Τα δεδομένα των τελευταίων ετών δείχνουν ότι οι οικονομικές πιέσεις και η οικονομική αβεβαιότητα αποτελούν σημαντικό παράγοντα αύξησης του άγχους στον γενικό πληθυσμό. Η ανασφάλεια για το μέλλον, οι συνεχείς αυξήσεις στο κόστος ζωής, ο φόβος απώλειας εργασίας και η αίσθηση ότι τα πράγματα «ξεφεύγουν από τον έλεγχο» μπορούν να επιβαρύνουν σημαντικά την ψυχική και τη σωματική μας υγεία.
Παρά το γεγονός ότι συχνά αντιμετωπίζουμε την οικονομική ανασφάλεια ως ένα καθαρά πρακτικό πρόβλημα, στην πραγματικότητα έχει βαθιές ψυχοσωματικές επιπτώσεις.
Η ψυχή και το σώμα συνιστούν αλληλένδετα μέρη ενός ενιαίου οργανισμού. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένα και αλληλοεξαρτώμενα.
Όταν, λοιπόν, το ψυχικό φορτίο είναι βαρύ, το σώμα μας αντιδρά. Οι πονοκέφαλοι, οι ημικρανίες, οι πόνοι στο στομάχι ή η εξάντληση δεν είναι «τυχαία» συμπτώματα, αλλά προειδοποιητικά σημάδια.
Αντίστοιχα, όταν το σώμα υποφέρει, η ψυχή επηρεάζεται: η παρατεταμένη σωματική ένταση, η κόπωση, η έλλειψη ενέργειας σβήνουν το ενδιαφέρον, βαραίνουν τη διάθεση και θολώνουν τη σκέψη. Δημιουργείται, έτσι, ένας αόρατος φαύλος κύκλος αλληλεπίδρασης, ο οποίος, εάν δεν αναγνωριστεί έγκαιρα, τείνει να ενισχύεται και να επιδεινώνεται.
Όταν το άγχος γίνεται τρόπος ζωής… Ποιος ο σωματικός αντίκτυπος;
Το άγχος αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε μια απειλή ή πρόκληση. Όταν, όμως, το στρες είναι συνεχές και παρατεταμένο, μετατρέπεται σε χρόνιο άγχος.
Η οικονομική ανασφάλεια —ιδίως όταν συνοδεύεται από αβεβαιότητα για το μέλλον ή φόβο απώλειας εργασίας— ενεργοποιεί επανειλημμένα τον μηχανισμό «μάχης ή φυγής».
Σε αυτή την κατάσταση, ο οργανισμός απελευθερώνει τις λεγόμενες «ορμόνες του στρες», όπως κορτιζόλη και αδρεναλίνη. Αν και σε μικρές ποσότητες οι ορμόνες αυτές βοηθούν στην προσαρμογή και την άμεση αντίδραση σε δύσκολες συνθήκες, η παρατεταμένη τους έκκριση έχει αντίθετα αποτελέσματα και μπορεί να οδηγήσει σε εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, εμφάνιση φλεγμονών και αυξημένο κίνδυνο ασθενειών.
Η συνεχής αυτή ενεργοποίηση του οργανισμού δεν μένει χωρίς συνέπειες. Με τον καιρό, το σώμα αρχίζει να «μιλά» μέσα από διάφορα συμπτώματα, στέλνοντας μας κάποια προειδοποιητικά σήματα.
Από τα πλέον χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα:
- Διαταραχές ύπνου, όπως αϋπνία, ανήσυχος ή μη ποιοτικός ύπνος.
- Αυξημένη αρτηριακή πίεση και επιβάρυνση της καρδιακής λειτουργίας.
- Γαστρεντερικά προβλήματα, όπως δυσπεψία, καούρες ή ευερέθιστο έντερο.
- Πονοκέφαλοι και μυϊκή ένταση, ιδιαίτερα σε περιοχές, όπως ο αυχένας και οι ώμοι.
Η σωματική υγεία, λοιπόν, αντικατοπτρίζει την ψυχική μας κατάσταση. Όταν το άγχος παραμένει ανεπεξέργαστο, το σώμα θα γίνει ο «καθρέφτης» του.
Οι ψυχικές επιπτώσεις της οικονομικής αβεβαιότητας
Η συνεχής αίσθηση ανασφάλειας για το μέλλον μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα αποτυχίας, κατάθλιψης ή ακόμη και αδυναμίας. Όταν οι υποχρεώσεις φαίνονται ατελείωτες και η έξοδος από την κατάσταση αδύνατη, το άτομο συχνά νιώθει εγκλωβισμένο. Έχει φανεί ότι άτομα που ζουν με οικονομικές ανησυχίες συχνά περιμένουν συνέχεια ότι κάτι κακό θα συμβεί, με τη μόνιμη αυτή αναμονή να εντείνει το άγχος.
Ακόμα, η απώλεια σταθερότητας σε οικονομικό επίπεδο μπορεί να κάνει το άτομο να βιώνει έντονα συναισθήματα ανεπάρκειας, απογοήτευσης ή και ντροπής. Η αίσθηση του «δεν τα καταφέρνω» μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και, σε αρκετές περιπτώσεις, σε καταθλιπτικά συμπτώματα.
Το χρόνιο άγχος για τα οικονομικά επίσης μειώνει την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε καθαρά και να παίρνουμε αποφάσεις. Έρευνες δείχνουν ότι η οικονομική πίεση περιορίζει τη γνωστική ευελιξία και ενισχύει τον φαύλο κύκλο άγχους – απογοήτευσης – αναβλητικότητας. Έτσι, το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να αναλάβει δράση, γεγονός που αυξάνει ακόμα περισσότερο το αίσθημα αδιεξόδου.
Παράλληλα, το άγχος αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απόσυρση. Οι άνθρωποι που βιώνουν οικονομική πίεση αποφεύγουν συχνά κοινωνικές δραστηριότητες ή συναναστροφές. Η απομόνωση, όμως, αυτή με τη σειρά της, ενισχύει το αίσθημα μοναξιάς και επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την ψυχική μας υγεία.
Πρακτικές συμβουλές διαχείρισης του άγχους οικονομικής ανασφάλειας
Κλείνοντας, η οικονομική ανασφάλεια είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε πάντα να ελέγξουμε. Μπορούμε, όμως, να ελέγξουμε τον τρόπο που τη διαχειριζόμαστε. Ακολουθεί ένας μίνι οδηγός διαχείρισης για την προστασία της ψυχικής και σωματικής μας υγείας:
- Αναγνώριση και αποδοχή: Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε το άγχος μας χωρίς ενοχές. Το να ανησυχείς για τα οικονομικά είναι ανθρώπινο, και η αποδοχή αυτού του συναισθήματος είναι το πρώτο βήμα για την αποφόρτιση.
- Οργάνωση και ρεαλιστικός προγραμματισμός: Η αβεβαιότητα μειώνεται, όταν υπάρχει σχέδιο. Ο προϋπολογισμός, η προτεραιοποίηση εξόδων και η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων μπορούν να προσφέρουν αίσθηση ελέγχου.
- Τεχνικές διαχείρισης άγχους: Απλές τεχνικές, όπως διαφραγματική αναπνοή, απόσπαση προσοχής, σταμάτημα σκέψης, λίγα λεπτά ησυχίας την ημέρα, περπάτημα, μπορεί να βοηθήσουν τον εγκέφαλο να «ηρεμήσει» και να ανακτήσει ισορροπία.
- Στήριξη από ειδικούς: Αν το άγχος είναι υπερβολικό, μην διστάσεις να ζητήσεις επαγγελματική βοήθεια. Ο ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του άγχους, στην αναγνώριση των αρνητικών σκέψεων, στην ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας, στην ευημερία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής σου.
- Άσκηση και υγιεινή διατροφή: Η σωματική άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή ενισχύουν την αντοχή του οργανισμού στο στρες. Συγκεκριμένα, η ενέργεια που παράγεται μετά την άσκηση μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και να μειώσει το άγχος, λόγω της παραγωγής ενδορφινών. Η σωστή διατροφή, από την άλλη, στηρίζει τη σταθερότητα του οργανισμού και μειώνει την ευερεθιστότητα.
Δείτε επίσης:
Καρδιαγγειακά νοσήματα, άγχος και κατάθλιψη: Ποια η μεταξύ τους σχέση;
