Αυτές τις ημέρες και με την αναγκαία απόσταση του χρόνου παρατηρώ εν ψυχρώ τα χαρακτηριστικά των προσώπων όλων εκείνων που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Με την ιδρυτική σημαία των ΗΠΑ αγκαλιά. Δεν ομοιάζουν όλοι άγιοι, βεβαίως, αλλά οι περισσότεροι έχουν κάτι κοινό: Είναι γηγενείς Αμερικανοί. Οι πρόγονοί τους υπέγραψαν τη γενέθλια πράξη αυτής της μεγάλης χώρας. Τα πρόσωπά τους είναι «σκαμμένα», ροδοκόκκινα, αγριωπά, ταλαιπωρημένα. Καμία σχέση με τους καλοζωισμένους αστούς των μεγαλουπόλεων οι οποίοι το πρωί πάνε αξημέρωτα για τζόκινγκ και όχι για να καλλιεργήσουν γη.
Και κατά τούτο αυτά τα πρόσωπα της «Μέσα Αμερικής» είναι πιο αυθεντικά, πιο γνήσια, τολμώ να πω, και περισσότερο «αθώα». Ειδικώς όταν παρανομούν στο φως της ημέρας σε σύγκριση με τα λευκά κολάρα του κοινού ποινικού δικαίου που βγαίνουν πάντοτε νύκτα! Τι περίεργο! Μελετώντας αυτές τις φωτογραφίες των Αμερικανών από την κούνια τους, το μυαλό μου «πέταξε» σε δύο αγαπημένα κείμενα: του Μιχάλη Κακογιάννη και της Ελένης Αρβελέρ. Για το παγκόσμιο και το τοπικό. Το παγκόσμιο και το εθνικό. Διότι εν τέλει αυτό είναι το διακύβευμα σήμερα. Σε όλο τον πλανήτη η διαμάχη που σοβεί αυτή τη στιγμή αυτό ακριβώς αφορά: την οργανωμένη περιθωριοποίηση του εθνικού και του τοπικού από το παγκόσμιο. Ο Χάντιγκτον πλησίασε αλλά «έπεσε» ελαφρώς έξω. Ο σύγχρονος πόλεμος δεν διεξάγεται μεταξύ των πολιτισμών.
Ο νέος πόλεμος γίνεται εντός του ιδίου πολιτισμού και είναι αμυντικός. Ισχυρές πλειονότητες πολιτών παύουν να αναγνωρίζουν τις χώρες τους, τις πόλεις τους, τις γειτονιές τους εξαιτίας της μετάλλαξης που αυτές γνωρίζουν από τη φρενήρη παγκοσμιοποίηση. Το τοπικό και το εθνικό μάχεται το παγκόσμιο και το υπερεθνικό, ιδού ο νέος πλανητικός εμφύλιος. Και δεν πρόκειται να διακοπεί, εκατό φορές να παραπεμφθεί ο Τραμπ για καθαίρεση.
Εκατό χιλιάδες φορές να κατεβάσει το twitter και το facebook «ακροδεξιές» αναρτήσεις. Εκατομμύρια φορές και αν διασύρουν αυτόν τον κόσμο ως ακροδεξιό και ψεκασμένο τα γνωστά μπουκωμένα ΜΜΕ. Το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Είναι η ταυτότητα, ηλίθιοι! Όχι η δημοκρατία, όπως μηρυκάζετε. Η ταυτότητα! Και έπειτα, ναι, είναι και η δημοκρατία. Οπως την καταντήσατε. Το εργαλείο για τη διατήρηση των κοινωνικών ανισοτήτων και του ισχύοντος status quo σήμερα είναι η συντριβή των ταυτοτήτων. Πώς θα αντιδράσεις αν δεν ξέρεις από ποιους παρέλαβες τη σκυτάλη, από πού έρχεσαι και σε ποιους καλείσαι να την παραδώσεις; Είσαι ο πολίτης μηδέν.
Ο νέος παγκοσμιοποιημένος πολίτης -που μας πλασάρουν ως πρότυπο για να αδυνατίσουν τα έθνη- είναι αγνώστου ταυτότητος. Δεν διακρίνεται για τις ισχυρές ταυτίσεις του με τη χώρα όπου γεννήθηκε. Συνήθως αγνοεί την Ιστορία της. Είναι γενικώς αδιάφορος για το τι συμβαίνει στα σύνορα – «δεν θα είμαι εκεί αν γίνει το μπαμ» λέει. Είναι αδιάφορος για τη ζωή δίπλα του – η παράδοση και τα έθιμα… στην πυρά. Δεν του λένε τίποτε οι εσχατιές, είναι πολύ μακριά γι’ αυτόν. «Σκίζει» κάθε μέρα τον χάρτη με το διαδίκτυο και δεν ζει στη χώρα του αλλά μέσω των chats μεταναστεύει εικονικώς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Δεν συγκινείται στο άκουσμα του εθνικού ύμνου, δεν αγαπά την οικογένεια και τους δεσμούς- «καλύτερα σύμφωνο συμβίωσης για να έχεις την ησυχία σου» λέει. Δεν έχει ηθικές αναστολές. Μιλά μια αλλόκοτη γλώσσα με δανεικές αγγλικές λέξεις. Δοξάζεται μόνον αν διαδηλώσει τη διαφορετικότητά του από το πλήθος, αγαπά πάντοτε τον μετανάστη και τη ΜΚΟ του, όχι τον διπλανό του.
Αυτό το διεθνικό πρότυπο πολίτη και αυτή η «νέα» αντίληψη για τα διεθνή πράγματα δεν γίνεται πλέον ανεκτή από τους λαούς που σηκώνουν σύνορα για να σώσουν τις πατρίδες τους. Εξ ου και ο ισχυρός προστατευτισμός στη χώρα όπου γεννήθηκε ο καπιταλισμός. Σε όλους εκείνους που θεωρούν ότι πρέπει να είμαστε και παγκόσμιοι αλλά και τοπικοί, και παγκόσμιοι αλλά και εθνικοί, σε όλους εκείνους που θεωρούν ότι το έθνος έχει τον τρόπο να γίνεται παγκόσμιο αφιερώνω λοιπόν σήμερα αποσπάσματα από αυτά τα δύο αγαπημένα μου κείμενα: του Κακογιάννη και της Αρβελέρ.
Που αποδεικνύουν ότι το παγκόσμιο μπορεί να γεννηθεί από το τοπικό και το εθνικό, το ανάποδο όμως όχι. Το εθνικό είναι η ρίζα του κόσμου. Ο Μιχάλης Κακογιάννης συνήθιζε να λέει ότι «εκείνο που εμπέδωσα πιο βαθιά από τον Ζορμπά τον Ελληνα είναι πως όσο πιο βαθιές είναι οι τοπικές ρίζες μιας ταινίας τόσο πιο διεθνής μπορεί να γίνει».
Έλεγε «δεν ξεχνάω πως την τεράστια επιτυχία μου την έκανα βασισμένος σε ελληνική εικόνα και παράδοση». Ότι «με την “Ηλέκτρα” θέλησα να δώσω το απαύγασμα της ελληνικότητας, δεν είναι μόνο οι ηθοποιοί που παίζουν στην ταινία. Παίζουν οι στριφτόκλωνες παλιές ελιές, οι βράχοι, το ξερό χώμα. Τότε και τώρα υπήρχαν και θα υπάρχουν ως στοιχεία της γης».
Τον εθνικό τρόπο που σκεφτόταν ο Κακογιάννης εξήγησε σε συνέντευξή της η διευθύντρια του ιδρύματός του Ξένια Καλδάρα. «Η εντοπιότητα όχι μόνο δεν εμποδίζει τη διεθνή απήχηση του έργου τέχνης, αλλά της εξασφαλίζει την οικουμένη» δήλωσε και πρόσθεσε: «Ο Σαίξπηρ έγινε διεθνής επειδή ήταν βαθιά Εγγλέζος. Ο Λόρκα επειδή ήταν εμμονικά Ισπανός και ο Ντοστογιέφσκι γιατί ήταν μέχρι παροξυσμού Ρώσος. Έτσι και οι δικοί μας. Επασχαν ανίατα από αυθεντική ελληνικότητα και καθιερώθηκαν διεθνώς. Ο Καβάφης, ο Κακογιάννης, ο Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Σεφέρης, όλοι αυτοί πήραν το μονοπάτι για τον κόσμο μόνοι τους».
Αναλόγως είχε μιλήσει προ τετραετίας η ακαδημαϊκός Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ στη μηνιαία free press «Boulevard». Είπε:
• «Όταν γράφουν “Ευρώπη” οι αρχαίοι, εννοούν μόνο Ελλάδα. Πάντοτε η Ελλάδα ήταν το ανάχωμα εναντίον της Ασίας. Αν έχουμε κάνει κάτι για την Ευρώπη, είναι ακριβώς το να σταματάμε την Ασία. Αρχίσαμε με τα Μηδικά, όταν κακώς πήγαμε να πάρουμε την Ασία με τα Τρωικά. Λοιπόν, μετά, όλη η Ιστορία είναι εναντίον της Ασίας».
• «Ο πρώτος ορισμός του έθνους δόθηκε από τον Ηρόδοτο, όταν ο Ξέρξης λέει ότι “θα έρθω και θα πάρω την Ελλάδα σε έναν περίπατο”. Και του λέει ο Δημάρατος: “Προσέξτε, βασιλεύ, γιατί είναι μεν χωρισμένοι σε πόλεις οι Ελληνες, αλλά, όταν έρθει ο ξένος, θα είναι σαν ένα χέρι δεμένο”. Και του λέει ο Ξέρξης “γιατί;”. Και απαντά ο Δημάρατος: “Για το ομόηθες, το ομόθρησκον, το όμαιμον, το ομόγλωσσον”».
• «Σήμερα βρισκόμαστε στην παγκοσμιοποίηση. Με ποιο αποτέλεσμα; Να έχει καθένας ως στόχο το Global Village (…). Πρέπει να μάθουν τα παιδιά, να ξέρουν ότι υπάρχει το ατομικό, υπάρχει και το παγκόσμιο. Και έχει χαθεί το ενδιάμεσο! Ενδιάμεσα είχαμε κάποτε το εθνικό, είχαμε κάποτε το τοπικό…»
• «Βάλαμε το Βυζάντιο σε παρένθεση, χίλια χρόνια σε παρένθεση, και θεωρήσαμε τον εαυτό μας απόγονο του Περικλή. Τα παιδιά μαθαίνουν στο σχολείο “Αντιγόνη”, Όμηρο, αλλά πέστε μου, ποιο βυζαντινό κείμενο ξέρουν; Ευτυχώς που πάνε καμιά φορά στην εκκλησία και ακούνε το “Τη Υπερμάχω”. Και αυτό όσο το καταλαβαίνουν. Και γυρνάνε μετά αυτά τα παιδιά στο σπίτι και λένε “η μάνα Δέσποινα, ο πατέρας Παναγιώτης, Δημήτρης, Γιώργος…”».
• «Το Βυζάντιο είναι το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος. Εκχριστιανισμένο, εξελληνισμένο, με την Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα (…). Ξέρετε καμιά άλλη αυτοκρατορία που να έχει ζήσει χίλια χρόνια; Τι θα πει “εξέπεσε”; (…) Ο Ελύτης λέει “όταν μπαίνω σε ένα ερημοκλήσι και βλέπω σβησμένες τις τοιχογραφίες, νιώθω Βυζαντινός, σαν να ήταν το σόι μου”».
• «Ελληνας είναι αυτός που αναγνωρίζει τον εαυτό του και ζει με ελληνικό τρόπο. Δηλαδή, ορθώς και όρθιος».