Την προμήθεια επιπλέον έξι μαχητικών Rafale είχε ανακοινώσει ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στην ομιλία του στην 85η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.
- Από τον Περικλή Ζορζοβίλη
«Εδώ (στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης, το 2020) ανακοίνωσα, άλλωστε, την αγορά των 18 Rafale, τα οποία σύντομα θα γίνουν 24. Τα πρώτα από αυτά θα πετούν στους ελληνικούς ουρανούς πριν από το τέλος του έτους», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί θετική για την ανανέωση του στόλου των μαχητικών της Πολεμικής Αεροπορίας και την αναβάθμιση της εθνικής αεροπορικής ισχύος, όμως ταυτόχρονα αναδεικνύει την… κάθε άλλο παρά «επιτελική», «αποσπασματική», ανορθόδοξη προσέγγιση και προχειρότητα της κυβέρνησης στην υλοποίηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων.
Γιατί έξι μόνο μαχητικά; Βάσει ποιας λογικής και σχεδίασης; Τελικά, σε βάθος χρόνου, πόσα μαχητικά Rafale σχεδιάζει να προμηθευτεί η χώρα; Η Πολεμική Αεροπορία από το 1988, όταν άρχισε η εισαγωγή σε υπηρεσία μαχητικών τρίτης γενεάς, και μετά σχεδόν πάντα προμηθευόταν 40 μαχητικά, όχι μόνο γιατί η τυπική σύνθεση μιας μοίρας περιλαμβάνει 20 μαχητικά, αλλά και για έναν άλλον, πιο ουσιαστικό λόγο.
Αεροσκάφη διπλού ρόλου
Καθώς επρόκειτο για αεροσκάφη διπλού ρόλου (αέρος – αέρος και αέρος – εδάφους), η συγκρότηση δύο μοιρών επέτρεπε την κατανομή ενός ρόλου σε κάθε μοίρα και την ομαλή εκπαίδευση και εξειδίκευση των ιπταμένων σε κάθε ρόλο. Με βάση λοιπόν τα ισχύοντα, ο τελικός αντικειμενικός σκοπός του προγράμματος έπρεπε είναι τα 40 μαχητικά. Όμως, ούτε αυτό διευκρινίζεται από την κυβέρνηση. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας στη Βουλή αναγνώρισε ότι στη δομή δυνάμεων προβλέπεται η προμήθεια 40 νέων μαχητικών μέχρι το 2025, αλλά απλώς σημείωσε ότι η προμήθεια των Rafale εντάσσεται σε αυτήν.
Αναμενόμενη εξέλιξη
Η πρόθεση προμήθειας επιπλέον έξι μαχητικών Rafale είχε εδώ και μήνες προαναγγελθεί από δημοσιεύματα, σχεδόν αμέσως μετά την υπογραφή των αρχικών συμβάσεων. Η πρωθυπουργική εξαγγελία όχι μόνο επιβεβαιώνει την ακρίβεια αυτών των δημοσιευμάτων, αλλά αποδεικνύει ότι η προμήθεια των επιπλέον έξι μαχητικών περιλαμβανόταν στον σχεδιασμό της κυβέρνησης.
Κι όμως, στις β, 013Γ/2020 (μαχητικά), 014Γ/2020 («εν συνεχεία υποστήριξη») και 015Γ/2020 (όπλα), τα σχέδια των οποίων εγκρίθηκαν με τον νόμο 4766 της 15ης Ιανουαρίου 2021 και 10 ημέρες αργότερα, στις 25 Ιανουαρίου, υπεγράφησαν μεταξύ του υπουργείου Εθνικής Αμυνας και τεσσάρων γαλλικών εταιριών (DASSAULT AVIATION, THALES DMS FRANCE, SAFRAN AIRCRAFT ENGINES και ΜBDA FRANCE), δεν περιλαμβάνεται δικαίωμα προαίρεσης (option) στην περίπτωση που αποφασιζόταν προμήθεια επιπλέον μαχητικών, υπηρεσιών και όπλων. Μια προφανώς ανεξήγητη απουσία, καθώς το δικαίωμα προαίρεσης δεν δεσμεύει τον αγοραστή, αλλά, αντίθετα, διασφαλίζει ορισμένα «κεκτημένα» (όπως βασικές τιμές, εύρος τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, δυνατότητα επιλογής εξοπλισμού κ.λπ.).
Γκάφα!
Παράλειψη, αβλεψία, συνέπεια της ταχύτητας με την οποία ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες λόγω του «κατεπείγοντος» του προγράμματος; Άγνωστο. Πάντως, αποτελεί μνημείο προχειρότητας τον Ιανουάριο να υπογράφεις σύμβαση για την προμήθεια 18 μαχητικών, οκτώ μήνες αργότερα να εξαγγέλλεις την προμήθεια έξι επιπλέον και στην αρχική σύμβαση να μην έχει προβλεφθεί δικαίωμα προαίρεσης.
Ούτε κοκαλάκι για την ΕΑB
Εξάλλου, η έλλειψη δικαιώματος προαίρεσης δεν είναι το μόνο προβληματικό σημείο των αρχικών συμβάσεων. Η μηδενική συμμετοχή της εγχώριας βιομηχανίας στην παραγωγή των νέας κατασκευής μαχητικών, η παντελής έλλειψη πρόβλεψης για την ανάληψη από την εγχώρια βιομηχανία (ΕΑΒ) του τρίτου βαθμού συντήρησης (DLM) των μαχητικών και των κινητήρων τους, ο μικρός αριθμός νέων όπλων (μόνο τα κατευθυνόμενα βλήματα αέρος – αέρος Meteor), είναι μερικά ακόμα. Σημεία που, αν η επίλυσή τους δεν δρομολογηθεί έστω και τώρα, μπορεί να υποτεθεί ότι η προμήθεια των Rafale απλώς αποτελεί μια, πολύ ακριβή, ενδιάμεση λύση.
Η κυβέρνηση, αλλά και η αντιπολίτευση, που φαίνεται απλώς να παρακολουθεί τα δρώμενα, ας αναρωτηθούν επίσης αν τελικά συμφέρει η προμήθεια μαχητικών να γίνεται τμηματικά, σε… μικρές συσκευασίες (όπως, για παράδειγμα, οι εξάδες εμφιαλωμένου νερού). Με αυτόν τον τρόπο εκμηδενίζεται η πιθανότητα συμμετοχής της εγχώριας βιομηχανίας στην παραγωγή και παραπέμπεται στις καλένδες η δημιουργία των κατάλληλων υποδομών (συνεργείων, δοκιμαστηρίων, εγκαταστάσεων, συντήρησης) που απαιτούνται για την επιχειρησιακή αξιοποίηση των σύγχρονων μαχητικών.
Τα ίδια και στο πρόγραμμα των νέων φρεγατών;
Λόγω του «αποσπασματικού» χαρακτήρα της, η πρωθυπουργική εξαγγελία αποτέλεσε βάση για εκτιμήσεις ότι η προμήθεια των επιπλέον έξι μαχητικών Rafale προδιαγράφει τις εξελίξεις στο πρόγραμμα των νέων φρεγατών του Πολεμικού Ναυτικού, το δεύτερο μείζον εξοπλιστικό πρόγραμμα των Ενόπλων Δυνάμεων όπου κυριολεκτικά «τα παιδία… αυτοσχεδιάζει».
Αντί διαγωνιστικής διαδικασίας με σκοπό να αυξηθεί ο ανταγωνισμός και να «εκμαιευτούν» από τους ενδιαφερόμενους προμηθευτές/ χώρες τα μέγιστα επιχειρησιακά, τεχνικά, τεχνολογικά και βιομηχανικά ανταλλάγματα και να συμπιεστεί το κόστος, επιλέχθηκε η μέθοδος των παράλληλων… άτυπων διαπραγματεύσεων.
Το παράδειγμα της Πολωνίας
Αντίθετα, η Πολωνία ακολουθεί απείρως πιο ολοκληρωμένη και περιεκτική προσέγγιση, που διασφαλίζει όχι μόνο την πλήρη ικανοποίηση των απαιτήσεων του ναυτικού της, αλλά και την ουσιαστική συμμετοχή του συνόλου της πολωνικής βιομηχανίας. Στις 27 Ιουλίου 2021, το υπ. Άμυνας της Πολωνίας υπέγραψε σύμβαση έρευνας και ανάπτυξης με κοινοπραξία πολωνικών εταιριών, στην οποία ηγείται η κρατική εταιρία χαρτοφυλακίου Polska Grupa Zbrojeniowa SA, για το πρόγραμμα «Miecznik» (Ξιφίας), που αφορά τη ναυπήγηση τριών φρεγατών παράκτιας άμυνας με αντιαεροπορικές δυνατότητες, κόστους 2 έως 2,5 δισ. ευρώ.
Στο πλαίσιο της σύμβασης, η κοινοπραξία θα προετοιμάσει, σε συνεργασία με ξένους οίκους που θα μεταβιβάσουν την απαραίτητη τεχνολογία, τρεις σχεδιάσεις που θα ικανοποιούν πλήρως τις επιχειρησιακές και τεχνικές απαιτήσεις του ναυτικού της Πολωνίας.
Ήδη, έχουν επιλεγεί τρεις οίκοι, η βρετανική Babcock με τη σχεδίαση Arrowhead 140PL, η γερμανική ThyssenKrupp Marine Systems με τη ΜΕΚΟ-300PL και η ισπανική Navantia με την F100PL. Ας σημειωθεί ότι οι δύο πρώτοι οίκοι συμμετέχουν με τις ίδιες σχεδιάσεις στο πρόγραμμα των νέων φρεγατών του πολεμικού, ενώ η ισπανική (με τη φρεγάτα F110, διάδοχο της F100) απορρίφθηκε.
Επισημαίνεται ότι σκοπίμως το πρόγραμμα υλοποιείται ως «έρευνας και ανάπτυξης», ώστε η πολωνική βιομηχανία να αναπτύξει όσο το δυνατόν περισσότερες τεχνολογίες. Με βάση τις μέχρι σήμερα ανακοινώσεις, το πρώτο τρίμηνο του 2022 η πολωνική κυβέρνηση θα επιλέξει την πιο συμφέρουσα προσφορά.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η πολωνική προσέγγιση επιδιώκει την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη εμπλοκή της εγχώριας βιομηχανίας, ενώ, δυστυχώς, η ελληνική καθοδηγείται σχεδόν αποκλειστικά από μεγαλεπήβολους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς.
Όλα στον… αυτόματο πιλότο
Όμως, η προχειρότητα δεν περιορίζεται στα σημαντικά, αλλά και στα διαδικαστικά. Προ δεκαημέρου, η σύνοδος της Ειδικής Διαρκούς Επιτροπής Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων της Βουλής για την έγκριση εξοπλιστικών προγραμμάτων αναβλήθηκε, λόγω «έκτακτου κωλύματος» του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας, που, όπως έγινε γνωστό, ήταν η συμμετοχή του στη σύνοδο των αρχηγών των αεροπορικών και διαστημικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ, δηλαδή μια δραστηριότητα προγραμματισμένη μήνες πριν!
Δυστυχώς, αντί να υιοθετηθούν οι βέλτιστες πρακτικές στην υλοποίηση εξοπλιστικών προγραμμάτων, ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας προς όφελος της εθνικής άμυνας και των φορολογουμένων, επιλέγεται η μέθοδος «στο γόνατο»…
