Οι άγνωστες κοινωνικές και εθνικές παράμετροι που συνετέλεσαν στη Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιάστηκαν πρόσφατα από τους διακεκριμένους ιστορικούς Σ. Ριζά και Γ. Μαργαρίτη, σε εκδήλωση που οργανώθηκε με πρωτοβουλία του δρος Β. Ζουμπουρλή στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.
- Από τον Αλκιβιάδη Κ. Κεφαλά
Παρότι έχουν περάσει 100 χρόνια από την απόβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, η ελληνική ιστοριογραφία μόλις προσφάτως επιχειρεί να αγγίξει τα βαθύτερα αίτια της καταστροφής και της ήττας που οδήγησαν στον Εμφύλιο και στα αδιέξοδα του Κυπριακού, ενώ σήμερα ο απόηχος των μακρινών γεγονότων επανατοποθέτησε τους Τούρκους στο Αιγαίο.
Τα αίτια της Καταστροφής συνήθως οριοθετούνται σήμερα εντός του πλαισίου του εθνικού διχασμού και της πολιτικής των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, ενώ, αντιθέτως, έχουν αγνοηθεί η σφοδρή οικονομική και ιδεολογική σύγκρουση και ο διχασμός μεταξύ των Ελλήνων του Παλαιού Βασιλείου και των Ρωμιών της διασποράς. Ο τεράστιος πλούτος στα χέρια των Ρωμιών κεφαλαιούχων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν μπορούσε να συγκριθεί ούτε κατ’ ελάχιστο με τον υφιστάμενο πλούτο εντός του Ελληνικού Βασιλείου. Ήταν λοιπόν κατανοητό ότι τα ισχνά ελληνικά κεφάλαια θα εξαϋλώνονταν αμέσως σε περίπτωση κατάργησης των συνόρων και του προστατευτισμού της ισχνής παραγωγής, όταν η Ιωνία και τα άλλα τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα αποτελούσαν τμήματα της ελληνικής επικράτειας.
Οι μπακάληδες και οι τραπεζίτες-τοκογλύφοι των Αθηνών αντιλαμβάνονταν ότι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τον έμπορο και τον κεφαλαιούχο της Σμύρνης και της Πόλης και συνεπώς η μικρασιατική εκστρατεία τους ήταν απεχθής επειδή σε περίπτωση επιτυχίας της θα καταστρέφονταν οικονομικά. Επίσης το σύνολο του λαού της παλαιάς Ελλάδος αντιδρούσε στην εκστρατεία επειδή θα ανελάμβανε και πάλι αποκλειστικά το οικονομικό κόστος και τις κακουχίες της στράτευσης.
Οι Έλληνες του Βασιλείου γνώριζαν επίσης ότι οι Ρωμιοί κεφαλαιούχοι της διασποράς όχι μόνο δεν θα επένδυαν τα χρήματά τους στην παλαιά Ελλάδα και στα «νέα εδάφη», ώστε να μπορέσουν οι εξαθλιωμένοι αυτόχθονες να εργαστούν, αλλά θα εξακολουθούσαν να προσελκύουν τους πλέον δραστήριους των Ελλήνων του Βασιλείου να μεταναστεύουν στη Σμύρνη και τη Πόλη, με αποτέλεσμα η χώρα να υφίσταται μία συνεχή αιμορραγία ταλέντων και δεξιοτήτων, ώστε να μην μπορεί να υπερβεί το σημείο οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ανάκαμψης.
Επίσης, η διαφορετική γεωγραφική και πολιτική πραγματικότητα μεταξύ «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων», καθώς και η κοινωνική και αισθητική διαφοροποίηση μεταξύ των ανυπότακτων και τραχέων παλαιοελλαδιτών, με παράδοση στην αναρχία και την ανυπακοή, συγκρινόμενη με τις αγαστές σχέσεις και τις λεπτές ισορροπίες των Ρωμιών με την εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέσω της καθημερινής επικοινωνιακής τέχνης και της ανάγκης επιβίωσης εντός των κοινωνικών και πολιτικών πλαισίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ωθούσε ακόμα περισσότερο στα άκρα τη διαχρονική απέχθεια μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων, που άρχισε με την Επανάσταση του 1821.
Εκτός των ιδεολογικών και οικονομικών αντιθέσεων του Ελληνισμού, το ιδεολόγημα της ελληνικής αστικής τάξης να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν για την εποχή του πολιτικά αναχρονιστικό επειδή η συγκυρία ευνοούσε τη διάλυση των αυτοκρατοριών και την ισχυροποίηση των εθνικών κρατών. Έτσι, λοιπόν, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ του ελληνικού Βασιλείου δεν μπόρεσαν να αντιληφθούν την εποχή τους και να κατανοήσουν ότι η μικρασιατική εκστρατεία πραγματοποιήθηκε μέσα σε ένα πλαίσιο καθολικών πολιτικών και κοινωνικών αντιθέσεων εντός του φάσματος του Ελληνισμού, που, αντί να τον ενώσει, τον δίχαζε βαθιά και συνεπώς ήταν αδύνατον να επιτύχει.
Είναι εντυπωσιακό ότι 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή παρόμοιες κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις εδραιώνονται πάλι στη χώρα μας. Οι Έλληνες κεφαλαιούχοι των οποίων οι επιχειρήσεις βρίσκονται στο εξωτερικό, π.χ. οι εφοπλιστές, δεν επενδύουν στην Ελλάδα, όπως και πριν από 100 χρόνια οι Ρωμιοί κεφαλαιούχοι δεν επένδυαν στην παλαιά Ελλάδα.
Επίσης οι εγχώριοι μεγαλοκεφαλαιούχοι είναι είδος προς εξαφάνιση, μη δυνάμενοι να αντέξουν τον ανταγωνισμό του διεθνούς κεφαλαίου επειδή δεν αντιλήφθηκαν αυτό που κατάλαβαν οι «μπακάληδες» του Μεσοπολέμου, ότι δηλαδή η παγκοσμιοποίηση εξαφανίζει τον μικρότερο. Όπως και τότε έτσι και σήμερα η φυγή των πλέον ταλαντούχων Ελλήνων στο εξωτερικό συνεπάγεται ότι η χώρα δεν έχει καμία ελπίδα οικονομικής ανάπτυξης.
Τέλος, οι πολιτικοί σήμερα αδυνατούν να αντιληφθούν ότι ο νέος κοινωνικός αυτοματισμός που επέφεραν τα Μνημόνια και η παγκοσμιοποίηση, καθώς και η ανεξέλικτη μετανάστευση αναπαγάγουν τις συνθήκες μίας νέας Μικρασιατικής Καταστροφής.
*Διδάκτωρ Φυσικής του Πανεπιστημίου του Manchester, UK, δ/ντής Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
