Το ξέρω! Είναι δύσκολο. Το να ζεις άνεργος επί μήνες (τυπικώς, σε αναστολή), με την επιχείρησή σου κλειστή, με το άγχος αν θα μπορέσεις να τα φέρεις βόλτα, να πληρώσεις τους λογαριασμούς ρεύματος, τηλεφώνου, νερού, την Εφορία και κάθε δαπάνη που προκύπτει από τον οικογενειακό προϋπολογισμό, και να έρχεται κάποιος και να σου λέει ότι «πρέπει να δείξεις ψυχραιμία τους επόμενους δύο μήνες» είναι πράγματι δύσκολο. Τα νεύρα όλων είναι στο όριο. «Έχουμε τελειώσει» σου λένε.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Δεν είμαστε ακόμη, βεβαίως, στο σημείο των Γάλλων, των Ιταλών, των Ούγγρων και άλλων εθνών που οργανώνουν διαδηλώσεις με κάθε αφορμή, ζητώντας τη ζωή τους πίσω, δεν βρισκόμαστε ακόμα στο σημείο να έρχονται οι ιδιοκτήτες ρεστοράν και να ανοίγουν δύο ώρες τις επιχειρήσεις τους, για να νιώσουν ότι το κακό όνειρο έφυγε, πέταξε, πήγε μακριά, αλλά όλοι είμαστε στα όριά μας. Για να καταφέρουμε όμως να περάσουμε αυτό τον μεγάλο κάβο που μας «έτυχε», χρειαζόμαστε καθαρό μυαλό. Και εμείς, και η Πολιτεία.
Διότι πλησιάζει η ώρα, δεν αργεί, που δίπλα στο ημερήσιο δελτίο των κρουσμάτων και των απωλειών της πανδημίας θα προστεθεί και ένα νέο δελτίο: αυτό που θα περιλαμβάνει τον αριθμό των επιχειρήσεων που κλείνουν, τον αριθμό των εργαζομένων που εγγράφονται στις λίστες ανεργίας, τις επιπτώσεις που έχει η οικονομική κρίση στην κοινωνική ομαλότητα. Και εκεί οι αριθμοί θα είναι πολύ μεγαλύτεροι από τον αριθμό των ημερήσιων κρουσμάτων.
Χώρια, βεβαίως, η συλλογική διάθεση του έθνους, που «μετράται» σε κατάθλιψη και ψυχοφάρμακα. Αυτή δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί σε ημερήσιο δελτίο. Τη νιώθεις όμως όταν αίφνης διαβάζεις ότι ένα νέο ζευγάρι πηδά από τον τέταρτο όροφο πολυκατοικίας στα Ιωάννινα και ακόμα τα «αίτια» του απονενοημένου δεν έχουν γίνει γνωστά.
Σε όλα αυτά προσθέσατε, παρακαλώ, και το εξής: Η ανικανότητα της Ευρώπης να εξασφαλίσει τον απαιτούμενο αριθμό εμβολίων, σε συνδυασμό με τη δική μας, ελληνική, άρνηση έγκαιρης αναζήτησης απευθείας συμφωνιών με τις φαρμακευτικές εταιρίες -μη τυχόν και κατηγορηθούμε ότι υπονομεύουμε την ευρωπαϊκή ιδέα-, τοποθετεί πλέον την εθνική ανοσία στα τέλη του 2021 και καθυστερεί την έναρξη της επιχείρησης «ανάταξη». Σε σημείο που να ερωτάται: Μήπως για την ανάπτυξη πρέπει να πάμε από τον δύσκολο δρόμο;
Τα δεδομένα, λοιπόν, των επόμενων δύο μηνών είναι απολύτως συγκεκριμένα: Ο κίνδυνος διάδοσης της μετάλλαξης του ιού κινητοποιεί τους ειδικούς, που προειδοποιούν για τρίτο κύμα πανδημίας και εισηγούνται ολικό lockdown, το πρώτο. Η οικονομία και οι ζωές μας μεταλλάσσονται ραγδαίως επί το αρνητικότερο, σε σημείο που να ακούγονται δειλά αιρετικές φωνές περί ορθάνοιχτης οικονομίας εν γνώσει των συνεπειών του νόμου, το δεύτερο. Η κοινωνία αισθάνεται πλέον το ψυχολογικό βάρος ασήκωτο, δεν έχει διάθεση για πολλά πολλά, το τρίτο.
Παρατηρήστε το διαδίκτυο: Δεν υπάρχει ατμόσφαιρα για καλαμπούρι αυτή τη φορά, όπως στο πρώτο κύμα (τα χιουμοριστικά μιμίδια του Tik Tok που διακινούνται έχουν μειωθεί κάθετα). Η εσωστρέφεια είναι η νέα τάση και, βεβαίως, όπου υπάρχει εσωστρέφεια, δεν είναι απαραιτήτως για καλό. Τα μυαλά θολώνουν. Οι άνθρωποι βγάζουν τα απωθημένα τους. Ιδού γιατί είμαστε στην πλέον δύσκολη στιγμή μας και ιδού γιατί απαιτείται ψυχραιμία. Ενας τρόπος για να αισθανόμαστε καλύτερα είναι να μιλάμε μεταξύ μας και να απελευθερωνόμαστε από τις ντροπές μας. Να μην ντρεπόμαστε να λέμε την αδυναμία μας. Να τη μοιραζόμαστε. Να εμπιστευόμαστε τη σκέψη μας σε αυτούς που αξίζουν την εμπιστοσύνη μας, για να εκτονώνουμε την αρνητική ενέργεια που έχουμε μέσα μας.
Ένας άλλος τρόπος είναι να συγκρίνουμε πώς φέραμε συλλογικά βόλτα την πανδημία έως τώρα σε σχέση με άλλα έθνη, πιο προηγμένα, υποτίθεται, από εμάς. Θα διαπιστώσουμε ότι, σε σύγκριση με τους γείτονες Ιταλούς, που έζησαν Μπέργκαμο, τους Σουηδούς, που δεν έλαβαν κανένα μέτρο, παριστάνοντας τους ανωτέρους, τους Τούρκους, που σκάβουν μυστικούς ομαδικούς τάφους, για να κρύβουν τους νεκρούς τους, τους Αμερικανούς, που βγάζουν το… άχτι τους στα τηλεφωνικά κέντρα για τις ουρές στα ραντεβού με το εμβόλιο, τους Βρετανούς, που κυκλοφορούν στη μεγάλη τους πλειονότητα χωρίς μάσκα στον δρόμο, εμείς, οι υποτιμημένοι Ελληνες, εδώ κάτω, στην άκρη της Ευρώπης, τα κάναμε σχετικώς καλύτερα.
Όχι επειδή τάχα ρέει στο DNA μας το γονίδιο της ανωτερότητας, αλλά διότι, λόγω της γεωγραφικής θέσης της πατρίδας μας, εκπαιδευτήκαμε να «επιχειρούμε» μια ζωή στα δύσκολα. Και να βλέπουμε λύσεις εκεί όπου δεν τις βλέπουν άλλοι. Η πειθαρχία που δείχνουμε στη χρήση μάσκας στην καθημερινότητά μας, το πρόγραμμα εμβολιασμών (ραντεβού μέσω της άυλης συνταγογράφησης), η τηλεκπαίδευση χιλιάδων μαθητών, η τηλεργασία στο Δημόσιο, το σύστημα μετακινήσεων (13033), το πλήθος των ιδιωτικών δωρεών στη δημόσια υγεία (η ελίτ μας έβαλε επιτέλους το χέρι στην τσέπη, για να χρηματοδοτήσει νέες ΜΕΘ), τα ανακλαστικά του συκοφαντημένου ΕΣΥ, η συμμόρφωση εν τέλει της Εκκλησίας στα μέτρα (παρά τις διαμαρτυρίες) αποδεικνύουν ότι ούτε διαλυμένο κράτος είμαστε (failed state) ούτε ασύντακτη κοινωνία. Στεκόμαστε. Αρκεί να το θέλουμε. Το πρώτο βήμα, λοιπόν, για να αντιμετωπίσουμε τα δύσκολα είναι να νιώσουμε κάπως καλύτερα. Και ατομικά και συλλογικά.
Η υπερηφάνεια, παρά τα θεόρατα προβλήματα, δεν πρέπει να είναι απαγορευμένη λέξη. Το καλύτερο σκοτώνει πάντα το χειρότερο. Η υπερηφάνεια μπορεί να νικήσει την εσωστρέφεια. Και, βεβαίως, οφείλουμε να πάψουμε να γλείφουμε ενοχικά τις πληγές μας για το τι κάναμε και τι δεν κάναμε λάθος στο παρελθόν.
Το πήραμε το μάθημά μας μια και καλή, αφού δεν το εμπεδώσαμε στα Μνημόνια. Εκτός από χώρα υπηρεσιών, καφετεριών και ξενοδοχείων, πρέπει να γίνουμε και κάτι ακόμα. Χώρα που παράγει. Και δεν πουλά «αέρα». Πάνω στα αισθήματα πρέπει να πατήσουμε, θεωρώ, για να ξεπεράσουμε με θάρρος τα συντρίμμια στα οποία, αργά ή γρήγορα, θα βρεθούμε μπροστά. Ανάκαμψη, ανάπτυξη, όλα τα «ανά», χωρίς διάθεση, δεν πρόκειται να υπάρξουν. Τα αισθήματα κινητοποιούν τις κοινωνίες, όχι τα άψυχα «σχέδια».
Πρέπει να το πάρουμε απόφαση: Το 2021, όπως εξελίσσεται, μόνο χρόνος εορτασμού για την Ανεξαρτησία δεν θα είναι. Ας το μετατρέψουμε στο ιδρυτικό έτος της νέας αφετηρίας. Και σε όσους διαβάζετε αυτές τις γραμμές και λέτε μέσα σας: «Ωραία η θεωρία και το ευχολόγιο, αλλά δεν αρκούν», μια απάντηση έχω: Υπάρχει τίποτε ωραιότερο από μια ευχή; Η ευχή κινητοποιεί. Οι παππούδες μας που μας την έδιναν κάτι παραπάνω ήξεραν από εμάς.
