Το καλοκαίρι διάβασα το βιβλίο της συναδέλφου Αγγελικής Σπανού «Απαρατήρητοι» (εκδόσεις Πόλις).
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Πρόκειται για εκ βαθέων συνεντεύξεις που έδωσαν μιλώντας για τη ζωή τους αυτοί που, όπως γράφει η Αγγελική, «τους κοιτάς και δεν τους βλέπεις. Τους συναντάς και δεν τους ξέρεις. Σου απευθύνονται και δεν τους ακούς». Ήτοι ταμίες σούπερ μάρκετ, θυρωροί, ντελιβεράδες, ταμίες στα διόδια, δικαστικοί επιμελητές, εργάτες καθαριότητας, παρκαδόροι σε φεριμπότ, τηλεφωνήτριες, νοσηλευτές, ταξιθέτριες. Πού να φανταστώ, πού να το φανταστεί και η Αγγελική, με την οποία δουλέψαμε μαζί τρία χρόνια στον «Ελεύθερο Τύπο» της Γιάννας, ότι το βιβλίο της θα ήταν μια καλή εισαγωγή στην ταινία «Τζόκερ» που προβάλλεται στους κινηματογράφους με πρωταγωνιστή τον Χοακίν Φίνιξ στον ρόλο ενός απαρατήρητου κλόουν, ο οποίος εξελίσσεται σε τιμωρό των ελίτ. Δολοφονεί τρεις χρηματιστές της Wall Street που τον χλεύαζαν στο μετρό, έναν υποψήφιο δήμαρχο, του οποίου ήταν εξώγαμο τέκνο, και έναν παρουσιαστή τηλεοπτικού σόου, που τον κάλεσε στην εκπομπή του για να τον κοροϊδέψει.
Οι Έλληνες «Απαρατήρητοι» της Σπανού, αντιθέτως με τον «Τζόκερ», είναι ειρηνικοί άνθρωποι. Δεν πυροβολούν. Αλλά μολονότι απαρατήρητοι, παρατηρούν και μοιράζονται τα συναισθήματά τους μαζί μας.
«Συνδέω» στο σημείωμά μου σήμερα ένα ελληνικό βιβλίο και μια αμερικανική ταινία διότι στην ουσία πραγματεύονται το ίδιο θέμα. Τα αισθήματα των «από κάτω». Των λεγόμενων «παρακατιανών». Εκείνων που οι «επιτυχημένοι» συστηματικά υποτιμούν. Στους «Απαρατήρητους» οι ήρωες της διπλανής πόρτας απλώς μιλούν για τους άλλους. Ο ντελιβεράς, αναφερόμενος σε όσους δεν δίνουν φιλοδώρημα, λέει ότι «η τσιγκουνιά βγαίνει από την ψυχή, όχι από το πορτοφόλι». Ο θυρωρός περιγράφει τους διαφημιστές ως «ψευτογιάπηδες με καπουτσίνο», ενώ λέει ότι τα γραφεία των καθηγητών «είναι πιο γκρι και από το παντελόνι τους, σαν να έχουν βαφτεί με στάχτη». Νιώθει άσχημα που όλοι πάνε στο ασανσέρ χωρίς να πουν «γεια».
Η ταμίας των διοδίων ομολογεί ότι ζηλεύει «τις γυναίκες που έχουν ένα κάπως καλό αυτοκίνητο και είναι περιποιημένες». Η ταμίας στο σούπερ μάρκετ επισημαίνει ότι «τους φτωχούς τους καταλαβαίνεις από το βλέμμα. Πόνος και ντροπή». Μόλις τελείωσε η προβολή του «Τζόκερ» στην Αίγλη της λεωφόρου Πεντέλης την Κυριακή το βράδυ έτρεξα στις φράσεις των ηρώων της Σπανού, γιατί αυτό που συμβαίνει στην ταινία συμβαίνει και δίπλα μας. «Νεκρός θα μαζέψω περισσότερα κέρματα από όσα μαζεύω ζωντανός» γράφει στο ημερολόγιό του ο διαταραγμένος Φίνιξ και διαμαρτύρεται: «Εάν είχαν δολοφονήσει εμένα, θα περνούσατε από πάνω μου». Η διαφορά της ταινίας και του βιβλίου είναι ότι στην Ελλάδα η επανάσταση των «Απαρατήρητων» έγινε μέσα στην κρίση, αλλά και έκλεισε μάλλον ειρηνικά.
Ο πρωθυπουργός συναντά σήμερα αστέγους, ντελιβεράδες, ανήμπορους μακριά από τις κάμερες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη γενέτειρα του καπιταλισμού, τα συναισθήματα κοχλάζουν. Το μίσος των κάτω για τους πάνω, που αποτελεί και κινητήριο δύναμη του Τραμπ, καίει σαν σιγανή φωτιά. Η αριστουργηματική αυτή ταινία -εις ό,τι αφορά μόνο την ερμηνεία Φίνιξ- έχει όλες τις προϋποθέσεις να λειτουργήσει σαν ένα αρνητικό ορόσημο για τη νεότερη ιστορία της υπερδύναμης. Όχι μόνο διότι ενθαρρύνει τις δολοφονίες στελεχών της Wall Street με μεθόδους ανάλογες της ημετέρας 17Ν. Όχι μόνο γιατί βάζει ιδέες σε «Απαρατήρητους» να δολοφονούν παρουσιαστές σε ζωντανή μετάδοση ούτε διότι για να την παρακολουθήσεις στην Αμερική πρέπει να ακολουθήσεις τα μέτρα αυτοπροστασίας που συστήνει το ναυτικό των ΗΠΑ ώστε να διαφύγεις τον κίνδυνο αν ένας σαλεμένος εισβάλει στο σινεμά και αρχίσει να πυροβολεί.
Έχει τις προϋποθέσεις γιατί ο σκηνοθέτης Τοντ Φίλιπς ενώνει τους «απαρατήρητους παρακατιανούς», τους κατεβάζει στον δρόμο, τους δίδει στουπί στο χέρι και με αρχηγό τον κλόουν Φίνιξ τους βάζει να «κάψουν» την πόλη όπως κάποιοι εδώ «έκαψαν» κάποτε την Αθήνα. Πρόκειται για την Οκτωβριανή Επανάσταση του προλεταριάτου της Αμερικής.
Το φιλμ αυτό μπορεί από αρνητικό -μαμή της βίας- να εξελιχθεί σε θετικό ορόσημο για τις δυτικές κοινωνίες μόνο υπό μία προϋπόθεση: Εάν οι ελίτ γίνουν πιο καταδεκτικές. Ο κλόουν Φίνιξ και οι γύρω του δεν επαναστατούν γιατί τους λείπουν τα χρήματα. Επαναστατούν γιατί τους υποτιμούν. Η εξέγερση είναι θέμα αξιοπρέπειας, όχι πορτοφολιού. Οι ανισότητες δεν είναι ζήτημα τραπεζικών λογαριασμών, αλλά απουσίας πολιτισμού. Οι άνθρωποι δεν θέλουν μόνο λεφτά, σημασία θέλουν. Θα πάμε με ασφάλεια παρακάτω αν γεφυρωθεί στοιχειωδώς το χάσμα ελίτ – εργαζομένων και αν -εις ό,τι μας αφορά ως έθνος- δεν επαναλάβουμε τα νεοπλουτίστικα λάθη της κρίσης.
Λεπτομέρεια: Στο τέλος της προβολής της ταινίας στον κινηματογράφο που βρίσκεται στη λεωφόρο της αστικότατης Πεντέλης ακούστηκαν δειλά χειροκροτήματα από τις πρώτες σειρές. Να ήταν άραγε μόνο για την ερμηνεία του Φίνιξ ή και για τις σφαίρες του; Προτιμώ να μην απαντήσω.
