Στις πόλεις που απελευθέρωνε ο Ελληνικός Στρατός έκαιγε μια φλόγα. Αυτή των κατοίκων τους που ήθελαν και πάλι να νοιώσουν ελεύθεροι. Στις Σέρρες, αλλοίμονο, οι φλόγες ήταν αληθινές κι έκαιγαν την ίδια πόλη. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι πριν υποδεχτούν τον Στρατό έπρεπε να σβήσουν τη φωτιά που μπήκε στη μεγάλη και πλούσια πολιτεία τους. Έπρεπε να βρουν φαγητό και αρκετοί έπρεπε να κλάψουν τους δικούς τους ανθρώπους που θανατώθηκαν από τους Βούλγαρους.
Το τίμημα της απελευθέρωσης έπειτα από 530 χρόνια σκλαβιάς, όταν ο Ιωάννης Μελάς στις 19 Σεπτεμβρίου 1383 είχε υπογράψει την παράδοση στους Οθωμανούς, ήταν βαρύ. Ειδικά οι οκτώ, τελευταίοι μήνες βουλγαρικής κατοχής ήταν δραματικοί για όλους τους κατοίκους.
Όσο έχαναν τις μάχες από τους Έλληνες και τους Σέρβους οι κατακτητές, τόσο πιο σκληροί γίνονταν.
«Γρεκομάνους» αποκαλούσαν τους Έλληνες οι Βούλγαροι ακόμα και στα επίσημα έγραφα που εγκατέλειψαν στο Διοικητήριο της πόλης με την αποχώρησή τους. Εκεί αποδείχτηκε ότι υπήρχε γενικό σχέδιο να μην αφήνουν τίποτε όρθιο στις πόλεις που εγκατέλειπαν. Αφού πήραν ομήρους τους πρόκριτους της πόλης και τους εκτέλεσαν έβαλαν σε ενέργεια το σχέδιο εμπρησμού. Η ελληνική συνοικία παραδόθηκε στις φλόγες. Το ίδιο και οι 20 από τους 23 ναούς. Το εμπορικό κέντρο επίσης κάηκε στο μεγαλύτερό του μέρος, το ίδιο και η εβραϊκή σχολή και η συναγωγή.
Φεύγοντας οι πρόσκαιροι κατακτητές προσπαθούσαν να πάρουν ότι μπορούσαν. Δεν δίστασαν να απαγάγουν τον πρόξενο της Αυστρίας ο οποίος πλήρωσε 400 λίρες για να ανακτήσει την ελευθερία του, ενώ όταν πήγαν να κάψουν το ιταλικό προξενείο ο πρόξενος άρχισε να πετά νομίσματα από το παράθυρο. Οι υποψήφιοι εμπρηστές έδωσαν μάχη για να πάρουν τα χρήματα και στη συνέχεια έφυγαν! Λεηλατήθηκαν και τα σπίτια των πλούσιων μουσουλμάνων που υποδέχτηκαν τους χτεσινούς εχθρούς τους Έλληνες με ανακούφιση.
Οι Σέρρες ήταν ένας κρίκος στην αλυσίδα των εμπρησμών. Δεκάδες πόλεις και χωριά της Μακεδονίας είχαν την ίδια αντιμετώπιση.
Από όλη αυτή τη συμφορά βγήκε κι ένα… καλό. Οι Σέρρες είχαν μεγάλες βιομηχανίες που επεξεργάζονταν τον καπνό από τα καπνοτόπια της περιοχής. Ανήκαν σε Ευρωπαϊκούς και Αμερικανικούς ομίλους. Η καταστροφή έπληξε και τα δικά τους συμφέροντα. Μαζί με τους Έλληνες στρατιώτες έφθασαν και δημοσιογράφοι για να ενημερώσουν το κοινό. Τα όσα είδαν τα μετέφεραν στους αναγνώστες των μεγαλύτερων εφημερίδων και η παγκόσμια κοινή γνώμη συγκλονίστηκε. Κι επειδή σύντομα ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος, η αναμέτρηση των συμμάχων όπως ονομάστηκε, τελείωνε η Βουλγαρία θα είχε ακόμα λιγότερα διπλωματικά όπλα στο τραπέζι των συνομιλιών.
Το χρονικό του εμπρησμού
Λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση των Σερρών από τον Ελληνικό Στρατό ο αρχισυντάκτης της εφημερίας «Μακεδονία» Βασίλης Μεσολογγίτης που είχε επιστρατευτεί κι αυτός, ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στην πόλη και έστειλε τις εντυπώσεις στου στην εφημερίδα που εργαζόταν.
Καλός ρεπόρτερ και καλός γραφιάς κατάφερε να δώσει το χρονικό των όσων έγιναν.
Σε μια από τις πολλές συνέχειες έγραψε για τα όσα προηγήθηκαν του εμπρησμού. Είναι ένα πολύτιμο ντοκουμέντο αφού στην πόλη, υπήρχαν Βούλγαροι αιχμάλωτοι που έδιναν πληροφορίες και μπορούσε να μιλήσει με τους πρωταγωνιστές των κρίσιμων εκείνων στιγμών από όλες τις πλευρές, Στις δικές του πληροφορίες στηρίξαμε το χρονικό που διανθίστηκε και από τα επίσημα έγγραφα που ήρθαν αργότερα στο φως.
Παρασκευή 20 Ιουνίου: Φθάνει στην πόλη η είδηση της ελληνικής νίκης σε Κιλκίς -Λαχανά. Ανώτεροι Βούλγαροι κρατικοί λειτουργοί αρχίζουν να πακετάρουν τις οικοσκευές τους και να τις μεταφέρουν σε αποθήκες ευρωπαίων προξένων. Την ίδια ώρα μονάδες του Βουλγαρικού Στρατού κινούνται προς Νευροκόπι. Το βράδυ γίνεται σύσκεψη των στρατηγών Βούλκοφ, Περούνοφ, Μουστάκοφ και του ίλαρχου Πιμίνοφ. Αποφασίζεται να πυρποληθεί η πόλη. Την επιχείρηση αναλαμβάνει ο ίλαρχος ο οποίος μένει σε σπίτι που ανήκει στον Δημοσθένη Μέλφο τον πρόεδρο του σωματείου καπνεργατών. Του αποκαλύπτει ότι κατά την αποχώρησή του ο Βουλγαρικός στρατός θα κάψει την πόλη.
Σάββατο 21 Ιουνίου: Το σχέδιο εμπρησμού αναβάλλεται και ο Βουλγαρικός στρατός αρχίζει να αποχωρεί. Μένει μόνο ο διευθυντής της αστυνομίας Καραγκιόζοφ με μερικούς άνδρες που κρύβονται σε διάφορα σπίτια. Εκτός από όπλα έχουν και μπιτόνια με βενζίνη και πετράλαιο.
Κυριακή 22 Ιουνίου: Οι κάτοικοι αποφασίζουν να ιδρύσουν πολιτοφυλακή περιμένοντας τον Ελληνικό Στρατό. Ανοίγουν τις αποθήκες πυρομαχικών που έχουν εγκαταλείψει οι Βούλγαροι κι οπλίζονται με πέντε χιλιάδες τουφέκια. Οι καπνεργάτες δημιουργούν τα πρώτα σώματα. Τα αποτελούν Έλληνες και Τούρκοι.
Το απόγευμα κιόλας γίνεται η πρώτη μάχη, Βουλγαρικό σώμα εμφανίζεται στη συνοικία Καμενίτσα κι επιχειρεί να μπει στην πόλη. Γίνεται τετράωρη μάχη, οι εισβολείς απωθούνται αλλά έχουν 23 νεκρούς. Μεταξύ αυτών και ο Αυστριακός Μπιρό, υπάλληλος καπνεργοστασίου της περιοχής.
Τρίτη 24 Ιουνίου. Νέα εισβολή των Βουλγάρων στα βόρεια υψώματα. Αυτή τη φορά είναι ιππείς. Με δυσκολία αποκρούεται κι αυτή η εισβολή. Σε σύσκεψη που γίνεται όμως αποφασίζεται ότι δεν μπορεί η πολιτοφυλακή με άνδρες που δεν ξέρουν από πόλεμο να αντέξει για καιρό. Αποφασίζεται να σταλεί αντιπροσωπεία στην Κουμαρανιή που υπάρχει ελληνικό στρατόπεδο και να ζητήσουν να καταλάβει την πόλη. Σε αυτήν μετέχει και ο Μητροπολίτης Σερρών. Συναντά τον συνταγματάρχη Κονταράτο ο οποίος τους δηλώνει ότι δεν έχει σχετική διαταγή. Τους παραπέμπει στη Νιγρίτα η οποία έχει επικοινωνία με το Γενικό Στρατηγείο.
Πέμπτη 26 Ιουνίου: Από τις 7.30 εκδηλώνεται νέα επίθεση με ισχυρές δυνάμεις βουλγαρικού στρατού και την υποστήριξη, αυτή τη φορά πυροβολικού. Η αντίσταση της πολιτοφυλακής είναι ηρωική, αλλά δεν είναι αρκετή. Δίνει όμως την ευκαιρία στα γυναικόπαιδα να διαφύγουν. Παίρνουν το δρόμο για τα νότια, εκεί που υπάρχει ελληνικός στρατός. Μαζί τους και Τούρκοι άμαχοι. Ο Καραγιόζοφ και οι άνδρες του βγαίνουν από τις κρυψώνες. Αρχίζουν αν ρίχνουν πετρέλαιο και βενζίνη στα σπίτια της ελληνικής συνοικίας ενώ σκοτώνουν επί τόπου γέρους και ανήμπορους που δεν μπόρεσαν να φύγουν από την πόλη.
Παρασκευή 27 Ιουνίου: Νωρίς το πρωί φτάνει η διαταγή της κατάληψης των Σερρών. Ο ανθυπομοίραρχος Ιωάννης Κρανάκης ξεκινά με 120 άνδρες και προσκόπους από την Νιγρίτα. Φτάνει μεσημέρι στις Σέρρες. Οι Βούλγαροι υποχωρούν και πυρπολούν. Γίνονται τρεις μάχες, η πρώτη έξω από την πόλη, η δεύτερη στο σπίτι του Βούλγαρου Μαυρουδίεφ και η τρίτη στο νοσοκομείο στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας.
Σάββατο 28 Ιουνίου: Το βράδυ μπαίνει στην πόλη ο ταγματάρχης Μαζαράκης με την εμπροσθοφυλακή της 7ης Μεραρχίας.
Διαβάσαμε πριν γράψουμε
Αστέριος Τόπης: Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13, σελ. 156-157
Σπύρος Μελάς: Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13, σελ. 456-461
Περιοδικά: Ατλαντίς (Ιούλιος – Αύγουστος 1913), Ελλάς (Ιούνιος – Αύγουστος 1913)
Εφημερίδες: Φύλλα Ιουνίου – Αυγούστου 1913 (Εμπρός, Μακεδονία, Νέα Αλήθεια, Νέον Άστυ)
