Οι συμβάσεις των εξοπλιστικών: Τι αγοράζουμε – τι πληρώνουμε

Ψηφίστηκε στις 15 Φεβρουαρίου ο νόμος «για την ενίσχυση της αμυντικής θωράκισης της χώρας» που περιλαμβάνει συμβάσεις για μείζονα, τόσο από πλευράς κόστους όσο και επιχειρησιακής σημασίας, εξοπλιστικά προγράμματα των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.

• Από τον Περικλή Ζορζοβίλη

Επιχειρούμε μία συνοπτική αποκωδικοποίηση των συμβάσεων βάσει των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο σχέδιο νόμου, στην αιτιολογική έκθεση και την έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, όπως υποβλήθηκαν στη Βουλή.

3+1 φρεγάτες

• Σύμβαση 016Β/2021 μεταξύ ΥΠΕΘΑ και της γαλλικής κρατικής εταιρίας Naval Group για την προμήθεια τριών φρεγατών τύπου FDI (Frégate de Défense et d’ Intervention – Φρεγάτα Αμυνας και Παρέμβασης) με προαίρεση αγοράς (option) μίας φρεγάτας, μετά συναφών ειδών και υπηρεσιών. Το συνολικό κόστος των τριών φρεγατών ανέρχεται σε 2.261.000.000 ευρώ συμπεριλαμβανομένων του εξοπλισμού τους και της εκπαίδευσης πληρώματος και συντηρητών. Η πρώτη φρεγάτα (ΠΝ1) προβλέπεται να παραδοθεί στις 31 Μαρτίου 2025, η δεύτερη (ΠΝ2) στις 31 Οκτωβρίου 2025 και η τρίτη (ΠΝ3) στις 31 Οκτωβρίου 2026. Η τιμή της φρεγάτας του δικαιώματος προαίρεσης (ΠΝ4) ορίζεται σε 719.600.000 ευρώ και η παράδοσή της προβλέπεται να λάβει χώρα στις 31 Δεκεμβρίου 2027. Και για τις τέσσερις φρεγάτες ως τόπος παράδοσης ορίζεται η Γαλλία. Η σύμβαση περιλαμβάνει επίσης την προμήθεια για τις τρεις φρεγάτες συνολικά 15 ελαφρών ανθυποβρυχιακών τορπιλών MU90 και συναφούς ομοιώματος (dummy) τορπίλης, εκπαίδευσης και εργαλείων αντί 41.000.000 ευρώ, καθώς και 54 αντίμετρων κατά τορπιλών CANTO και του συναφούς ομοιώματος εκπαίδευσης και εργαλείων αντί 6.000.000 ευρώ. Για την τέταρτη φρεγάτα, εφόσον ασκηθεί το δικαίωμα προαίρεσης, προβλέπεται η προμήθεια τεσσάρων τορπιλών MU90 και οκτώ αντίμετρων CANTO στην τιμή των 10.000.000 ευρώ.

Εν Συνεχεία Υποστήριξη

• Σύμβαση 017Β/2021 μεταξύ ΥΠΕΘΑ και της γαλλικής κρατικής εταιρίας Naval Group για την Εν Συνεχεία Υποστήριξη (ΕΣΥ) των ανωτέρω τριών φρεγατών μετά συναφών ειδών και υπηρεσιών για περίοδο 36 μηνών μετά την παράδοση κάθε φρεγάτας. Το κόστος ανέρχεται σε 138.000.000 ευρώ και περιλαμβάνεται η δυνατότητα αντίστοιχης ΕΣΥ για την τέταρτη φρεγάτα, εφόσον ασκηθεί το δικαίωμα προαίρεσης για την αγορά της μέσω νέας σύμβασης ή τροποποίησης της αρχικής κύριας σύμβασης.

Κατευθυνόμενα βλήματα

• Σύμβαση 018Β/2021 μεταξύ ΥΠΕΘΑ και της γαλλικής εταιρίας MBDA France για την προμήθεια κατευθυνόμενων βλημάτων (Κ/Β) επιφανείας – αέρος Aster 30 B1 και επιφανείας – επιφανείας Exocet MM40 Block 3c για τις τρεις φρεγάτες, συναφούς εξοπλισμού και υπηρεσιών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΥ των όπλων για περίοδο πέντε ετών αντί 649.950.000 ευρώ. Περιλαμβάνει δικαίωμα προαίρεσης για την αγορά φόρτου Κ/Β για την επιπλέον φρεγάτα FDI ΗΝ (ΠΝ4) με κόστος 200.000.000 ευρώ και δυνατότητα εξάσκησης του μέχρι τις 30 Ιουνίου 2023. Σημειώνεται ότι κάθε φρεγάτα διαθέτει 32 κελιά εκτόξευσης Aster 30 B1 και οκτώ εκτοξευτές ισάριθμων Exocet MM40 Block 3c.

Τορπίλες βαρέος τύπου

• Σύμβαση 014Β/2021 μεταξύ ΥΠΕΘΑ και της γερμανικής εταιρίας ATLAS ELEKTRONIK GmbH για την προμήθεια 44 τορπιλών (Τ/Λ) μάχης βαρέος τύπου SeaHake Mod. 4, ΕΣΥ και συναφών ειδών και υπηρεσιών, πληρωτέου τιμήματος 105.500.000 ευρώ. Οι πρώτες Τ/Λ θα έχουν παραδοθεί 15 μήνες μετά την υπογραφή της σύμβασης και θα είναι πλήρως επιχειρησιακές στο σύνολο των πέντε υποβρυχίων (Υ/Β) (τα τέσσερα Type 214 – «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» και το «ΩΚΕΑΝΟΣ») σε λιγότερο από δύο χρόνια. Επίσης η σύμβαση περιλαμβάνει ολοκληρωμένη υποστήριξη (Follow-on Support), όπου εμπεριέχονται πλήρες πακέτο εκπαίδευσης, πλήρες συνεργείο τεχνικής υποστήριξης, επαρκής αριθμός αμοιβών, αναλωσίμων και Τ/Λ γυμνασίων, συνολικού κόστους περί τα 22.000.000 ευρώ εντός του συμβατικού κόστους.

Τα 18 Rafale

• Τροποποιήσεις των τριών αρχικών συμβάσεων (νόμος 4766/2021) μεταξύ ΥΠΕΘΑ και Dassault Aviation για την προμήθεια 18 μαχητικών Rafale, της σύμβασης για την Εν Συνεχεία Υποστήριξη και της σύμβασης για τα όπλα των 18 μαχητικών που προβλέπουν:

– τη συμπληρωματική προμήθεια έξι νέας κατασκευής μαχητικών Rafale,

– την επέκταση της ΕΣΥ στο σύνολο των 24 μαχητικών όσον αφορά τα δομικά μέρη, ηλεκτρονικό εξοπλισμό και κινητήρες μέχρι το 2027 και

– τη συμπληρωματική προμήθεια όπλων για τα μαχητικά, συγκεκριμένα 48 κατευθυνόμενων βλημάτων αέρος – αέρος MICA. Ειδικότερα, η τροποποίηση με αριθμό 1 της σύμβασης 013Γ/2020 περιλαμβάνει: τέσσερα μονοθέσια και δύο διθέσια καινούργια αεροσκάφη, καινούργιο εξοπλισμό αποστολής, ανταλλακτικά και επίγειο εξοπλισμό υποστήριξης για τα επιπρόσθετα καινούργια αεροσκάφη, πρόσθετη τεχνική βιβλιογραφία και σύστημα υποστήριξης αποστολής και διαχείριση προγράμματος για τα επιπρόσθετα καινούργια αεροσκάφη.

Δαπάνη 4,4 δισ.

Σε ό,τι αφορά τη δαπάνη που επιβαρύνει τον Κρατικό Προϋπολογισμό, σύμφωνα με την έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους:

• Για τις τρεις συμβάσεις των νέων φρεγατών (πλοία, ΕΣΥ, όπλα) ανέρχεται σε 3,237 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων και 188.000.000 ευρώ που αφορούν την απόδοση της εισφοράς (6,144% επί του πληρωτέου) υπέρ του Μετοχικού Ταμείου Ναυτικού, τέλη χαρτοσήμου και λοιπές καταβολές υπέρ νομικών προσώπων, φορέων της Γενικής Κυβέρνησης. Το χρονοδιάγραμμα πληρωμών εκτείνεται από το 2022 έως το 2029. Επίσης αναφέρεται το ενδεχόμενο μελλοντικής δαπάνης (εφόσον ασκηθεί το δικαίωμα προαίρεσης) για την τέταρτη φρεγάτα (719.600.000 ευρώ), τον φόρτο κατευθυνόμενων βλημάτων (200.000.000 ευρώ) και την ΕΣΥ αυτής.
• Από τη σύμβαση προμήθειας των νέων τορπιλών βαρέος τύπου ανέρχεται σε 111.981.920 ευρώ, συμπεριλαμβανομένων και περίπου 6.500.000 ευρώ που αφορούν την απόδοση της εισφοράς (6,144% επί του πληρωτέου) υπέρ του Μετοχικού Ταμείου Ναυτικού κ.λπ. Το χρονοδιάγραμμα πληρωμών εκτείνεται από το 2022 έως το 2026.
• Από την τροποποίηση των τριών συμβάσεων για την προμήθεια των έξι νέων Rafale και του λοιπού εξοπλισμού τους ανέρχεται σε 1.092.300.000 ευρώ, που κατανέμονται στα έτη 2022-2028.

Στον πίνακα που δημοσιεύουμε παρουσιάζονται τα χρονοδιαγράμματα πληρωμών των συμβάσεων και η ετήσια επιβάρυνση του Κρατικού Προϋπολογισμού.

Τι αποκαλύπτει η αιτιολογική έκθεση. Οι δύο εκδόσεις της φρεγάτας, η έκπτωση στις τορπίλες και οι παρεκκλίσεις από την εθνική νομοθεσία

Σε ό,τι αφορά τις φρεγάτες, η αιτιολογική έκθεση αποκαλύπτει ότι στην πράξη προμηθευόμαστε δύο εκδόσεις της φρεγάτας FDI HN. Οι πρώτες δύο (ΠΝ1 και ΠΝ2) θα είναι της έκδοσης Standard-1, δηλαδή κατά βάση αυτής που προμηθεύεται το ναυτικό της Γαλλίας. Για καθεμία εξ αυτών προβλέπεται η προμήθεια συλλογής «Επιπρόσθετων Δυνατοτήτων» (εκτοξευτής αντιβληματικής άμυνας Mk 49 GMLS με 21 Κ/Β RIM-116C RAM Block 2, δύο επιπλέον συστήματα κάθετης εκτόξευσης Sylver A50 έκαστο με οκτώ κελιά εκτόξευσης, συνολικά 16 επιπρόσθετα Κ/Β ASTER B1 και εκτοξευτές αναλωσίμων κατά αεροπορικών AAW DLS), που θα τις αναβαθμίσει στο επίπεδο Standard-2.

Η τιμή κάθε συλλογής «Επιπρόσθετων Δυνατοτήτων» καθορίζεται στα 68.315.000 ευρώ και τα υλικά της είναι παραδοτέα στην Ελλάδα. Η πρώτη συλλογή θα παραδοθεί στις 31 Ιανουαρίου 2027 και η δεύτερη στις 30 Σεπτεμβρίου 2027, δηλαδή 22 και 23 μήνες, αντίστοιχα, μετά την προβλεπόμενη παράδοση των φρεγατών και η εγκατάσταση των συστημάτων τους θα γίνει στην Ελλάδα.

Μόνο η τρίτη φρεγάτα (ΠΝ3) θα παραδοθεί στην έκδοση Standard-2, δηλαδή ενσωματώνοντας το σύνολο των επιχειρησιακών απαιτήσεων του Πολεμικού Ναυτικού. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η προμήθεια δύο εκδόσεων είναι άμεσο αποτέλεσμα της ελληνικής απαίτησης για τη δυνατόν ταχύτερη παράδοση των πλοίων και την ένταξή τους σε υπηρεσία.

• Σε ό,τι αφορά τις τορπίλες, η προμήθεια της γερμανικής SeaHake Mod. 4 παρουσιάζει ως νομοτελειακή, «καθότι η κατασκευάστρια εταιρία ATLAS ELEKTRONIK GmbH, αφενός, αποτελεί τον αυθεντικό κατασκευαστή του οπλικού συστήματος διευθύνσεως βολής Τ/Λ ISUS 90 των νέων Υ/Β τ .214 και του Υ/Β “ΩΚΕΑΝΟΣ”, αφετέρου έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα επί του λογισμικού του οπλικού συστήματος, το οποίο απαιτείται για τη συνεργασία οποιασδήποτε Τ/Λ με το οπλικό σύστημα, και είναι η μοναδική εταιρία που μπορεί να εκτελέσει την πλήρη ολοκλήρωση (integration) των εν λόγω Τ/Λ και να εγγυηθεί την ασφαλή και πλήρη εκμετάλλευση του συνόλου των δυνατοτήτων τους και των δυνατοτήτων του οπλικού συστήματος».

Αραγε τα ανωτέρω επιχειρήματα είχαν διαφύγει της προσοχής εκείνων που στις αρχές της δεκαετίας του 2000 είχαν επιλέξει την προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού, που τελικά κατέληξε άγονος;

• Επίσης στην αιτιολογική έκθεση αναφέρεται ότι «ο αριθμός των 44 Τ/Λ είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικός, καθότι καλύπτεται έτσι, σε ένα ποσοστό περί το 66%, ο ελάχιστα απαιτούμενος φόρτος των 68 Τ/Λ και για τα πέντε Υ/Β. Ο πλήρης απαιτούμενος φόρτος Τ/Λ είναι 82, συνεκτιμώντας έναν συντελεστή 1,2 ώστε να υφίσταται φόρτος βάσης».

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η προμήθεια του 50% περίπου των τορπιλών που απαιτούνται δεν είναι κατ’ ανάγκη αρνητική, καθώς με κλιμάκωση των προμηθειών σε βάθος χρόνου αποφεύγεται η λήξη του ορίου επιχειρησιακής ζωής και η αντικατάσταση τους.

Αλλη μία ενδιαφέρουσα αναφορά αφορά το μοναδιαίο κόστος. «Η τιμή κρίνεται ως συμφέρουσα, καθότι επιτεύχθηκε έκπτωση της τάξης του 10%. Συγκεκριμένα η τιμή μονάδος που επετεύχθη είναι περί τα 1.900.000 ευρώ, έναντι της διεθνώς αναμενόμενης για βαρέος τύπου Τ/Λ τιμής ύψους 2.100.000-2.600.000 ευρώ (τιμές 2017). Τέλος, η συγκεκριμένη σύμβαση είναι και η μοναδική που κάνει συγκεκριμένη μνεία στην εμπλοκή της εγχώριας βιομηχανικής βάσης. «Στο κατασκευαστικό έργο περιλαμβάνεται επαρκής συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας, μέσω των εταιριών SUNLGHT, ALSE, AKMON, TECHNOFORM, οι οποίες θα συμμετέχουν και σε μελλοντικά προγράμματα της ATLAS ELEKTRONIK GmbH».

• Στην περίπτωση των πρόσθετων μαχητικών Rafale και της ΕΣΥ θα πρέπει να αναφερθεί η προσθήκη στις αρχικές αντίστοιχες αρχικές συμβάσεις του Αρθρου 49 που αναφέρει ότι «στο πλαίσιο των όρων του Αρθρου 346 Σημείο 1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα Μέρη συμφωνούν να μελετήσουν έργα αεροπορικής άμυνας τα οποία θα είναι επίσης επωφελή για την εφαρμογή της παρούσας Σύμβασης. Τα έργα θα αφορούν την προστασία των ουσιωδών συμφερόντων της Ελληνικής Εθνικής Αμυνας ή/και την ασφάλεια εφοδιασμού της».

Πρόκειται για μία εκ των υστέρων προσπάθεια της ελληνικής πλευράς ώστε να εξασφαλίσει τη με κάποιον τρόπο εμπλοκή της εγχώριας βιομηχανικής βάσης στην υλοποίηση των δύο συμβάσεων.

Ερωτήματα

Σε όλες τις ανωτέρω συμβάσεις κοινή επωδός στην αιτιολογική έκθεση του νόμου είναι ότι «από τις διαπραγματεύσεις διαπιστώθηκε ότι σε επιμέρους θέματα απαιτείται η θέσπιση ειδικού κανονιστικού πλαισίου» και ότι κατά συνέπεια καθίσταται αναπόφευκτη «η αναγκαιότητα σύναψης σύμβασης αρχικής προμήθειας και εν συνεχεία υποστήριξης με όρους που κατά περίπτωση διαφοροποιούνται από διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας σχετικές με την εκτέλεση των συμβάσεων προμηθειών στον τομέα της Αμυνας».

Στην περίπτωση των τριών συμβάσεων των νέων φρεγατών παραδείγματα παρεκκλίσεων από την ισχύουσα νομοθεσία είναι μη συμπερίληψη στη συμβατική τιμή του ύψους των νόμιμων κρατήσεων (6,144%) που επιβαρύνουν τον προμηθευτή σύμφωνα με τον νόμο 3433/2006 (η πληρωμή τους στους δικαιούχους γίνεται απευθείας από τον αγοραστή), η χορήγηση άτοκης προκαταβολής κατά παρέκκλιση του ν. 3433/2006, όπου καθορίζεται ότι αυτή είναι έντοκη από την καταβολή της, επιβαρυνόμενη με επιτόκιο που καθορίζεται με απόφαση του ΥΠΟΙΚ, η επιβάρυνση του αγοραστή με το κόστος αποθήκευσης, ασφάλισης και φύλαξης των συμβατικών αντικειμένων σε περίπτωση καθυστέρησης παραλαβής αυτών, η παροχή περιόδου χάριτος στον πωλητή πριν από την επιβολή κυρώσεων για εκπρόθεσμη παράδοση κατά παρέκκλιση του άρθρου 40 του ν. 3433/2006, ο υπολογισμός των κυρώσεων για εκπρόθεσμη παράδοση με βάση εργάσιμες και όχι ημερολογιακές ημέρες, όπως προβλέπεται στο άρθρο 40 του ν. 3433/2006.

Αντίθετα, στην περίπτωση της σύμβασης των νέων τορπιλών δεν περιλαμβάνονται κάποιοι από τους ανωτέρω όρους (π.χ. η προκαταβολή είναι έντοκη), αλλά περιλαμβάνονται άλλοι. Για παράδειγμα, στο άρθρο 7 της σύμβασης περί διασφάλισης ποιότητας και διαδικασίας αποδοχής «προβλέπεται δυνατότητα συμμετοχής ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα κοινής αποδοχής σε περίπτωση που προκύψει διαφωνία στις δοκιμές αποδοχής (Factory/Harbour/Sea Acceptance Tests), με συμβουλευτικό ρόλο χωρίς δυνατότητα υπογραφής στη θέση του αγοραστή».

Αυτό, άραγε, μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουν καθοριστεί με λεπτομέρεια οι δοκιμές αποδοχής και οι επιδόσεις που πρέπει να επιτευχθούν, ώστε να υφίσταται περιθώριο διαφορετικών ερμηνειών από τον αγοραστή και τον ανάδοχο;

Η αιτιολογία της παρέκκλισης από την εθνική νομοθεσία, η φύση των όρων που διαφοροποιούνται από αυτή και η κυβερνητική πρακτική συστηματικής μετατροπής συμβάσεων σε νόμο δημιουργούν ερωτήματα.

1. Ποιος ο λόγος να υφίσταται σχετική εθνική νομοθεσία, όταν αυτή δεν εφαρμόζεται στις μείζονες συμβάσεις;
2. Εφόσον κατά τις διαπραγματεύσεις στις ανωτέρω συμβάσεις διαπιστώθηκε «η θέσπιση ειδικού κανονιστικού πλαισίου», γιατί δεν τροποποιείται ανάλογα η εθνική νομοθεσία;
3. Ή μήπως η ανωτέρω διαπίστωση αφορά μόνο τις συγκεκριμένες συμβάσεις, ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις οι ανάδοχοι αποδέχονται τον τοκισμό της προκαταβολής, τη μη ύπαρξη περιόδου χάριτος πριν από την επιβολή κυρώσεων για εκπρόθεσμη παράδοση κ.ά.;
4. Θεωρεί η κυβέρνηση ότι η «μετατροπή» των συμβάσεων σε νόμο διασφαλίζει την ομαλή υλοποίησή τους και την επιτυχή ολοκλήρωσή τους, που είναι το κύριο ζητούμενο για τις Ενοπλες Δυνάμεις και τον φορολογούμενο;
5. Η παρέκκλιση από την εθνική νομοθεσία δυσχεραίνει ή όχι το έργο της επιτροπής που διαπραγματεύεται τη σύμβαση;