Ο Νίτσε, στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», στον διάλογο του Ζαρατούστρα με την οχιά που τον δάγκωσε στον λαιμό θέλει να δείξει την ισορροπία που επιτυγχάνεται στη φύση, στην κοινωνία, στο σύμπαν ολόκληρο με την κατανόηση του εχθρού μέσω της ισχύος του
- Από τον Παναγιώτη Λιάκο
Με τον θάνατο του Επαμεινώνδα έσβησε και η αξία των Αθηναίων. Μη έχοντας μπροστά τους αυτό το υπόδειγμα που προσπαθούσαν να μιμηθούν, έπεσαν σε αστάθεια και σε νωχέλεια.
Άρχισαν να εξανεμίζουν τα έσοδα του κράτους σε εορτές και δημόσιες ψυχαγωγίες, που κάποτε χρησιμοποιούσαν για να κάνουν στρατό και να αρματώσουν τον στόλο. Ετρεχαν στα θέατρα, ανακατεύονταν με τους ηθοποιούς και με τους πιο επιφανείς ποιητές δείχνοντας περισσότερη ευχαρίστηση για τη σκηνή παρά για τα στρατόπεδα. Εκτιμούσαν περισσότερο έναν στιχουργό παρά έναν στρατηγό. Το δημόσιο θησαυροφυλάκιο που προοριζόταν για τα έξοδα του στρατού και του στόλου έκτοτε διετίθετο για τις ευχαριστήσεις του λαού». Ιουστίνος, «Επιτομή Φιλιππικών Ιστοριών»*, μετάφραση Αλεξάνδρα Συμεωνίδου, Αθήνα: 2019-2020, Αμμων Εκδοτική, σελ. 99.
Η ανθρώπινη ζωή δεν έχει πολύ χώρο για άγχη πολυτελείας. Είναι πόλεμος. Ο πρώτος εχθρός είναι ο αποπροσανατολισμένος, νωθρός, αναβλητικός και απείθαρχος εαυτός. Οι υπόλοιποι έπονται. Όποιος θεωρεί ότι το πέρασμά μας από αυτήν εδώ τη σφαίρα είναι ένα ταξίδι αναψυχής υποχρεώνεται να αναθεωρήσει όταν πλέον είναι πολύ αργά, όταν οι ήττες, οι ματαιώσεις και οι διαψεύσεις θα έχουν σχηματίσει μια νοητή φυλακή ανημπόριας, από την οποία η μόνη διαφυγή θα είναι ο θάνατος.
Όπως γράφει εδώ ο Ιουστίνος, ο Θηβαίος στρατηγός και πολιτικός Επαμεινώνδας (418-362 π.Χ.) λειτουργούσε για την Αθήνα ως αλτήρας, βαρύς κι ασήκωτος, που τους δυνάμωνε. Η αντιπαλότητα των Αθηναίων με τους υπό τον Επαμεινώνδα Θηβαίους εξασκούσε τους πρώτους στην πολεμική τέχνη, τους διατηρούσε σε επαγρύπνηση. Οι δυνατότητες του Επαμεινώνδα αποτελούσαν ένα χρήσιμο και κρίσιμο μέτρο σύγκρισης.
Ο Νίτσε, στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», στον διάλογο του Ζαρατούστρα με την οχιά που τον δάγκωσε στον λαιμό θέλει να δείξει την ισορροπία που επιτυγχάνεται στη φύση, στην κοινωνία, στο σύμπαν ολόκληρο με την κατανόηση του εχθρού μέσω της ισχύος του. Όταν η οχιά ξυπνά (με το δήγμα της) τον Ζαρατούστρα, τον ενημερώνει ότι του έχει απομείνει λίγος χρόνος επειδή «το δηλητήριό μου σκοτώνει».
Ο Ζαρατούστρα, όμως, γελά και τη ρωτά: «Πότε πέθανε ένας δράκοντας από το δάγκωμα ενός φιδιού; Πάρε πίσω το δηλητήριό σου! Δεν είσαι αρκετά πλούσια για να μου το χαρίσεις». Και η οχιά, «ακούγοντας» αυτήν την απάντηση, τυλίγεται ξανά στον λαιμό του νιτσεϊκού «προφήτη» και ρουφά πίσω το δηλητήριο από την πληγή.
Αντιστοίχως, οι Αθηναίοι έπαψαν να είναι δράκοντες μόλις χάθηκε από τον πολεμικό ορίζοντά τους ο Επαμεινώνδας. Αντί να συνεχίσουν να ασκούνται στα πολεμικά έργα και να συχνάζουν στα στρατόπεδα, συνωστίζονταν στις διασκεδάσεις και στα θέατρα, ενώ η Πολιτεία, αντί να επενδύει στη συντήρηση του ετοιμοπόλεμού της και να ενισχύσει την άμυνα, σκόρπιζε πόρους για γλέντια και φιέστες.
Την παρακμή των Αθηνών τερμάτισε η στρατιωτική επιβολή της ισχύος του μακεδονικού βασιλείου. Ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος δεν έγραψαν Ιστορία τακτοποιώντας λέξεις σε παπύρους, τραγουδώντας ή κάνοντας μούτες σε θεατρικές σκηνές, αλλά δημιούργησαν ιστορία, τη δική τους, συντάσσοντας στρατεύματα και όχι φράσεις και προτάσεις.
Ο τρόπος σκέψης της «Επιτομής Φιλιππικών Ιστοριών» του Ιουστίνου για τον πόλεμο, την τρυφή και την παρακμή είναι ταυτόσημος με αυτόν του Πλουτάρχου στο «Πότερον Αθηναίοι κατά πόλεμον ή κατά σοφίαν ενδοξότεροι» και ανταποκρίνεται στην κυρίαρχη κοσμοθέαση του αρχαίου κόσμου: Ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων κι αυτός αποφασίζει ποιος θα υποδουλωθεί και ποιος θα μείνει ελεύθερος…
Είναι, πάντως, απορίας άξιον ποια θα ήταν η εντύπωση των αρχαίων ημών προγόνων αν έβλεπαν το δήθεν ελληνικό κράτος να έχει σκορπίσει δισεκατομμύρια για φιέστες και τρισβάρβαρες «πολιτισμικές Ολυμπιάδες», να υποδέχεται τους Ασιάτες εποίκους δαπανώντας πόρους, που λείπουν από τους Ελληνες, και να παραδίδει στους ξένους στρατόπεδα για να στεγαστούν!
*Το έργο από το οποίο ελήφθη το ανωτέρω απόσπασμα δημοσιεύεται πρώτη φορά στην Ελλάδα και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κυκλοφορίες της αρχαίας γραμματείας. Η γραφή του βιβλίου, άμεση, με στιλ που συνδυάζει χαρακτηριστικά βιογραφίας, κοινωνιολογικής έρευνας, λαογραφίας, ακόμα και δημοσιογραφικού λόγου.
Ο ιστορικός Ιουστίνος λέγεται ότι έζησε τα χρόνια του αυτοκράτορα Αντωνίνου (86-161 μ.Χ.) και η «Επιτομή των Φιλιππικών Ιστοριών» που του αποδίδεται είναι η σύνοψη 44 τόμων ιστορικού περιεχομένου, τους οποίους συνέγραψε ο γαλατικής καταγωγής ιστορικός Πομπήιος Τρόγος, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. Το έργο του Πομπήιου Τρόγου δεν διασώζεται. Ο,τι έχει απομείνει από αυτό είναι η σύμπτυξή του από τον Ιουστίνο.
