Ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πάνελ στην Ελλάδα: Πόσο έτοιμοι είμαστε;

Η ηλιακή ενέργεια αποτελεί βασικό άξονα της πράσινης μετάβασης και τα φωτοβολταϊκά πάνελ πρωταγωνιστούν σε αυτό το ενεργειακό τοπίο. Ωστόσο, με χιλιάδες πάνελ να πλησιάζουν το τέλος της ζωής τους τις επόμενες δεκαετίες, το ερώτημα της ανακύκλωσης καθίσταται επιτακτικό. Στην Ελλάδα, η διαδικασία βρίσκεται σε λειτουργία – αλλά με προκλήσεις.

Η μέση διάρκεια ζωής των φωτοβολταϊκών πάνελ, που σήμερα θεωρούνται ένα βασικό εργαλείο στην προσπάθεια για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, είναι σήμερα γύρω στα 25 έτη. Σε όλο τον κόσμο αυτή τη στιγμή παράγεται περισσότερο από ένα τεραβάτ ηλεκτρικής ενέργειας από τα φωτοβολταϊκά. Αν τα κοινά μέσα πάνελ παράγουν περίπου 400W το καθένα, αυτό σημαίνει ότι σήμερα μπορεί να υπάρχουν εγκατεστημένα 2,5 δισεκατομμύρια ηλιακά πάνελ, επισημαίνουν ειδικοί στις ΑΠΕ, ενώ από την άλλη πλευρά, οι εξειδικευμένες υποδομές για την απόρριψη και την ανακύκλωσή τους είναι ακόμη ανεπαρκείς. Υπό αυτήν την έννοια, επείγουν οι συντονισμένες κυβερνητικές προσπάθειες σε παγκόσμιο επίπεδο για την πρόληψη μιας τεράστιας επικείμενης περιβαλλοντικής καταστροφής.

«Μέχρι το 2050 θα έχουμε βουνά ολόκληρα από φωτοβολταϊκά που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής τους αν δεν ξεκινήσουμε άμεσα να στήνουμε ολοκληρωμένες αλυσίδες ανακύκλωσης» προειδοποιεί η Ούτε Κολιέρ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA).

Τα φωτοβολταϊκά πάνελ ανακυκλώνονται μέσω μιας διαδικασίας που περιλαμβάνει: Αποσυναρμολόγηση των μεταλλικών πλαισίων και εξαρτημάτων, θραύση και θερμική επεξεργασία για την αφαίρεση στρωμάτων πλαστικού ή ρητίνης, διαχωρισμό υλικών (γυαλί, πυρίτιο, αλουμίνιο, χαλκός), Συνολικά η ανάκτηση μπορεί να γίνει έως και 85%–90% του βάρους των πάνελ, ανάλογα με την τεχνολογία.

Πού γίνεται η ανακύκλωση στην Ελλάδα;

Η ΦΩΤΟΚΥΚΛΩΣΗ Α.Ε., είναι το εγκεκριμένο συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης, συντονίζει τη συλλογή και μεταφορά των φωτοβολταϊκών. Αν και προς το παρόν μεγάλο μέρος αποστέλλεται σε μονάδες του εξωτερικού, έχουν ήδη ξεκινήσει ενέργειες για τη δημιουργία εγχώριων μονάδων ανακύκλωσης σε περιοχές όπως στην Κοζάνη (Δ. Μακεδονία), στη Ριτσώνα (Στερεά Ελλάδα) στο Ηράκλειο (Κρήτη).

Το κόστος ανακύκλωσης εκτιμάται ότι κυμαίνεται στα 20–30 ευρώ ανά πάνελ ή περίπου 300ευρώ/τόνο. Για τα νέα πάνελ, το κόστος καλύπτεται από τους παραγωγούς / εισαγωγείς μέσω περιβαλλοντικής εισφοράς. Για παλαιότερες εγκαταστάσεις, το κόστος θα βαρύνει τον κάτοχο ή τον φορέα του έργου. Μέχρι σήμερα έχουν ανακυκλωθεί περίπου 360 τόνοι φωτοβολταϊκών πάνελ στην Ελλάδα. Η συνολική ισχύς σε λειτουργία ξεπερνά τα 9 GWp, γεγονός που προοιωνίζει χιλιάδες τόνους αποβλήτων μέχρι το 2040.

Η ανακύκλωση φωτοβολταϊκών διέπεται από την Οδηγία 2012/19/ΕΕ (WEEE) για τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό δίκαιο με τον Νόμο 4819/2021 και τις σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις, τον έλεγχο από τον ΕΟΑΝ (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης).

Η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα είναι η έλλειψη ελληνικών εγκαταστάσεων ανακύκλωσης μεγάλης κλίμακας. Επίσης, πολλοί μικροπαραγωγοί αγνοούν τη νομική τους υποχρέωση να ανακυκλώσουν ή δεν γνωρίζουν πού να απευθυνθούν. Στο μέλλον, η ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών ανακύκλωσης (επαναχρησιμοποίηση πυριτίου), η καταγραφή όλων των φωτοβολταϊκών αποβλήτων και η ενημέρωση των χρηστών θα είναι κρίσιμα σημεία.

Η ανακύκλωση φωτοβολταϊκών δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαία συνθήκη για μια βιώσιμη, κυκλική ενεργειακή μετάβαση. Η Ελλάδα διαθέτει ήδη το νομικό πλαίσιο και τα πρώτα βήματα γίνονται – όμως απαιτείται επιτάχυνση, επένδυση και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων. Με τις κατάλληλες υποδομές και δράσεις, τα φωτοβολταϊκά μπορούν να συνεχίσουν να «λάμπουν» και μετά τη χρήση τους.

Η ανακύκλωση των φωτοβολταϊκών πάνελ χρηματοδοτείται κυρίως από τους κατασκευαστές και τους εισαγωγείς τους, σύμφωνα με τη νομοθεσία περί διαχείρισης αποβλήτων ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Οι εταιρείες αυτές καταβάλλουν τέλη σε συστήματα συλλογικής διαχείρισης αποβλήτων, όπως η Φωτοκύκλωση Α.Ε., τα οποία καλύπτουν το κόστος της συλλογής, μεταφοράς και ανακύκλωσης των παλαιών πάνελ. Το κόστος αυτό συνήθως ενσωματώνεται στην αρχική τιμή αγοράς του φωτοβολταϊκού συστήματος, με αποτέλεσμα ο τελικός χρήστης να μην επιβαρύνεται άμεσα κατά την ανακύκλωση. Ωστόσο, ο χρήστης έχει την ευθύνη να παραδώσει τα πάνελ σε κατάλληλα σημεία συλλογής, προκειμένου να διασφαλιστεί η σωστή διαχείριση και ανακύκλωσή τους.

Σύμφωνα με υπολογισμούς της αγοράς, η ελληνική επικράτεια μετράει ήδη 25 εκατ. πάνελ στην επιφάνειά της με 2,5 εκατ. πάνελ να χρήζουν ανακύκλωσης, έχοντας συμπληρώσει τον χρόνο ζωής τους ή τύχει αντικατάστασης με νεότερο και πιο αποδοτικό εξοπλισμό. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Ελλάδα αλλά αφορά λίγο-πολύ όλη την Ευρώπη, αποκτώντας ωστόσο πλέον κρίσιμες διαστάσεις, δεδομένης της ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών, που «επιβάλουν» την άμεση και αποτελεσματική διευθέτηση του ζητήματος χωρίς άλλες καθυστερήσεις.

Ωστόσο θα πρέπει να ξέρουμε ότι η παραγωγή φωτοβολταϊκών πάνελ δεν είναι και τόσο «καθαρή» διαδικασία, διότι η παραγωγή ενός τόνου μεταλλικού πυριτίου, που χρησιμοποιείται στα φωτοβολταϊκά πάνελ, είναι ενεργοβόρα και συνοδεύεται από σημαντικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂). Το πυρίτιο εξάγεται από το διοξείδιο του πυριτίου (SiO₂) μέσω μιας διαδικασίας αναγωγής με άνθρακα σε υψηλές θερμοκρασίες, που παράγει CO₂. Η παραγωγή απαιτεί περίπου 10 έως 15 MWh ηλεκτρικής ενέργειας ανά τόνο, η οποία, αν προέρχεται από ορυκτά καύσιμα, αυξάνει σημαντικά τις εκπομπές. Συνολικά, η εκπομπή CO₂ κυμαίνεται από 3 έως 7 τόνους ανά τόνο πυριτίου, όπου περίπου 1,5-2 τόνοι προέρχονται από τη χημική αντίδραση και 2-5 τόνοι από την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας.

Τέλος θα πρέπει να επισημάνουμε ότι με εγκατάσταση συστημάτων ΑΠΕ χωρίς αποτελεσματική ανακύκλωση των υλικών τους, καταρρίπτεται το καθαρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα τους.

*Χριστοδουλίδης Μιχάλης, διπλ. Μηχανολόγος Μηχανικός ΑΠΘ, Ενεργειακός Επιθεωρητής