Γυναικοκτονίες στη χώρα μας… Πώς φτάσαμε ώς εδώ;

Συνολικά, από το 2020 έως το 2024 σημειώθηκαν στη χώρα μας 53 γυναικοκτονίες. Όλες οι περιπτώσεις ήταν από πρώην/νυν σύζυγο ή σύντροφο του θύματος. Μόνο το 2024 καταγράφηκαν 15 γυναικοκτονίες, συγκριτικά με 6 που είχαν σημειωθεί το 2023.

• Γράφει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Η λέξη «γυναικοκτονία», που για χρόνια έμενε στη σκιά, έχει πλέον γίνει μέρος της καθημερινής μας πραγματικότητας. Το ερώτημα, πλέον, δεν είναι αν θα υπάρξει νέο περιστατικό στη χώρα μας, αλλά πότε και πού.
Όμως, η συχνότητα αυτή των περιστατικών δεν πρέπει να οδηγήσει στην απάθεια. Αντίθετα, οφείλει να λειτουργεί ως διαρκής αφύπνιση. Αντί να μας μουδιάζει, πρέπει να μας ταρακουνά.

Τι δείχνουν οι αριθμοί και τι κρύβουν;

Πίσω από τον σοκαριστικό αριθμό των 53 γυναικοκτονιών από το 2020 έως το 2024, κρύβονται ακόμη περισσότεροι αόρατοι αριθμοί: γυναίκες που ζουν σε κακοποιητικά σπίτια, που δεν έχουν φωνή, που φοβούνται να φύγουν γιατί δεν ξέρουν πού να πάνε.
Οι δολοφονίες είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Από κάτω, υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα κοινωνικής, θεσμικής και ψυχολογικής σιωπής. Πίσω από κάθε γυναικοκτονία, πίσω από κάθε φρικτό συμβάν, κρύβεται η κοινωνική «ρίζα» του προβλήματος, ένα πλέγμα δομών, αντιλήψεων και παραλείψεων που υποβόσκουν και θρέφουν το φαινόμενο. Δεν αποτελούν «τυχαία περιστατικά», αλλά συμπτώματα ενός δομημένου προβλήματος.

Παράγοντες που συντελούν

Αρχικά, η βία κατά των γυναικών — σωματική, ψυχολογική ή λεκτική — συχνά υποτιμάται, υποβαθμίζεται ή ακόμα και δικαιολογείται στο κοινωνικό πλαίσιο. Φράσεις, όπως «καυγαδίζει το ζευγάρι» ή «έγκλημα πάθους» αποδυναμώνουν τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Επίσης, ιδέες όπως «αν δεν είναι δική μου, δεν θα είναι κανενός» είναι βαθιά ριζωμένες σε πατριαρχικές αντιλήψεις για την ανδρική κυριαρχία και εξουσία. Πολλοί θύτες αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως «κτήμα» τους, που δεν έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής να φύγουν ή να χωρίσουν.

Ορισμένοι, πάλι, θύτες παρουσιάζουν στοιχεία έντονης ζήλιας, ανάγκης ελέγχου ή παθολογικής εξάρτησης από το θύμα. Σε κάποιες περιπτώσεις, η αποχώρηση της γυναίκας βιώνεται από τον θύτη ως «απειλή» για την ταυτότητά του.

Ένας, εξίσου, σημαντικός παράγοντας είναι η ανεπαρκής προστασία των θυμάτων. Πολλά θύματα είχαν καταγγείλει τη βία πριν τη δολοφονία τους, αλλά οι Αρχές δεν παρενέβησαν έγκαιρα ή αποτελεσματικά. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη εκπαίδευσης των αστυνομικών και των αρμόδιων δικαστικών λειτουργών σε θέματα διαχείρισης περιστατικών ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας, αλλά και σε ελλιπή εφαρμογή των νομικών μέτρων προστασίας (π.χ. περιοριστικά μέτρα). Αν συνδυαστεί και με την έλλειψη δομών στήριξης και ενημέρωσης, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τον «φαύλο κύκλο αβοηθητότητας», στον οποίο πέφτει το θύμα και τη δυσκολία του να φύγει από το κακοποιητικό περιβάλλον, πόσο μάλλον σε απομακρυσμένες περιοχές και συνθήκες οικονομικής εξάρτησης.

Επιπρόσθετα, η απουσία επίσημης αναγνώρισης του όρου «γυναικοκτονία» έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη συγκεκριμένων στατιστικών, νομοθετικών προβλέψεων και ειδικής αντιμετώπισης αυτών των εγκλημάτων ως εγκλημάτων λόγω φύλου. Σε αντίθεση με χώρες, όπως η Ισπανία ή η Ιταλία, στην Ελλάδα, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις, ο όρος δεν έχει θεσμοθετηθεί νομικά.

Τέλος, πολυάριθμες μελέτες σημειώνουν ότι κατά την κρίσιμη περίοδο της πανδημίας COVID 19, με το lockdown, τη μειωμένη πρόσβαση σε υποστήριξη, την οικονομική ανασφάλεια, και την κοινωνική απομόνωση, αυξήθηκε η ένταση της σχέσης ανάμεσα στο θύτη και το θύμα — και μετά το lockdown κάποιοι είδαν «εκρηκτική» αύξηση σε βαριές μορφές ενδοοικογενειακής βίας και σε δολοφονίες. Ορισμένοι ερευνητές εκτιμούν ότι τέτοιες κοινωνικές κρίσεις εντείνουν προϋπάρχουσες βίαιες δυναμικές μέσα στις οικογένειες.

Συνέβαινε και παλαιότερα;

Εννοείται. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Υπάρχουν στοιχεία για βίαιες συμπεριφορές και δολοφονίες γυναικών από συντρόφους σε προηγούμενες δεκαετίες, αλλά η ευαισθητοποίηση και η καταγραφή τους ήταν σαφώς πιο περιορισμένες.

Δεν είναι ότι τώρα γίνονται περισσότερες – είναι ότι τώρα αναγνωρίζονται. Οι γυναικοκτονίες του παρελθόντος δεν καταγράφονταν ως τέτοιες. Παλαιότερα, τα μέσα μιλούσαν για «εγκλήματα πάθους», «ζήλιας», «ψυχολογικά ασταθή δράστη» — αφαιρώντας έτσι την πολιτική και κοινωνική διάσταση του εγκλήματος.

Ακόμα, σήμερα υπάρχει περισσότερη κοινωνική ευαισθητοποίηση. Οι γυναίκες, πλέον μιλούν περισσότερο, καταγγέλλουν, ζητούν προστασία, οργανώνονται.

Η παγίδα του «καλού παιδιού»

Πολλοί από τους δράστες μπορεί να έχουν δουλειά, κοινωνικό κύκλο, ίσως και παιδιά. Στον έξω κόσμο μπορεί να φαίνονται άνθρωποι ήσυχοι, ευγενικοί, «καλά παιδιά». Χρειάζεται να γίνει αντιληπτό ότι η βία δεν φωνάζει πάντα. Συχνά ψιθυρίζει, καθημερινά, μέχρι να γίνει ασφυκτική.

Πολλοί από τους δράστες έχουν ένα κοινό ψυχολογικό προφίλ:
• έντονη ανάγκη ελέγχου κάθε πτυχής της ζωής της γυναίκας ή συντρόφου τους,
• δυσκολία στη διαχείριση της απόρριψης (χωρισμός),
• αντίληψη ιδιοκτησίας απέναντι στη σύντροφο,
• συναισθηματικό αναλφαβητισμό, δηλαδή μεταφράζουν τους φόβους, τις αδυναμίες ή τις ανασφάλειές τους σε θυμό και επιθετικότητα.

Ας περάσουμε τώρα στην πιο επικίνδυνη ερώτηση: «Γιατί δεν έφευγε;»

Πολλοί ρωτούν: «Γιατί δεν έφυγε νωρίτερα;» ή «Γιατί έμενε;»

Η ερώτηση όμως αυτή μετατοπίζει την ευθύνη από τον θύτη στο θύμα.

Η γυναίκα σε μια κακοποιητική σχέση δεν είναι αδύναμη – είναι εγκλωβισμένη. Συναισθηματικά, οικονομικά, κοινωνικά. Η κακοποίηση ξεκινά σταδιακά: με ζήλια, απομόνωση, απειλές, ενοχές. Σιγά σιγά, χτίζει ένα «ψυχολογικό κλουβί» που δύσκολα ανοίγει χωρίς βοήθεια.

Η κοινωνία που «κλείνει τα μάτια»

Οι γυναικοκτονίες δεν συμβαίνουν ξαφνικά. Προηγούνται χρόνια κακοποίησης, προειδοποιητικά σημάδια που αγνοούνται και καταγγελίες που χάνονται σε ένα αργό και αδιάφορο σύστημα.

Πολλά θύματα είχαν ήδη απευθυνθεί στην αστυνομία, είχαν αναζητήσει βοήθεια — αλλά δεν προστατεύτηκαν. Το πρόβλημα δεν είναι ατομικό. Είναι συστημικό.

Δεν είναι «έγκλημα πάθους». Είναι έγκλημα εξουσίας.

Το να σκοτώσει ένας άνδρας τη σύντροφό του δεν είναι ένδειξη αγάπης. Είναι η έσχατη πράξη ελέγχου στο «αν δεν είσαι δική μου, δεν θα είσαι κανενός.»

Η λέξη «γυναικοκτονία» δεν είναι μόδα. Είναι ανάγκη. Ονομάζοντας σωστά ένα έγκλημα, αναγνωρίζουμε και τη ρίζα του: το έμφυλο μίσος και την κουλτούρα που το θρέφει.

Συνοψίζοντας, η γυναικοκτονία δεν είναι προσωπικό δράμα ούτε μια κακή στιγμή. Είναι κοινωνικός καθρέφτης. Είναι κοινωνικό έγκλημα με κοινωνικές και πολιτισμικές ρίζες. Και όσο δεν αντιμετωπίζεται με την απαραίτητη σοβαρότητα, θα συνεχίζει να συμβαίνει — «όχι ξαφνικά», αλλά προειδοποιημένα και συστηματικά.

Η πρόληψη δεν ξεκινά την ώρα του εγκλήματος. Ξεκινά πολύ πριν: στην εκπαίδευση, στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, στην αλλαγή αντιλήψεων, στη στήριξη των θυμάτων, στη λογοδοσία των θεσμών.

Κάθε γυναίκα που σώζεται, κάθε παιδί που δεν μεγαλώνει στη σκιά της βίας, κάθε κοινωνία που σπάει τη σιωπή της, είναι μια νίκη. Μικρή, αλλά κρίσιμη.

Δείτε επίσης:

• Βόλος: «Τα είδα όλα» ξεσπά η κόρη της 36χρονης – «Μου είπε ότι το παιδί δεν ήταν δικό μου» λέει ο συζυγοκτόνος
• Σε κλίμα συγκίνησης η κηδεία της 52χρονης που δολοφόνησε ο σύζυγός της – Φρουρούμενος στο τελευταίο αντίο ο γιος της