«Τα δύσκολα είναι μπροστά μας» τόνισε σε ένα από τα τελευταία μηνύματά του προς τον ελληνικό λαό ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, και ασφαλώς εννοούσε την πιθανότητα εξάπλωσης του κορωνοϊού σε όλη τη χώρα.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Ωστόσο, στο πίσω μέρος του μυαλού του, είναι βέβαιο, έχει και άλλα «δύσκολα». Απλώς προέχουν η μάχη κατά της πανδημίας και η προστασία της υγείας των Ελλήνων αυτή την περίοδο – τα υπόλοιπα έπονται. Θα έρθουν, όμως.
Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε προειδοποιήσει ούτως ή άλλως πριν από την πανδημία για τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, ήρθε και ο κορωνοϊός και μας έδωσε τη χαριστική βολή, και μάλιστα την ώρα που προσπαθούσαμε να σηκώσουμε κεφάλι. Όταν η Γερμανία προβλέπει ύφεση 5% για τον εαυτό της, πρέπει να είμαστε πολύ τυχεροί εμείς αν η ανάπτυξη μηδενίσει και δεν «γυρίσει» σε ύφεση.
Είναι βεβαίως θετικό ότι η κρίση μάς βρίσκει μέλη της ευρωζώνης και όχι εκτός αυτής, «παρίες» των Βαλκανίων. Με δραχμή και τους βασικούς μοχλούς ανάπτυξης της οικονομίας εξουδετερωμένους (τουρισμός), η Ελλάς θα γινόταν αργά ή γρήγορα παρανάλωμα του πυρός. Θα ξεσπούσε εμφύλιος. Και τώρα θα είναι δύσκολα, αλλά ό,τι αποφασιστεί για όλους θα αποφασιστεί και για εμάς. Η κρίση θα έχει συγκεκριμένες επιπτώσεις. Στους αριθμούς και τους ανθρώπους. Μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Τώρα προέχει να κερδίσουμε τον ύπουλο ιό -ο πρωθυπουργός με τις γενναίες αποφάσεις του έχει τη στήριξη όλων των Ελλήνων, είναι αξιοθαύμαστος-, αλλά μετά έχουμε πάλι ανηφόρα.
Αν βγούμε σώοι από τον πόλεμο, η κρίσιμη λέξη θα είναι «ανασυγκρότηση». Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η καμπύλη της εξυπηρέτησης του χρέους θα αλλάξει και πάλι επί το δυσμενέστερο. Η πτώση των επιτοκίων των ελληνικών ομολόγων διεκόπη. Η Ελλάς εξαρτάται απολύτως από το διεθνές περιβάλλον στο θέμα αυτό.
Σε μικροοικονομικό επίπεδο, η δομή της ελληνικής οικονομίας θα αλλάξει κι άλλο. Θα πάμε πιο βαθιά. Είναι ερώτημα ποιες από τις ελληνικές επιχειρήσεις, μικρές και μεγαλύτερες, που επιβίωσαν των Μνημονίων θα επιζήσουν την επόμενη μέρα. Και πώς θα επιζήσουν. Θα γίνουν κρατικοποιήσεις και μετά εκκαθαρίσεις, όπως το 1983 με τον Γεράσιμο Αρσένη, τον ΟΑΕ και τις προβληματικές επιχειρήσεις;
Ο χρηματοπιστωτικός τομέας επίσης θα πιεστεί. Ζούσε βάζοντας τα προβλήματά του κάτω από το χαλί έως τώρα. Με εξαίρεση μία τράπεζα, που πρόλαβε και πούλησε τα κόκκινα δάνειά της, οι άλλες τρεις βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις με τα σαρκοβόρα funds, τα οποία σήμερα από θέση ισχύος δύνανται να τα αγοράσουν ακόμη φθηνότερα. Με ό,τι αυτό σημαίνει για τους ισολογισμούς τους. Πλέον αυτών δεν αποκλείεται, λόγω της διακοπής της οικονομικής δραστηριότητας, να υπάρξει και νέα γενιά «κόκκινων» δανείων, καθώς ακόμη και οι νοικοκυραίοι επιχειρηματίες καλοπληρωτές -οι οποίοι εξυπηρετούσαν τα δάνειά τους μέχρι τώρα- ζορίζονται, πιέζονται, δυσκολεύονται. Το μαξιλάρι των 35 δισ. ευρώ του Τσίπρα θα αποκτήσει μεγάλη αξία στο μέλλον, σε περίπτωση που απαιτηθεί να κρατικοποιηθεί μία τράπεζα ή να ανακεφαλαιοποιηθούν εκ νέου όλες οι τράπεζες αζημίως για τους πολίτες. Σε επίπεδο κοινωνίας, η κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με νέες ισχυρές προκλήσεις.
Η ανεργία, έπειτα από μια πρόσκαιρη κάμψη, φουντώνει και πάλι. Ευτυχώς, μετά την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας και την κάμψη των κοινοτικών κανονισμών για τις κρατικές ενισχύσεις, είναι πιο εύκολες πλέον η επεκτακτική πολιτική και η διάσωση επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας για την οικονομία (αερομεταφορές, τουρισμός, ναυτιλία), ωστόσο και σε αυτό το μέτωπο υπάρχει οροφή στις δαπάνες.
Όταν βγούμε με το καλό από τον πόλεμο, ο πρωθυπουργός θα κληθεί να αποφασίσει, πρώτον, ποιες από τις ρυθμίσεις του νέου Εργατικού Δικαίου θα διατηρήσει εν ισχύ στο όνομα της ευελιξίας και ποιες θα καταργήσει (με τις πιθανές πολιτικές συνέπειες), και ποιες από τις επιχειρήσεις (και τις ιδιοκτησίες τους) θα καλέσει να βάλουν το χέρι στην τσέπη (από τα ρέστα της «λίστας Λαγκάρντ») για να τις διασώσουν.
Σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, οι αλλαγές υπό προϋποθέσεις μπορεί να γίνουν δραματικότερες της εποχής των Μνημονίων. Τώρα σκεπάζονται από το νέφος της κρίσης, δεν φαίνονται. Επωάζονται, όμως, και θα χτυπήσουν ξαφνικά, όπως ο ιός. Η Αριστερά δεν ακούγεται αυτή τη στιγμή, σκεπάζεται από την εξαιρετική διαχείριση της δίδυμης κρίσης από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Θα έρθει όμως η στιγμή που, εκμεταλλευόμενη το διεθνές περιβάλλον και τις τοπικές συνθήκες, θα προσπαθήσει να δικαιωθεί ιστορικά και πολιτικά.
Με αιχμές το μαξιλάρι, το δημόσιο σύστημα υγείας, τα ρεύματα που θα έρθουν από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ (πιθανότητα ανάκαμψης του Σάντερς), θα εγκαταστήσει το κράτος στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου. Θα επιχειρήσει να δικαιώσει τον κρατισμό (σοσιαλισμός) και να χτίσει πολιτικά πάνω του. Η κεντροδεξιά παράταξη έχει απαντήσεις -δίνει ήδη μερικές-, η ιδεολογική διακήρυξη του 1974 είναι επίκαιρη παρά ποτέ – δεν σκοπεύω να επεκταθώ σήμερα. Είναι νωρίς. Προέχουν άλλα. Ωστόσο, το τσουνάμι που θα έρθει μέσα στο 2020 θα πάρει μαζί του θεσμούς, πνευματικές ηγεσίες, μέσα ενημέρωσης. Θα αλλάξει την επετηρίδα.
Η απόφαση της κυβέρνησης για το κλείσιμο των ναών ήταν σωστή, αλλά μεγάλο μέρος του πληρώματος της Εκκλησίας που αναζητά τη λύτρωση στο υπερβατικό και στον Θεό την εξέλαβε ως ταπείνωση. Το υπερβατικό θα γίνει ισχυρότερο στην κοινωνία μετά την κρίση – ο κόσμος θα αναζητήσει την αιτία του κακού. Είτε μέσα από τον Θεό και τον χριστιανισμό είτε με γεωπολιτικές θεωρίες συνωμοσίας. Δεν θα απέκλεια καθόλου, με βάση όσα διακρίνω, να ενισχυθεί η Ορθοδοξία και να αποδυναμωθούν οι ηγεσίες της μετά την κρίση. Επαφή με το ποίμνιο μέσω γραπτών δηλώσεων στο ΑΠΕ-ΜΠΕ δεν νοείται. Ο ιός ίσως επιταχύνει τις αποφάσεις του Αρχιεπισκόπου στα τέλη του 2020.
Η κρίση θα ανεβάσει επίσης κατακόρυφα τις μετοχές της Ιατρικής και της Βιολογίας στη ζωή μας. Η επιστήμη θα διεκδικήσει ισότιμο ρόλο με την πολιτική και την οικονομία στον δημόσιο λόγο. Ο φόβος θα ζητά απαντήσεις. Δεν ξεμπερδεύουμε αν νικήσουμε τον ιό. Τώρα αρχίζουμε. Εντύπωσή μου, τέλος, είναι ότι (ορισμένα) ΜΜΕ θα δεχθούν νέα πλήγματα αξιοπιστίας. Τη στιγμή που ο κόσμος τα χρειαζόταν κοντά του για να ξεχαστεί κάπως, εκείνα ανέστειλαν όλα τα ψυχαγωγικά προγράμματα (σειρές) επειδή διεκόπη η διαφήμιση. Δεν είναι όλα κέρδος σε αυτή τη ζωή. Κέρδος είναι η ίδια ζωή! Αυτά, εισαγωγικά.
