις.
Παράλληλα, σημαντικές κατασχέσεις συνθετικών καθινονών -κυρίως από την Ινδία και χώρες της ΕΕ όπως η Πολωνία- καταδεικνύουν την εξάπλωση αυτών των ουσιών στην παράνομη αγορά. Την ίδια στιγμή, η απαγόρευση παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν έχει προκαλέσει φόβους για επερχόμενη έλλειψη ηρωίνης, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε στροφή των εξαρτημένων προς πιο επικίνδυνα συνθετικά υποκατάστατα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κάνναβη γίνεται πιο ισχυρή, ενώ η κοκαΐνη σαρώνει τις ευρωπαϊκές πόλεις, με τις κατασχέσεις να φτάνουν το 2023 σε ιστορικό ρεκόρ 419 τόνων. Η ενίσχυση της παρουσίας καρτέλ σε ευρωπαϊκά λιμάνια όπως της Αμβέρσας, του Ρότερνταμ και της Βαρκελώνης υποδηλώνει τη μετατόπιση των διαδρομών διακίνησης και ταυτόχρονα την αύξηση της βίας σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά εντός της ΕΕ.
Η Ελλάδα αντιμέτωπη με το «παλιό» πρόβλημα και τις νέες απειλές
Σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η Ελλάδα παραμένει προσηλωμένη στη χρήση των «παραδοσιακών» ναρκωτικών. Η ηρωίνη, η τραμαδόλη και οι βενζοδιαζεπίνες εξακολουθούν να κυριαρχούν στις πιάτσες της χώρας. Τα στοιχεία από τη μελέτη ESCAPE, η οποία ανέλυσε υπολείμματα σε χρησιμοποιημένες σύριγγες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Ηράκλειο, είναι αποκαλυπτικά:
- Αθήνα: 17% των δειγμάτων περιείχαν τραμαδόλη, 10% βενζοδιαζεπίνες, και <1% πρεγκαμπαλίνη, φαρμακευτικές ουσίες με έντονη κατάχρηση.
- Θεσσαλονίκη: Καταγράφεται έντονη χρήση κοκαΐνης, η οποία μοιάζει να αποκτά σταθερό κοινό.
- Πάτρα: Παρατηρείται υψηλή ανίχνευση βουπρενορφίνης, υποκατάστατου της ηρωίνης.
- Ηράκλειο: Πρωταγωνιστούν οι συνθετικές καθινόνες, γνωστές και ως “άλατα μπάνιου”.
Η ταυτόχρονη χρήση δύο ή περισσότερων παράνομων ουσιών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ελλάδα, γεγονός που καθιστά τη διαχείριση της εξάρτησης ακόμα πιο περίπλοκη και επικίνδυνη. Σε αυτό προστίθεται και η επίμονη παρουσία των οπιούχων, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου η ηρωίνη υποχωρεί.
Κομβική χώρα διέλευσης και παραγωγής – Η ανησυχητική πρωτιά στον HIV
Σύμφωνα με τον ΕΟΠΑΕ, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας τη φέρνει στο επίκεντρο της διακίνησης ναρκωτικών από Ασία και Αφρική προς την Ευρώπη. Το 2023, η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τρεις χώρες της ΕΕ όπου εξαρθρώθηκαν παράνομα εργαστήρια επεξεργασίας ηρωίνης, μαζί με την Ολλανδία και τη Γαλλία. Τα εργαστήρια αυτά χρησιμοποιούνταν για την κοπή και συμπίεση ηρωίνης, η οποία στη συνέχεια διακινούνταν εντός και εκτός ΕΕ, ακόμα και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η νέα νομοθεσία του 2023 για τη χορήγηση ναλοξόνης, αντίδοτου της υπερδοσολογίας, θεωρείται κρίσιμο μέτρο άμεσης παρέμβασης. Η Ελλάδα υιοθέτησε τη δυνατότητα χορήγησης του φαρμάκου σε όλους, χωρίς περιορισμούς, ώστε να μειωθούν οι θάνατοι από υπερβολική δόση.
Ο Εθνικός Συντονιστής για την Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων, κ. Αθανάσιος Θεοχάρης, χαρακτήρισε την περίοδο «καμπή» για την πολιτική εξαρτήσεων στην Ελλάδα. «Σε μία περίοδο έντονης ανησυχίας για την ανάπτυξη ενός νέου προφίλ χρήσης πανευρωπαϊκά, με τα συνθετικά ναρκωτικά, οπιοειδή και διεγερτικά να κερδίζουν έδαφος, αλλά και τις νέες μορφές εξαρτήσεων να εμφανίζονται αυξητικά – όπως ο τζόγος, το διαδίκτυο και τα τυχερά παιχνίδια – η χώρα μας πραγματοποιεί μία σημαντική μεταρρύθμιση. Για πρώτη φορά, αντιμετωπίζουμε μέσω ενός ενιαίου οργανισμού όλες τις εξαρτήσεις, ολιστικά, χωρίς περιορισμούς και σε κάθε περιοχή», ανέφερε.
HIV και ενέσιμη χρήση: Πρωταθλήτρια η Ελλάδα
Την ίδια ώρα, σοκαριστικά είναι τα στοιχεία για τον HIV. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη όσον αφορά τα νέα περιστατικά HIV στους ενέσιμους χρήστες, με 1,6 νέα περιστατικά ανά 1.000.000 πληθυσμού το 2023. Το 83% των χρηστών δηλώνει καθημερινή ενέσιμη χρήση, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων αφορά άνδρες.
Το πρόβλημα παραμένει πιεστικό, ωστόσο καταγράφεται αυξημένος αριθμός εξαρτημένων που συμμετέχουν σε προγράμματα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. Συγκεκριμένα:
- Το 2020 συμμετείχαν 8.370 άτομα.
- Το 2021 μειώθηκαν στους 7.708.
- Το 2022 ο αριθμός αυξήθηκε ξανά σε 8.017.
Παρά την πρόοδο, οι υπάρχουσες δομές φιλοξενίας και αποκατάστασης παραμένουν πίσω σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες, ενώ το έργο των ΜΚΟ μέσω streetwork φαίνεται να καλύπτει ζωτικά κενά στην πρόληψη και τη μείωση της βλάβης.
Η Ευρώπη προ των πυλών κρίσης: 6.500 θάνατοι από υπερδοσολογία
Η ευρωπαϊκή ήπειρος καταγράφει ήδη 6.500 θανάτους από υπερβολική δόση για το 2023, με το 80% εξ αυτών να σχετίζεται με οπιοειδή. Παρά το γεγονός ότι τα νέα, ιδιαίτερα ισχυρά συνθετικά ναρκωτικά όπως η φαιντανύλη δεν έχουν ακόμα εξαπλωθεί μαζικά στην ΕΕ, οι ειδικοί προειδοποιούν, επικαλούμενοι την εμπειρία των ΗΠΑ.
Το φαινόμενο των αστέγων χρηστών επίσης εντείνεται, επιβεβαιώνοντας την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές πρόληψης, επανένταξης και ενίσχυσης των κοινωνικών υπηρεσιών.
Η έκθεση του EMCDDA για το 2025 αποκαλύπτει μία Ευρώπη σε μεταβατική περίοδο στον τομέα των ναρκωτικών – με τις παραδοσιακές ουσίες να συγκατοικούν με νέα, πιο επικίνδυνα χημικά. Στην Ελλάδα, η εικόνα παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, με επίμονη χρήση παλαιών ουσιών και ανησυχητικές επιδόσεις σε δείκτες όπως ο HIV. Η πρόκληση για το μέλλον θα είναι διττή: πρόληψη της εξάπλωσης των νέων συνθετικών ναρκωτικών και αποτελεσματική διαχείριση των χρόνιων εξαρτήσεων.
