Βρετανός ακαδημαϊκός τήρησε την υπόσχεση που έδωσε προ τεσσαρακονταετίας σε μεταπτυχιακό Ελληνα φοιτητή του ότι κάποτε θα επισκεφτεί την Ελλάδα.
- Από τον Αλκιβιάδη Κ. Κεφαλά
Παρά το γεγονός ότι ο επισκέπτης είχε την τύχη να μετέχει της αρχαίας ελληνικής και λατινικής παιδείας, και συνεπώς να είναι λάτρης του αρχαίου κόσμου και της χώρας μας, η πρώτη επίσκεψή του στην Ελλάδα έγινε καθυστερημένα, στην τρίτη ηλικία.
Επιστρατεύοντας τη βρετανική ευγένεια κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, προσπαθούσε να παραμένει σιωπηλός στα γεγονότα της περιήγησης και στις προσλαμβάνουσες παραστάσεις, με εξαίρεση τη στιγμή που αντίκρισε το λεηλατημένο και απροστάτευτο από τις καιρικές συνθήκες Ρωμαϊκό Ψηφιδωτό στο ακρωτήριο Ταίναρο, απευθύνοντας το ερώτημα στον οικοδεσπότη του «αν γνωρίζει τι, κατά τη γνώμη του, διαφοροποιεί την Ελλάδα από την υπόλοιπη Ευρώπη», για να συνεχίσει μετά τη σιωπή.
«Η διαφορά συνίσταται στο γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια ιστορική χώρα, που οι κάτοικοί της δεν διαισθάνονται το ιστορικό βάρος που φέρουν και συνεπώς η χώρα σας στερείται χρονικής και χωρικής πατίνας. Η Αθήνα είναι μια πόλη όπου ο επισκέπτης έχει την τύχη να συναντήσει μέρος του αρχαίου και του βυζαντινού κόσμου. Αδυνατεί όμως να βιώσει την ιστορική συνέχεια, την εξέλιξη και τον πολιτισμό της πόλης τα τελευταία 100 ή 200 χρόνια, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές πόλεις. Το αστικό τοπίο φαίνεται ότι έχει αναδυθεί από το πουθενά, όπως συμβαίνει με τις αφρικανικές πόλεις. Αυτές όμως δικαιολογούνται, επειδή δεν έχουν παρελθόν. Φοβάμαι ότι η χώρα σας δεν έχει μέλλον, επειδή συλλογικά δεν αντιλαμβάνεται τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης».
Η ιδιοφυής παρατήρηση του Βρετανού καθηγητή εξηγεί με σαφήνεια τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές καταστάσεις, δομές και συμπεριφορές στη χώρα μας. Σήμερα, η παρατήρηση επικαιροποιείται για μία ακόμη φορά, μέσω της υπόθεσης ανάπλασης του χώρου του παλαιού αεροδρομίου του Ελληνικού, από την κριτική και τις επικρίσεις μερίδας του δημοσιογραφικού κόσμου σχετικά με τον χαρακτηρισμό 4 παλαιών αεροσκαφών της Ολυμπιακής Αεροπορίας ως «μνημείων της νεότερης ελληνικής Ιστορίας», απαιτώντας τα αεροσκάφη να γίνουν παλιοσίδερα.
Επειδή ουδείς λογικός άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί πώς μπορεί να απειληθεί η επένδυση από 4 παλαιά αεροσκάφη, το δημοσιογραφικό παραλήρημα αναδεικνύει, εκτός της απουσίας λογικής, τη συλλογική πολιτισμική ένδεια ιδίως αυτών που διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Βάσει λοιπόν της παράλογης λογικής, το θωρηκτό «Αβέρωφ» θα έπρεπε προ πολλού να έχει γίνει παλιοσίδερα ή να έχει «βυθιστεί επί τιμή», όπως το ιστορικό πολεμικό πλοίο της Επανάστασης του 1821 «Αρης».
Τα παλαιά πολεμικά αεροσκάφη και τα ιστορικά όπλα στο Πολεμικό Μουσείο των Αθηνών θα έπρεπε να έχουν καταλήξει στα χυτήρια. Οι βιβλιοθήκες θα έπρεπε να έχουν μετατραπεί σε γραφεία και τα βιβλία να έχουν πολτοποιηθεί για να μην καταλαμβάνουν χώρο.
Τα εναπομείναντα νεοκλασικά κτίρια, όπως το Πανεπιστήμιο και το Ζάππειο, θα έπρεπε να έχουν κατεδαφιστεί προ πολλού, επειδή εμποδίζουν την ανάπτυξη του αστικού χώρου. Τα παλιά δρύινα βαριά έπιπλα σε ιστορικά κτίρια θα έπρεπε να είχαν γίνει καύσιμη ύλη για να αντικατασταθούν από άλλα, συνθετικών υλικών, επειδή η αντικατάσταση αναπτύσσει την οικονομία και κινεί το χρήμα. Οι παλιές σιδερένιες πόρτες στα παλαιά κτίρια -αληθινά έργα τέχνης- θα πρέπει να αντικατασταθούν από αλουμίνιο.
Η Ελλάδα δεν έχει μετατραπεί τυχαίως από ευνομούμενη χώρα σε άναρχη πολυεθνική δυστοπία και γερμανικό προτεκτοράτο. Η καταστροφή της μνήμης, που άρχισε μαζικά τη δεκαετία του ʼ50 με την κατεδάφιση της ιστορικής Αθήνας και των πόλεων, διέλυσε τη μνήμη και τις αναμνήσεις μέσω της ασυνέχειας του αστικού τοπίου, για να καταλήξει στους «συνωστισμούς» και στην κατάργηση των συνόρων, επειδή «η θάλασσα δεν έχει σύνορα».
Η καταστροφή και η αποδόμηση της μνήμης είναι συλλογικές και διαχρονικές. Ακόμη και η δικτατορία του Μεταξά, όπως και η χούντα κατέστρεψαν ό,τι μπορούσαν, συνεισφέροντας και αυτές στην εθνική λήθη, όπως με την κατεδάφιση του νεοκλασικού κτιρίου του Δημοτικού Θεάτρου στην πλατεία Κοτζιά, την καταστροφή του εμβληματικού «ρολογιού» στο λιμάνι του Πειραιά και του Μεγάρου Ποπούδωφ στο Σύνταγμα.
Τη στιγμή που η επιβολή του ΕΝΦΙΑ έχει «κατεδαφίσει» ακόμα και το πέτρινο σπίτι στο χωριό, ελάχιστοι είναι οι Ελληνες που διατηρούν ψήγματα οικογενειακής μνήμης μέσω γραπτών στοιχείων ή άλλων αντικειμένων. Η ευκολία της καθολικής αποδοχής της μνημονιακής καταστροφής μπορεί να ερμηνευθεί μέσω της απώλειας της ιστορικής και οικογενειακής μνήμης, επειδή ουδείς παραδίδει την ψυχή του αν δεν την έχει πρώτα απολέσει.
*Διδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου
του Manchester, UK, δ/ντής Ερευνών
του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
