Πολυετείς πολεμικές συρράξεις, εμφύλιοι πόλεμοι, κλιματική αλλαγή, έντονη αστικοποίηση. Τα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, οι μοναδικοί «θησαυροί», που εδώ και αιώνες στέκουν όρθιοι σαν ζωντανές αποδείξεις του μακρινού παρελθόντος, κινδυνεύουν με αφανισμό για όλους τους παραπάνω λόγους και ακόμη περισσότερους.
- Από τη Γιώτα Βαζούρα
Η UNESCO στην επίσημη λίστα της με τα μνημεία που «εκπέμπουν» σήμα κινδύνου -το κάθε ένα για διαφορετικούς λόγους- έχει συμπεριλάβει 56 σημαντικά πολιτιστικά και γεωγραφικά τοπόσημα, σε μία προσπάθεια να ευαισθητοποιήσει αλλά και να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Ένας από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους κινδύνους όλων είναι το κλίμα και οι ραγδαίες αλλαγές του, οι οποίες, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Μάλιστα, με την πάροδο του χρόνου και όσο δεν λαμβάνονται επαρκή και αποτελεσματικά μέτρα από τις κυβερνήσεις, η κατάσταση για τα σπουδαία αξιοθέατα του πλανήτη θα χειροτερεύει. Στη μελέτη “Antiquity”, που εξέδωσε τον περασμένο χειμώνα το έγκριτο Πανεπιστήμιο του Καίημπριτζ, εξετάστηκε αυτός ο αντίκτυπος που έχει η κλιματική αλλαγή στα μνημεία ανά τον πλανήτη και κατέστη σαφές, πως είναι τόσο έντονος και διαφορετικός ο τρόπος με τον οποίο αλλάζει το κλίμα, που είναι υπερβολικά δύσκολο για να αντιμετωπιστεί από έναν μόνο οργανισμό. Μία συλλογική προσπάθεια είναι αυτό που απαιτείται.
Στις αρχές του καλοκαιριού, η UNESCO είχε προτείνει την ένταξη της Βενετίας και της λιμνοθάλασσάς της στην περιώνυμη λίστα της, κάνοντας λόγο πως τα μέχρι τώρα μέτρα, που έχουν παρθεί στην πόλη για την καταπολέμηση της υποβάθμισης της τοποθεσίας -εξαιτίας του μαζικού τουρισμού και της κλιματικής αλλαγής- είναι ανεπαρκή. Τελικώς, η Επιτροπή αποφάσισε να μην συμπεριλάβει την ιταλική πόλη στον Κατάλογο αυτό, αποδεχόμενη τη δέσμευση των αρχών της πόλης πως σύντομα θα ληφθούν και επιπλέον μέτρα για την προστασία της. Ποια είναι, όμως, τα υπόλοιπα τοπόσημα που η UNESCO αποφάσισε να προστατεύσει, εντάσσοντάς τα στον Κατάλογο με τα μνημεία που κινδυνεύουν;
Το «ΕΣΤΙΑζω» μάς «ταξιδεύει» σε διάφορες γωνιές του πλανήτη, για να παρουσιάσει όλες τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η πολιτιστική μας κληρονομιά τον 21ο αιώνα.
Στη λίστα της UNESCO με τα Παγκόσμια Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς που βρίσκονται σε κίνδυνο, συγκαταλέγεται από το 2017 το Ιστορικό Κέντρο της Βιέννης. Η αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Ευρώπης καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της έντονης ανοικοδόμησης, με τα υψηλά κτήρια να απειλούν την ιστορική φυσιογνωμία της επιβλητικής πόλης. Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO στην ανακοίνωση που εξέδωσε κατά την ένταξη της Βιέννης κάτω από την πολιτιστική της «ομπρέλα» ανέφερε ότι οι ουρανοξύστες που οικοδομούνται στο κέντρο της παλιάς πόλης στη Βιέννη είναι η αιτία για την οποία η περιοχή κινδυνεύει να χάσει την προσωπικότητά της και την παγκόσμια αξία της.
Από την κλιματική αλλαγή και τη ρύπανση απειλείται ένας από τους γνωστότερους βαλτότοπους του κόσμου. Τα Έβεργκλεϊντς της νότιας Φλόριντα στις Ηνωμένες Πολιτείες -το μοναδικό μνημείο των ΗΠΑ που βρίσκεται στον συγκεκριμένο Κατάλογο- κινδυνεύουν με αφανισμό. Οι λόγοι; Το οικοσύστημα έχει διαταραχθεί σοβαρά λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, της υπέρμετρης αγροτικής αξιοποίησης στην περιοχή αλλά της μεγάλης ρύπανσης.
Διαφορετικά είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το τροπικό δάσος της Σουμάτρα στην Ινδονησία. Η παράνομη υλοτομία, η λαθροθηρία αλλά και η διάνοιξη δρόμων στο προστατευμένο και παρθένο δάσος της Σουμάτρα απειλούν τη μοναδικότητα της περιοχής και ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τον διεθνή οργανισμό να λάβει άμεσα μέτρα και να την συμπεριλάβει στη συγκεκριμένη λίστα της.
Στον μακρύ κατάλογο με τα μνημεία που κινδυνεύουν, ανήκει και η σπουδαία αρχαία πόλη του Περού Τσαν Τσαν. Η πόλη υπήρξε η έδρα του προκολομβιανού πολιτισμού των Chimϊ, που αναπτύχθηκε μεταξύ 1000 και 1400 μ.Χ. στις περιοχές της Λίμας και της Τούμπες στο βόρειο Περού. Η Τσαν Tσαν υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Νοτίου Αμερικής και η μεγαλύτερη πλίθινη στον κόσμο. Λόγω αυτής της χωμάτινης αρχιτεκτονικής της αλλά και της συνεχόμενης έκθεσής της στα ακραία κλιματικά φαινόμενα – η έλευση του Ελ Νίνιο απειλεί τα πλίνθινα κτίρια της πόλης το 1986, η UNESCO αποφάσισε να εντάξει τον αρχαιολογικό χώρο στη συγκεκριμένη λίστα.
Η καταστροφή των μουσουλμανικών μαυσωλείων στο Τιμπουκτού στο Μάλι από εξτρεμιστικές ισλαμικές οργανώσεις κατά τη διάρκεια του αιματηρού εμφυλίου πολέμου στη χώρα το 2012 ήταν ο λόγος που η UNESCO προχώρησε στην ένταξη της ιστορικής πόλης στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς που κινδυνεύουν. Εκτός από τα πολιτιστικά τοπόσημα, περίπου 4.200 αρχαία χειρόγραφα χάθηκαν, είτε γιατί εκλάπησαν είτε γιατί κάηκαν. Με τη βοήθεια της UNESCO, οι αρχές της χώρας προχώρησαν στην αποκατάσταση των ζημιών των μαυσωλείων αλλά και στη φύλαξη των αρχαίων χειρογράφων. Στο Μάλι βρίσκεται και ο Τάφος του Άσκια (15ος αιώνας) αλλά και η πανέμορφη πόλη του Τζενέ, που έχουν ενταχθεί και αυτά στην ίδια λίστα της UNESCO.
Χαλέπι, Δαμασκός, αλλά και ο αρχαιολογικός χώρος της Παλμύρας. Τα περισσότερα από τα πολιτιστικά μνημεία της Συρίας καταστράφηκαν τα προηγούμενα χρόνια, ολοκληρωτικά από τη μανία του Ισλαμικού Κράτους. Στην Παλμύρα, μάλιστα, την περίφημη αρχαία πόλη της Συρίας, ηλικίας 2.000 ετών, οι πολεμιστές του ISIS ανατίναξαν, μετατρέποντας σε ερείπια, σπουδαία μνημεία της αρχαιότητας, όπως τον περίφημο ναό του Μπελ του 1ου, ναός που έως και το 2015 θεωρούνταν ο καλύτερα σωζόμενος στη Συρία, αλλά και τη διάσημη Αψίδα του Θριάμβου της Παλμύρας, που ήταν το σύμβολο της αρχαίας πόλης κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Από τις έντονες βροχοπτώσεις απειλείται κατά κύριο λόγο η Ναν Μαντόλ, η πόλη της Μικρονησίας στον Ειρηνικό, που είναι χτισμένη πάνω σε περισσότερα από 100 τεχνητά νησιά. Η Ναν Μαντόλ, που αποκαλείται και ως η «Βενετία του Ειρηνικού», με την εντυπωσιακή πολιτιστική κληρονομιά και τους παραδοσιακούς οικισμούς των λαών του Ειρηνικού, βρίσκεται στον κατάλογο των μνημείων που κινδυνεύουν από το 2016.
Ποια άλλα μνημεία συναντάμε στον μακρύ αυτό κατάλογο της UNESCO: Το φρούριο Σαν Λορέντζο στον μακρινό Παναμά εντάχθηκε στη λίστα του Οργανισμού λόγω της υδάτινης διάβρωσης που υφίσταται το οχυρό αλλά και της ξέφρενης αστικοποίησης που απειλεί ολοκληρωτικά με αφανισμό ένα σημαντικό αμυντικό μνημείο της χώρας, που για δεκαετίες προστάτευε την περιοχή από τις απανωτές επιθέσεις των πειρατών.
«Σήμα κινδύνου» εκπέμπει η Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ και τα τείχη που την περιβάλλουν. Η πόλη, που θεωρείται μία από τις πιο αρχαίες του κόσμου, έχει συμπεριληφθεί στα μνημεία που αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους από το 1982, και έκτοτε παραμένει εκεί έχοντας να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα εξαιτίας των αναταραχών στην περιοχή αλλά και της έντονης αστικοποίησης, που οδηγούν στη σταδιακή απώλεια της ιστορικής ταυτότητας του μέρους. Να θυμίσουμε πως το Τείχος των Δακρύων χρονολογείται στα χρόνια του Ηρώδη, ενώ ο Θόλος του Βράχου χτίστηκε το 688.
Μέτρα για την προστασία της αιγυπτιακής παλαιοχριστιανικής πόλης Άμπου Μένα πήρε η UNESCO, προσθέτοντας και αυτό το μνημείο στον κατάλογό της. Η πόλη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα διάβρωσης στα κτήριά της λόγω της ανόδου της στάθμης του νερού, ενώ η έλλειψη συντήρησης επί σειρά ετών επιδεινώνει την ήδη άσχημη κατάστασή της.
Τον περασμένο Ιανουάριο, η UNESCO είχε προσθέσει το ιστορικό κέντρο της Οδησσού στη λίστα με αυτά που κινδυνεύουν, μιας και ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στην πόλη.
Μέσα στο 2023, η UNESCO αποφάσισε να προσθέσει δύο ακόμη μνημεία της Ουκρανίας. Πρόκειται για τον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας και το μοναστηριακό συγκρότημα της Λαύρας του Κιέβου, καθώς και ολόκληρο το ιστορικό κέντρο της πόλης Λβιβ. Όπως υποστήριξε η επιτροπή, παρόλο που η ουκρανική κυβέρνηση έχει λάβει μέτρα για την προστασία των μνημείων, «δεν πληρούνται πλέον οι βέλτιστες προϋποθέσεις για την πλήρη διασφάλιση της προστασίας της Εξαιρετικής Παγκόσμιας Αξίας του αγαθού και απειλείται από πιθανό κίνδυνο λόγω του πολέμου». Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας θεωρείται ως ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα του Κιέβου και χτίστηκε τον 11ο αιώνα για να συμβολίζει τη «νέα Κωνσταντινούπολη» στην πρωτεύουσα του νεοχριστιανικού πριγκιπάτου του Κιέβου μετά τη βάπτιση του Αγίου Βλαδίμηρου το 988.
