Από το «ειδικό» στο «στρατιωτικό»
Στην αρχή του τρίτου έτους της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας (SVO) στην Ουκρανία, μπορούμε να πούμε ότι τα γεγονότα που ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο του 2022, όπως κάθε μεγάλος πόλεμος των τελευταίων αιώνων, οδήγησαν στην κατάρρευση πολλών ιδεών, αντιλήψεων, θεωριών και αρχών, στον πολιτικό και στρατιωτικό τομέα. Οι εμπνευστές, οι σχεδιαστές, οι κύριοι συμμετέχοντες και οι παρατηρητές από όλες τις πλευρές έλαβαν και είδαν κάτι που δεν σχεδίαζαν ούτε περίμεναν από πριν.
Του Νικόλαου Γκλεζάκου, Αμυντικού αναλυτή
Δύο χρόνια εχθροπραξιών σκιαγραφούν ένα περίγραμμα επαναστατικών αλλαγών στις στρατιωτικές επιχειρήσεις και υποθέσεις, προκαθορίζοντας ίσως το πρόσωπο και το ύφος του πολέμου, την τέχνη του πολέμου για ολόκληρο τον υπόλοιπο 21ο αιώνα.
Ο αποτυχημένος Δούναβης
Επιστρέφοντας στην αρχή, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το σχέδιο της εκστρατείας προέβλεπε στην πραγματικότητα, πρώτα μια ειδική επιχείρηση και στη συνέχεια μια στρατιωτική επιχείρηση. Υποθέτουμε ότι το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί χωρίς μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις και οργανωμένη στρατιωτική αντίσταση. Οι μελλοντικοί ιστορικοί θα απαντήσουν γιατί η Μόσχα θεώρησε δυνατή την εφαρμογή ενός τέτοιου σεναρίου, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας (AFU) είχαν ήδη διεξάγει έναν συνεχή «μικρό» πόλεμο στο Donbass από το 2014.
Το ίδιο το σχέδιο της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης (SVO) είναι εύκολα αναγνωρίσιμο και, στην πραγματικότητα, αναπαρήγαγε το σοβιετικό σχέδιο για την αποστολή στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία το 1968, γνωστό και ως Επιχείρηση Δούναβης. Αντιστοιχούσε στα κύρια στοιχεία του σχεδίου της Βόρειας Στρατιωτικής Περιφέρειας, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης του αεροδρομίου της πρωτεύουσας από δυνάμεις αλεξιοτωτιστών με την επακόλουθη μεταφορά αερομεταφερόμενων μονάδων εκεί για αποκλεισμό της πρωτεύουσας και μαζικές γρήγορες προελάσεις τεθωρακισμένων και μηχανοποιημένων μονάδων σε μεγάλες πόλεις για να τις αποκόψουν και στη συνέχεια ταχεία «εκκαθάριση» από δυνάμεις «ελαφρύτερων μονάδων», των ειδικών δυνάμεων και των ειδικών υπηρεσιών.
Η διαφορά μεταξύ των συνθηκών του “Δούναβη” και της επιχείρησης του Φεβρουαρίου του 2022 δεν ήταν μόνο ότι η πολιτική ηγεσία της Ουκρανίας και η διοίκηση των ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων αντιστάθηκαν. Ο “Δούναβης” πραγματοποιήθηκε από μια ισχυρή κινητοποιημένη ομάδα στρατευμάτων της Οργάνωσης του Συμφώνου της Βαρσοβίας, σημαντικά ανώτερη από τις δυνάμεις του Λαϊκού Στρατού της Τσεχοσλοβακίας. Οι εμπνευστές της Βόρειας Στρατιωτικής Περιφέρειας αποφάσισαν να στείλουν στρατεύματα σε ένα κράτος που ήταν πολύ μεγαλύτερο από την Τσεχοσλοβακία σε περιοχή, χρησιμοποιώντας μια περιορισμένη ομάδα που υπολογίζεται σε περίπου 185 χιλιάδες άτομα (αν και περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος των ρωσικών χερσαίων δυνάμεων και αερομεταφερόμενων δυνάμεων) ή περίπου 140 Τακτικές Ομάδες Τάγματος.
Ακόμη και αν ληφθεί υπόψη η κινητοποίηση των δυνάμεων των Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ (περίπου 110 χιλιάδες), ήταν κατώτερες σε αριθμό από τις ένοπλες δυνάμεις και τις δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας, οι οποίες είχαν ήδη εν μέρει κινητοποιηθεί. Η επιστράτευση της πρώτης εφεδρείας, η οποία ξεκίνησε στην Ουκρανία την ημέρα πριν από την έναρξη της SVO, συμπλήρωσε τις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας σε λίγες μέρες με 150 χιλιάδες στρατιωτικό προσωπικό με εμπειρία από πολεμικές επιχειρήσεις και μάχες στο Donbass (συμμετέχοντες στη λεγόμενη «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» – «Επιχείρηση κοινών δυνάμεων») και έκανε εφικτή την συμπλήρωση των κύριων ταξιαρχιών της πρώτης γραμμής. Κατέστησε έτσι λοιπόν την αναλογία δυνάμεων εντελώς δυσμενή για τη Ρωσία.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η έκβαση του πρώτου σταδίου της SVO καθορίστηκε από την ισορροπία δυνάμεων και μόνο. Ρωσικές ομάδες διασκορπισμένες σε οκτώ κατευθύνσεις ακινητοποιήθηκαν γρήγορα και αναγκάστηκαν να εμπλακούν σε μάχες με έναν αριθμητικά ανώτερο εχθρό. Στο βορρά, οι κύριες ομάδες κρούσης των δυνάμεων της Βόρειας Στρατιωτικής Περιφέρειας, κινούμενες από τη Λευκορωσία μέσω των βάλτων του Pripyat και από το ρωσικό έδαφος μέσω των περιοχών Sumy και Chernigov, έφτασαν στο Κίεβο, αλλά δεν μπόρεσαν ούτε να το περικυκλώσουν – αποκόψουν (πόσο μάλλον να το καταλάβουν) ούτε κατάφεραν να εξασφαλίσουν τις εκτεταμένες επικοινωνίες τους.
Η απόβαση στο Gostomel, σε συνθήκες σκληρής αντίστασης και πυροβολικού, μετατράπηκε από προγεφύρωμα σε παγίδα. Στην κατεύθυνση του Χάρκοβο, τα ρωσικά στρατεύματα σταμάτησαν στα προάστια εξω το Χάρκοβο και στη συνοριακή γραμμή. Οι προσπάθειες των βιαστικά κινητοποιημένων και ανεπαρκώς εξοπλισμένων δυνάμεων των Λαϊκών Δημοκρατιών (DPR, LPR) να απωθήσουν τις ουκρανικές δυνάμεις που είχαν περιχαρακωθεί από το 2014 στη γραμμή μάχης επαφής στο Donbass ήταν ανεπιτυχείς. Η αδυναμία καταστολής της ουκρανικής αεράμυνας περιόρισε δραστικά την αποτελεσματικότητα της ρωσικής αεροπορίας σε ολόκληρη την πρώτη γραμμή και το έδαφος της Ουκρανίας, στερώντας από τις Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις ένα από τα κύρια ατού τους.
Οι μεγαλύτερες επιτυχίες έχουν σημειωθεί στο νότο, όπου, προφανώς, εργάστηκαν (και μόνο εκεί) κάποιες «κοινωνικές δυνάμεις», «εν υπνώσει» πράκτορες και υποστηρικτές της Ρωσίας. Αυτό επέτρεψε στα στρατεύματα που αναπτύσσονταν από την Κριμαία να καταλάβουν τα εδάφη της Χερσώνας και των νότιων τμημάτων των περιοχών Zaporozhye σε λίγες μέρες, με ελάχιστη αντίσταση από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας.
Στα ανατολικά να φτάσουν στη Μαριούπολη και στα δυτικά να αναπτυχθούν επιθετικά προς το Νικολάεφ και παρακάμπτοντάς το από τα βόρεια προς την Οδησσό. Ωστόσο, αυτά τα δύο κύρια “έπαθλα” της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας δεν αποκτήθηκαν. Τα αποβατικά πλοία με τις θαλάσσιες δυνάμεις, συγκεντρωμένα εκ των προτέρων και από τους τρεις ευρωπαϊκούς στόλους του Ρωσικού Ναυτικού, σταμάτησαν από τις νάρκες και «απροσδόκητα» από τους αντιπλοϊκούς πυραύλους παραγωγής της Ουκρανίας. Καθώς και τους «Neptune», που κατέληξαν στο οπλοστάσιο της Ουκρανίας.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας, που συνήλθαν στη στεριά ύστερα από το πρώτο σοκ, σταμάτησαν γρήγορα τις προωθημένες δυνάμεις των ρωσικών στρατευμάτων από το Nikolaev και το Voznesensk, που τους αιφνιδίασαν και στα μέσα Μαρτίου τους οδήγησαν πίσω στα σύνορα της Χερσώνας. και τις περιοχές του Νικολάεφ.
Η Ρωσία βρέθηκε σε κατάσταση πολέμου μεγάλης κλίμακας σε ένα τεράστιο μέτωπο με έναν πολυάριθμο και καλά οπλισμένο εχθρό, προς βοήθεια του οποίου προσέτρεξαν όλες οι δυτικές δυνάμεις, επιβάλλοντας άνευ προηγουμένου οικονομικές κυρώσεις και ξεκινώντας μαζικές και αυξανόμενες προμήθειες όπλων προς το Κίεβο.
Το πιο προβληματικό από την αρχή ήταν η κατεύθυνση και το θέατρο επιχειρήσεων του Κιέβου, όπου στην πραγματικότητα, μια ομάδα στρατευμάτων από δύο στρατιωτικές περιοχές των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας «φυτεύτηκε» στα δάση και τους βάλτους γύρω από το Κίεβο χωρίς ορατές προοπτικές για την αποτελεσματική χρήση τους και με ένα συνεχή κίνδυνο για τις επικοινωνίες που «στριμώχνονταν» στους δασικούς δρόμους μέσω των περιοχών Sumy και Chernigov, οι οποίες στην πραγματικότητα παρέμειναν πάντα υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του Κιέβου.
Η ρωσική αυτή ομάδα των στρατευμάτων δεν ήταν αρκετή για να καταλάβει, ακόμη και να πολιορκήσει το Κίεβο. Σε γενικές γραμμές, μόνο η εξαιρετική βραδύτητα και η έλλειψη επιχειρησιακής ικανότητας της ουκρανικής διοίκησης και των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας εμπόδισαν την κατάσταση στην κατεύθυνση του Κιέβου από το να εξελιχθεί σε μια οξεία κρίση για τη ρωσική πλευρά. Με έναν πιο ενεργητικό και ικανό εχθρό, τα ρωσικά στρατεύματα κοντά στο Κίεβο θα είχαν αντιμετωπίσει μια επανάληψη της Βαρσοβίας του 1920.
Η ρωσική διοίκηση αντιλήφθηκε, ευτυχώς για αυτήν, γρήγορα την κατάσταση των πραγμάτων. Ηδη κάπου στα μέσα Μαρτίου 2022, ελήφθη απόφαση να αποσυρθούν τα στρατεύματα από το Κίεβο. Στις 5 Απριλίου, είχαν αποσυρθεί πλήρως από τις περιοχές του Κιέβου, του Σούμι και του Τσέρνιγκοφ και από τα βόρεια του Χάρκοβο, σε περιοχή πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας. Μάλιστα, σε αυτό το σημείο η εκστρατεία με τους καθορισμένους στόχους στην Ουκρανία θα μπορούσε να θεωρηθεί ολοκληρωμένη, αφού βασικός της στόχος ήταν, προφανώς, η κατάληψη του Κιέβου. Όχι όμως επιτυχής.
Η ρωσική ηγεσία παρουσίασε φυσικά την απόσυρση των στρατευμάτων από το Κίεβο και τη βόρεια Ουκρανία ως «πράξη καλής θέλησης» κατά τις ειρηνευτικές συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη. Προφανώς, αυτή η καθοριστική «πράξη», και όχι απλώς και μόνο οι ίντριγκες του Μπόρις Τζόνσον, ήταν που οδήγησαν στην κατάρρευση των διαπραγματεύσεων στην Κωνσταντινούπολη. Η υποχώρηση ενός στρατού από την πρωτεύουσα του εχθρού δεν λειτούργησε ποτέ σε συμβιβασμό ειρήνης, πόσο μάλλον με όρους υπέρ του πολιορκητή.
Το Κίεβο θεώρησε την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από το βορρά θρίαμβο της “αντιστασιακής πολιτικής” του και την αντιλήφθηκε ως σημείο καμπής, ορθώς, αποφασίζοντας ότι θα μπορούσε να επιτύχει την πλήρη εκδίωξη των ρωσικών στρατευμάτων. Αυτό ενισχύθηκε από ένα κύμα δυτικής κοινωνικοπολιτικής και στρατιωτικής υποστήριξης, το οποίο έφτασε στο αποκορύφωμά του την άνοιξη του 2022. Στις 9 Μαΐου 2022, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ψήφισε τον νόμο Lend-Lease για την Ουκρανία, ο οποίος θεωρητικά άνοιξε την πρόσβαση σε απεριόριστο ποσό αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Η Δύση πίστευε στη δυνατότητα χρήσης μιας σειράς στρατιωτικών και οικονομικών μέτρων για να επιφέρει μια «στρατηγική ήττα» στη Ρωσία, η οποία, υπό ευνοϊκές συνθήκες, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή εξουσίας στη Μόσχα. Σήμερα ξέρουμε ότι κάτι τέτοιο δεν επετεύχθη.
Μετά από μια ανεπιτυχή προσπάθεια συμβιβαστικής εξόδου από τον πόλεμο και την αποδοχή οδυνηρών χτυπημάτων (η ναυαρχίδα του στόλου της Μαύρης Θάλασσας, το καταδρομικό πυραύλων Moskva, βυθίστηκε στις 13–14 Απριλίου), η ρωσική πλευρά μπόρεσε να συνεχίσει τη στρατιωτική εκστρατεία, επανεξετάζοντας τους στόχους και τις δυνατότητές της. Από όσο μπορεί κανείς να κρίνει, το νέο σχέδιο προέβλεπε τη χρήση των στρατευμάτων που αποσύρθηκαν από τη βόρεια Ουκρανία για την πλήρη απελευθέρωση του εδάφους της DPR και της LPR και, πιθανώς, μια μερική περικύκλωση των δυνάμεων των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων στην αριστερή όχθη της Ουκρανία.
Προφανώς, η επίτευξη αυτών των στόχων θεωρήθηκε δυνατή έως τον Μάιο-Ιούνιο. Από τα μέσα Μαρτίου 2022, πραγματοποιήθηκε επίθεση στην περιοχή Izyum, η οποία εντάθηκε τον Απρίλιο. Το αρχικό σχέδιο, προφανώς, ήταν να φτάσει στα μετόπισθεν της ομάδας Severodonetsk των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας μέσω του Slavyansk και μια πιο φιλόδοξη και ευρείας κλίμακας επίθεση προς το Zaporozhye προσεγγίζοντας τις ρωσικές δυνάμεις στο νότο. Στη συνέχεια, άρχισαν επιθετικές ενέργειες σε πολλές ακόμη κατευθύνσεις στην περιοχή του Χαρκόβου και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ.
Ωστόσο, οι ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις αντιμετωπίζαν σοβαρή έλλειψη δυνάμεων και πόρων. Μετά την απόσυρση μέρους των τακτικών ομάδων (επιπέδου τάγματος) για αναπλήρωση στη Ρωσική Ομοσπονδία, έως τα μέσα Απριλίου 2022, οι Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις δεν είχαν περισσότερα από εκατό αραιωμένα BTG σε ολόκληρη τη γραμμή του μετώπου και τα BTG που μεταφέρθηκαν από τη βόρεια κατεύθυνση μπήκαν στη μάχη με αναλογία ένα προς ένα, χωρίς την απαραίτητη συσσώρευση δυνάμεων.
Στην Ουκρανία, τον Μάρτιο του 2022, ανακοινώθηκε το τρίτο κύμα επιστράτευσης, που κάλυπτε αποφοίτους στρατιωτικών τμημάτων και άτομα που δεν είχαν υπηρετήσει προηγουμένως στρατιωτική θητεία, η οποία μέχρι τα μέσα Απριλίου ανέβασε τον αριθμό των Ενόπλων Δυνάμεων σε 400 χιλιάδες άτομα, χωρίς να υπολογίζονται όσοι βρίσκονται σε στάδιο εκπαίδευσης, και μέχρι το τέλος Μαΐου, έως τις 600 χιλιάδες άτομα. Έτσι, οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις απέκτησαν σημαντική αριθμητική υπεροχή έναντι της συνδυασμένης ομάδας των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, των δυνάμεων των DPR και LPR και των PMC. Έτσι λοιπόν η ρωσική επίθεση πραγματοποιήθηκε, στην πραγματικότητα, εναντίον ενός αριθμητικά ανώτερου εχθρού.
Ένας σημαντικός παράγοντας στο πρώτο στάδιο των εχθροπραξιών ήταν ο αγώνας για τη Μαριούπολη από τις 2 Μαρτίου έως τις 16 Μαΐου 2022. Η πολιορκία της πόλης έγινε προάγγελος της μελλοντικής κατάστασης «θέσεων» σε αυτή τη σύγκρουση και δέσμευσε μια ομάδα 30.000 «συμμαχικών ρωσικών δυνάμεων», προκαθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αδυναμία ανάπτυξης ρωσικών επιτυχιών στο νότο ή επιθετικών ενεργειών στο Ντόνετσκ. Η επίθεση των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων στην κατεύθυνση Izyum, λόγω της έλλειψης υπεροχής έναντι των εχθρικών δυνάμεων, εξελίχθηκε επίσης αργά και δύσκολα και, ως αποτέλεσμα, αντί για περικύκλωση, κατέληξε απλώς στην «απώθηση» των Ουκρανών σε τακτικό επίπεδο.
Στις αρχές Μαΐου 2022, οι ρωσικές δυνάμεις αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες και απώλειες όταν προσπάθησαν να διασχίσουν τον ποταμό Seversky Donets κοντά στη Belogorovka, όταν και έγινε εμφανή η αναποτελεσματικότητα των «παραδοσιακών» μεθόδων συγκέντρωσης δυνάμεων και μέσων στις συνθήκες αυτού του πολέμου. Στις αρχές Ιουλίου 2022, μετά την κατάληψη του Lisichans, για τους Ουκρανούς, απελευθέρωση για τους Ρώσους, η ρωσική επίθεση τελείωσε.
Σχεδόν ολόκληρη η επικράτεια της περιοχής του Λούγκανσκ (LPR) και το ανατολικό τμήμα της περιοχής του Χάρκοβο ήταν ελεγχόμενη από τους Ρώσους, αλλά η Ουκρανία διατήρησε το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Ντόνετσκ (DPR). Δεν ήταν εφικτό για τους Ρώσους να φτάσουν στο Σλαβιάνσκ και στο Κραματόρσκ. Αυτή η εκστρατεία αφαίμαξε τις δυνάμεις των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίες ουσιαστικά παρέμειναν μια ομάδα που εισήλθε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Η Ουκρανία ξεκίνησε τη «μόνιμη επιστράτευση», αποκτώντας ολοένα και πιο μεγάλη αριθμητική υπεροχή.
Η πορεία προς τον Πόλεμο Θέσεων
Μέχρι το τέλος της άνοιξης, αρχές του καλοκαιριού του 2022, οι καθοριστικοί παράγοντες στις εχθροπραξίες ήταν η παραλαβή από την Ουκρανία δυτικών όπλων και τεχνικού εξοπλισμού. Στην υπηρεσία των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας τέθηκαν εξαρχής οι κολοσσιαίες αναγνωριστικές δυνατότητες ολόκληρης της Δύσης, οι οποίες εξασφάλιζαν την ανωτερότητα των Ουκρανών στην αναγνώριση και τον προσδιορισμό στόχων. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την αναγνώριση του διαστήματος, που παρέχεται από ένα σύμπλεγμα δυτικών στρατιωτικών αναγνωριστικών δορυφόρων και πολυάριθμες δυτικές εμπορικές εταιρείες δορυφόρων που παρέχουν γεωαπεικόνιση. Αυτό καθιστά δυνατή την παρακολούθηση της ζώνης μάχης και του εδάφους της Ρωσικής Ομοσπονδίας συνεχώς και σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.
Το «καθολικό» δορυφορικό σύστημα Διαδικτύου Starlink του Έλον Μασκ από τη SpaceX έγινε γρήγορα ένα βασικό ουκρανικό σύστημα ελέγχου μάχης και μετάδοσης δεδομένων, εκτοξεύοντας τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις στον 21ο αιώνα. Με τη δυνατότητα να λειτουργεί οπουδήποτε, να διανέμει πληροφορίες ροής σε έναν τεράστιο αριθμό μεμονωμένων χρηστών καταναλωτών, να διατηρεί επικοινωνίες στο Διαδίκτυο εν κινήσει και να ελέγχει οχήματα σε οποιαδήποτε απόσταση.
Το Starlink έδωσε στις ουκρανικές δυνάμεις τις στρατιωτικές δυνατότητες που ακόμη και ο αμερικανικός στρατός δεν περίμενε να είχε μέχρι και πριν από τα μέσα της δεκαετία του 2030. Με το Starlink, η πραγματικότητα είναι η σύνδεση οποιασδήποτε «μονάδας» με το δίκτυο οπουδήποτε, η ανταλλαγή ροών βίντεο στο διαδίκτυο, η δημιουργία συνομιλιών μάχης και άλλα συστήματα ελέγχου για την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ χιλιάδων συνδρομητών σε πραγματικό χρόνο, υψηλή επικοινωνία υπό μυστικότητα λόγω του καναλιού επικοινωνίας που κατευθύνεται αποκλειστικά προς τον δορυφόρο, τη δυνατότητα να βοηθήσει τα δίκτυα παροχής Wi-Fi για τακτικές επικοινωνίες σε κάθε σημείο πρόσβασης.
Στην πραγματικότητα, κάθε «μονάδα» μάχης και κάθε όπλο, όταν συνδεόταν με το Starlink, γίνονται δικτυοκεντρικά με δυνατότητες προσδιορισμού στόχων, καθοδήγησης και προσαρμογής σε πραγματικό χρόνο και με τη δυνατότητα όπλων υψηλής ακρίβειας.
Σύγχρονο πυροβολικό μεγάλου βεληνεκούς 155 mm και τα επίγεια πυραυλικά συστήματα HIMARS και MLRS με πυραύλους υψηλής ακρίβειας GMLRS με βεληνεκές έως και 90 km, που άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τα τέλη Ιουνίου 2022. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, η αναγνώριση, ο προσδιορισμός στόχων και τα δικτυοκεντρικά μέσα επικοινωνίας, ελέγχου και μετάδοσης δεδομένων, κατέστησαν δυνατή την ουκρανική πλευρά να αποκτήσει υπεροχή πυρός και δυνατότητες κρούσης μεγάλης εμβέλειας το δεύτερο εξάμηνο του 2022, περιπλέκοντας σημαντικά τη θέση των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Το κύριο αποτέλεσμα της χρήσης των HIMARS με πυραύλους GMLRS το καλοκαίρι του 2022 δεν ήταν τόσο η καταστροφή αρχηγείων και αποθηκών πυρομαχικών, αλλά οι επιθέσεις σε τοποθεσίες στρατιωτικών μονάδων και εφεδρειών. Η ρωσική πλευρά έπρεπε να αποσύρει τα στρατεύματα βαθύτερα στο ελεγχόμενη από αυτήν έδαφος και εν μέρει ακόμη και στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας όπως ήταν καθορισμένο συνοριακά πριν τις 22 Φεβρουαρίου τον2022. Σε συνδυασμό με τη γενική έλλειψη δυνάμεων στις Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις και την ποσοτική υπεροχή των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, αυτή ακριβώς ήταν η προϋπόθεση για την επιτυχημένη ουκρανική αντεπίθεση στην περιοχή του Χάρκοβο τον Σεπτέμβριο του 2022. Ανήμπορη να φέρει γρήγορα και αποτελεσματικά τις απομακρυσμένες εφεδρείες στη μάχη, η ρωσική πλευρά εγκατέλειψε το ανατολικό τμήμα της περιοχής του Χάρκοβο και έχτισε μια γραμμή από τις εισαγόμενες εφεδρικές δυνάμεις στα δυτικά σύνορα του LPR, στην οποία σταμάτησε η ουκρανική επιδρομή και στη βάση της οποίας σχηματίστηκε η μελλοντική πρώτη γραμμή στο βορρά όπως υπάρχει μέχρι σήμερα.
Η πρώτη πραγματική στρατιωτική επιτυχία της Ουκρανίας έναντι στη Μόσχα ήταν το πρόβλημα της ασυμφωνίας μεταξύ του μεγέθους της ομάδας και των δυνατοτήτων του εχθρού. Στις 21 Σεπτεμβρίου 2022, η ρωσική ηγεσία χρειάστηκε να πραγματοποιήσει μερική επιστράτευση για πρώτη φορά στη μετασοβιετική περίοδο, καλώντας περισσότερους από 300 χιλιάδες ανθρώπους. Ταυτόχρονα, δόθηκε λευκή επιταγή για μια απότομη αύξηση του αριθμού των PMC, κυρίως της Wagner, τα οποία στην πραγματικότητα άρχισαν να μετατρέπονται σε παράλληλο στρατό, μεταξύ άλλων μέσω της μαζικής στρατολόγησης κρατουμένων από τις φυλακές. Έως τον Ιανουάριο του 2023, ο αριθμός των Wagner έφτασε τα 50 χιλιάδες άτομα.
Όλα αυτά τα μέτρα άρχισαν να έχουν αποτέλεσμα μόλις στα τέλη του 2022. Εν τω μεταξύ, τα ρωσικά στρατεύματα παρατάχθηκαν σε μια «λεπτή κόκκινη γραμμή». Και το φθινόπωρο του 2022, η Ουκρανία, η οποία βρέθηκε στην κορύφωση μιας ευνοϊκής ισορροπίας δυνάμεων γι’ αυτήν, είχε μια μοναδική ευκαιρία να προκαλέσει μια σειρά από σημαντικές ήττες στη ρωσική πλευρά με πιθανό πολιτικό αποτέλεσμα μεγάλης κλίμακας.
Η Ουκρανία θα μπορούσε είτε να συνεχίσει τις επιθετικές επιχειρήσεις στο έδαφος του LPR, είτε να προσπαθήσει να κάνει μια σημαντική αντεπιθεση στο νότο από το Zaporozhye στη Θάλασσα του Αζόφ, αποκόπτοντας τις ρωσικές δυνάμεις στην περιοχή της Χερσώνας και φτάνοντας στο βόρειο τμήμα της Κριμαίας. Δεν είναι σαφές γιατί το Κίεβο εγκατέλειψε τέτοιες προνομιακές κατευθύνσεις για αυτό. Είτε ήταν αποτέλεσμα του προσεκτικού και παθητικού, πρώην πλέον, Ουκρανού γενικού διοικητή Valery Zaluzhny. Ή σύμφωνα με μια σειρά από νέες αναφορές που δημοσιοποιούνται, ως συνέπεια της πίεσης των Αμερικανών, οι οποίοι ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με την ικανότητα των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων να προβούν σε τέτοιες ενέργειες μεγάλης κλίμακας. Αντί για μια επίθεση σε εύκολους για επιτυχία στόχους, η ουκρανική πλευρά στόχευσε σε ένα πιο περιορισμένο και ταυτόχρονα πολιτικά επωφελές έργο, να απωθήσειι τις ρωσικές δυνάμεις από τη Χερσώνα, το μοναδικό περιφερειακό κέντρο της Ουκρανίας, το οποίο η Ρωσία κατέλαβε στην αρχή της SVO.
Τα ρωσικά στρατεύματα στη δυτική όχθη του κάτω Δνείπερου τροφοδοτούνταν από πολλές γέφυρες, οι οποίες έγιναν στόχοι χτυπημάτων ακριβείας από πυραύλους GMLRS . Ωστόσο, οι ουκρανικές επιθέσεις σε ρωσικές θέσεις κοντά στη Χερσώνα τον Σεπτέμβριο-Νοέμβριο του 2022 ήταν αναποτελεσματικές, και συνοδευόμενες από σημαντικές απώλειες έγιναν η πρώτη μεγάλης κλίμακας επίδειξη αδιεξόδου, που εκδηλώθηκε πλήρως το επόμενο έτος. Ωστόσο, οι ζημιές στις γέφυρες κατά μήκος του Δνείπερου από χτυπήματα πυραύλων έπαιξαν τον ρόλο τους και πέτυχαν τον σκοπό τους. Φοβούμενη μια κρίση ανεφοδιασμού, η ρωσική διοίκηση, με πρωτοβουλία του Στρατηγού Σεργκέι Σουροβίκιν, ο οποίος έγινε διοικητής της Μικτής Ομάδας Ρωσικών Στρατευμάτων (Δυνάμεων) στην Ουκρανία τον Οκτώβριο, αποφάσισε στις 9 Νοεμβρίου να εγκαταλείψει τη Χερσώνα και να αποσύρει τα στρατεύματα από τη δεξιά όχθη του Δνείπερου. Η απόσυρση πραγματοποιήθηκε εντός δύο ημερών με υψηλό βαθμό οργάνωσης και μυστικότητας και ουσιαστικά χωρίς απώλειες.
Για την Ουκρανία, η απελευθέρωση της Χερσώνας, που πραγματοποιήθηκε χωρίς μάχη στην ίδια την πόλη, έγινε μια μεγάλη στρατιωτικοπολιτική επιτυχία που αύξησε απότομα τις “μετοχές” της στη Δύση. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι εάν η Ουκρανία λάβει μεγάλης κλίμακας στρατιωτική βοήθεια, θα μπορέσει να εκδιώξει η ίδια τα ρωσικά στρατεύματα, τουλάχιστον μέχρι τις γραμμές της 24ης Φεβρουαρίου 2022. Από τα τέλη του 2022, οι δυτικές στρατιωτικές προμήθειες στην Ουκρανία έχουν αρχίσει να αυξάνονται απότομα, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης παράδοσης αρμάτων μάχης και οχημάτων μάχης πεζικού. Ξεκίνησε επίσης ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για 12 ουκρανικές ταξιαρχίες στη Δύση.
Η ουκρανική στρατιωτική ηγεσία, έχοντας λάβει μεγάλες ενισχύσεις ανθρώπων και εξοπλισμού, άρχισε μια μεγάλης κλίμακας αύξηση του δυναμικού μάχης και της δύναμης των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου του σχηματισμού σχηματισμών μαχι. Μέχρι την άνοιξη του 2023, ο αριθμός των ουκρανικών αμυντικών δυνάμεων (AFU και άλλες δυνάμεις ασφαλείας) ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο άτομα και οι ταξιαρχίες μάχης ξεπέρασαν τις εκατό.
Η ρωσική διοίκηση, αφού πραγματοποίησε μερική επιστράτευση και αύξησε την εισροή συμβασιούχων στρατιωτών (επαγγελματίες οπλίτες), επανεξόπλισε επίσης δυνάμεις στη ζώνη της SVO και άρχισε να σχηματίζει νέους σχηματισμούς, ανακοινώνοντας σχέδια για αύξηση της δύναμης των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων στο μέλλον σε ενάμισι εκατομμύριο στρατιωτικό προσωπικό. Προφανώς, με βάση τους καρπούς της επιστράτευσης, τον χειμώνα 2022–2023. Η Μόσχα αμφιταλαντεύτηκε μεταξύ των επιλογών μιας «αισιόδοξης-επιθετικής» και μιας «επιφυλακτικής-αμυντικής» στρατηγικής στην Ουκρανία. Μια δοκιμή της “αισιόδοξης-επιθετικής” επιλογής εκφράστηκε στην επίθεση στην κατεύθυνση Soledar-Bakhmut (από τον Νοέμβριο), στην οποία τον κύριο ρόλο έπαιξε, εντυπωσιακά, το Wagner PMC. Στις 10 Ιανουαρίου 2023, το Soledar κατελήφθη – απελευθερωθηκε και μετά από σκληρές μάχες που κράτησαν μέχρι τις 20 Μαΐου, το ίδιο και το Bakhmut.
Η ρωσική επίθεση, που διήρκεσε σχεδόν έξι μήνες, συνοδεύτηκε από σφοδρές μάχες με μικρή εδαφική πρόοδο και σχεδόν πλήρη καταστροφή των πολιορκημένων πόλεων. Αυτό έδειξε μια νέα πτυχή των πολεμικών επιχειρήσεων, οι οποίες αποκτούσαν ολοένα και περισσότερο χαρακτηριστικά πολέμου θέσεων. Στα τέλη του χειμώνα και στις αρχές της άνοιξης του 2023, η ρωσική πλευρά προσπάθησε να πραγματοποιήσει μια σειρά τοπικών επιθέσεων στο Donbass. Κοντά στο Donetsk, στη Marinka, στο Ugledar, αλλά κατέληξαν σε επίμονες μάχες θέσεων και είχαν ασήμαντα αποτελέσματα ή ακόμα κατέληξαν σε αποτυχία, όπως στο Ugledar.
Όλα αυτά οδήγησαν τη ρωσική διοίκηση στην τελική και πιο ορθολογική επιλογή υπέρ μιας αμυντικής στρατηγικής εκστρατείας για το 2023, βασιζόμενη στην άμυνα θέσεων. Από τις αρχές της άνοιξης του 2023, ξεκίνησε μεγάλης κλίμακας κατασκευή ενός δικτύου θέσεων πεδίου και οχυρώσεων, που ονομάζεται «Γραμμή Σουροβικίν», στη ρωσική πλευρά του μετώπου, ενώ συγκεντρώθηκαν ταυτόχρονα προσωπικό και εξοπλισμός. Για την αναπλήρωση των στρατευμάτων, είχε τεθεί ένα σχέδιο για την πρόσληψη 420 χιλιάδων επαγγελματιών στρατιωτών, συμβασιούχων, στο στρατό εντός ενός έτους, στους οποίους προσφέρθηκαν υψηλοί μισθοί.
Η Ουκρανία χάνει την τελευταία της ευκαιρία
Μέχρι τις αρχές του 2023, η Ουκρανία είχε, καταρχήν, σημαντικές πιθανότητες επιτυχίας σε επιθετικές ενέργειες. Ο ρωσικός στρατός στη ζώνη μάχης γνώριζε όχι μόνο σημαντική έλλειψη προσωπικού (το αποτέλεσμα της επιστράτευσης μόλις είχε αρχίσει να γίνεται αισθητό), αλλά και έλλειψη στρατιωτικού εξοπλισμού. Ήδη το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2022, η ρωσική πλευρά ξεκίνησε μια μαζική απόσυρση από τις βάσεις αποθήκευσης απαρχαιωμένων μοντέλων αρμάτων μάχης. Τεθωρακισμένων οχημάτων και πυροβολικού, συμπεριλαμβανομένων μοντέλων από τη δεκαετία 1950-1960, που επέζησαν ως εκ θαύματος από των «εκσυχρομισμό» της μετασοβιετικής εποχής.
Αλλά όλο αυτό διόρθωσε μόνο εν μέρει την κατάσταση. Σύμφωνα με μια συγκλονιστική διαρροή αρχείων από την Υπηρεσία Πληροφοριών Άμυνας των ΗΠΑ (DIA) μέσω του κοινωνικού δικτύου Discord στα μέσα του περασμένου έτους, στις 28 Φεβρουαρίου 2023, τα ρωσικά στρατεύματα διέθεταν 419 άρματα μάχης, 2.928 τεθωρακισμένα οχήματα και 1.209 συστήματα πυροβολικού στη γραμμή μάχης. Οι Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις αντίθετα, διέθεταν 809 άρματα μάχης, 3.498 τεθωρακισμένα οχήματα και 2.331 συστήματα πυροβολικού. Η ρωσική πλευρά αντιμετώπιζε επίσης σοβαρή έλλειψη πυρομαχικών.
Έτσι, προφανώς, οι πρώτοι τρεις μήνες του 2023 ήταν η εποχή της καλύτερης ισορροπίας δυνάμεων για τις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας και της μεγαλύτερης πτώσης στο μαχητικό δυναμικό του ρωσικού στρατού. Ωστόσο, η ουκρανική ηγεσία καθυστερούσε συνεχώς την έναρξη της επίθεσης, περιμένοντας την άφιξη της μέγιστης ποσότητας δυτικού στρατιωτικού εξοπλισμού και την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης νέων ταξιαρχιών στη Δύση. Η άλλη πλευρά δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια και η ισορροπία δυνάμεων άρχισε να αλλάζει. Αλλά η μαγεία της δυτικής τεχνολογίας και των «δυτικών μεθόδων» ήταν τόσο μεγάλη που προίκισε στους Ουκρανούς με μια αίσθηση αυτοπεποίθησης και περιφρόνησης για τον εχθρό.
Ο Μάρτιος, ο Απρίλιος, και ο Μάιος πέρασαν και μόνο στις αρχές Ιουνίου άρχισαν επιτέλους οι ουκρανικές δυνάμεις να αναλαμβάνουν ενεργό δράση.
Αν και πολλοί περίμεναν κάποιες μη τυπικές και δημιουργικές κινήσεις από τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις (ή μάλλον, από τους δυτικούς σχεδιαστές τους), από τις 4 Ιουνίου, η ουκρανική διοίκηση εξαπέλυσε μια επίθεση κατά την πιο προφανή και αναμενόμενη αλλά και πολλά υποσχόμενη κατεύθυνση της μεγαλύτερης επιχειρησιακής – στρατηγικής επιτυχίας από το Zaporozhye στα νότια στη Θάλασσα του Αζόφ. Εκεί όπου η ρωσική πλευρά είχε προετοιμαστεί καλύτερα.
Η διαίρεση της ουκρανικής επίθεσης στο νότο μεταξύ δύο κατευθύνσεων, Orekhovsky, υπό όρους προς τη Μελιτόπολη, και Vremyevsky, υπό όρους προς Temryuk και Berdyansk, μπορούσε ακόμα να γίνει κατανοητή. Αλλά την ίδια στιγμή, οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις άρχισαν να επιτίθενται σε μια εντελώς ξεχωριστή τρίτη κατεύθυνση στο βορρά, προσπαθώντας να ανακτήσουν το χαμένο Bakhmut. Μερικές από τις πιο έμπειρες ταξιαρχίες αναπτύχθηκαν εκεί, ενώ στο νότο η κύρια συνεισφορά προήλθε από νεοσύστατες ταξιαρχίες εκπαιδευμένες στη Δύση. Το νόημα της διασποράς των δυνάμεων μεταξύ της κύριας νότιας κατεύθυνσης και του Μπαχμούτ παρέμενε ασαφές τόσο στους παρατηρητές όσο και, αν κρίνουμε από τις αναφορές των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης, στους “επιμελητές – χειριστές” του Πενταγώνου.
Η ουκρανική διοίκηση δημιούργησε ένα μαγικό κοκτέιλ καθυστερημένων προετοιμασιών, έλλειψης επιχειρησιακού και στρατηγικού αιφνιδιασμού, διασποράς δυνάμεων και αδιαφορίας για τον εχθρό και τις κινήσεις του.
Θεωρητικά, όλα αυτά θα μπορούσαν να αντισταθμιστούν από τακτικές επιτυχίες στην πρώτη γραμμή, αλλά ούτε αυτό επετεύχθη. Ο πόλεμος θέσεων εκδηλώθηκε σε πλήρη κλίμακα. Επιτιθέμενες φάλαγγες και σχηματισμοί τεθωρακισμένων οχημάτων των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας έπεσαν σε νάρκες, συνωστίστηκαν μαζί και έγιναν στόχοι των ρωσικών ATGM, πυροβολικού και drones. Παρά τα πλεονεκτήματα τους οι Ουκρανοί, λόγω της δυτικής βοήθειας στην αναγνώριση και τον προσδιορισμό στόχων και την παρουσία όπλων υψηλής ακρίβειας, δεν κατάφεραν να επιτύχουν αποτελεσματική υπεροχή πυρός και καταστολή του ρωσικού πυροβολικού στην επιθετική ζώνη των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Με συνέπεια, η επίθεση στο νότο είχε ως αποτέλεσμα ένα αργό, αιματηρό «ροκάνισμα» των ρωσικών θέσεων. Ήδη από το δεύτερο μισό του Ιουνίου, οι Ουκρανοί σταμάτησαν να βασίζονται στα περίφημα δυτικά τεθωρακισμένα οχήματα και πέρασαν σε αμιγώς επιχειρήσεις επίθεσης πεζικού σε μικρές μονάδες.
Στην κατεύθυνση Orekhovsky, το χωριό Rabotino, το οποίο, σύμφωνα με τα ουκρανικά σχέδια, έπρεπε να καταληφθεί την πρώτη ημέρα της επίθεσης, καταλήφθηκε από τους Ουκρανούς στα τέλη Αυγούστου. Τον Σεπτέμβριο, οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις μπόρεσαν να προχωρήσουν άλλα δύο χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ραμποτίνο, οπότε η επίθεση τελικά σταμάτησε. Στα ανατολικά, προς την κατεύθυνση Vrem’evsky, τον Ιούνιο οι Ουκρανοί κατάφεραν να αποκόψουν τη λεγόμενη προεξοχή Vrem’evsky, η οποία εισερχόταν αρκετά χιλιόμετρα στις θέσεις τους, αλλά τους επόμενους τρεις μήνες κατάφεραν να προχωρήσουν μόνο 2 – 3 χλμ νότια. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, ύστερα από σκληρές μάχες, οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις «διέσπασαν» τη γραμμή του μετώπου αρκετά χιλιόμετρα νότια του Μπαχμούτ, αλλά δεν έγινε λόγος για περικύκλωση, πολύ περισσότερο για κατάληψη κάποιας πόλης. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, η περιβόητη “Γραμμή Σουροβικίν” δεν έπαιξε ουσιαστικά κανένα ρόλο στην απόκρουση της ουκρανικής επίθεσης στο νότο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι Ουκρανοί απλά δεν την έφτασαν έως αυτήν, με εξαίρεση ένα τμήμα νοτιοανατολικά του Ραμποτίνο.
Η εσωτερική πολιτική αναταραχή στη Ρωσία, την οποία τόσο περίμεναν οι Ουκρανοί και οι σύμμαχοι τους, δεν συνέβη ποτέ. Η “εξέγερση” του PMC Wagner με την “Πορεία Δικαιοσύνης” που ξέσπασε στις 23–24 Ιουνίου, οδήγησε στην εδραίωση και ενίσχυση των θέσεων των ρωσικών αρχών.
Για την Ουκρανία, η αποτυχία της καλοκαιρινής επίθεσης του 2023 έγινε σύμπτωμα μιας θεμελιώδους στρατιωτικοπολιτικής κρίσης, καταδεικνύοντας την έλλειψη πραγματικών μέσων και πόρων για μια στρατιωτική νίκη επί της Ρωσίας.
Αυτή η κατανόηση είναι που αναγκάζει τις δυτικές χώρες να διστάζουν σχετικά με τον όγκο της στρατιωτικής βοήθειας που παρέχουν στην Ουκρανία. Αν τα αποτελέσματα της εκστρατείας του 2022 έδωσαν στο Κίεβο μεγάλο κεφάλαιο στρατιωτικής-πολιτικής εμπιστοσύνης από τη Δύση, η εκστρατεία του 2023 το στέρησε σε μεγάλο βαθμό. Ακόμη και με νέα μεγάλης κλίμακας δυτικές στρατιωτικές προμήθειες, η ισορροπία δυνάμεων στο τέλος του 2022-2023 δεν θα ξαναγίνει ποτέ τόσο μοναδικά ευνοϊκή για την Ουκρανία.
Η τελευταία προσπάθεια των ουκρανικών επιθετικών ενεργειών το 2023, και όπως μπορούμε εκ των υστέρων να κρίνουμε, πραγματοποιήθηκε κυρίως για να επιδείξουν οι Ουκρανοί τουλάχιστον κάποια επιτυχία στη Δύση, ήταν οι αποβιβάσεις τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο από μικρές δυνάμεις στην αριστερή όχθη του κάτω Δνείπερου. Οι οποίες κατάφεραν όντως να σχηματιστούν πολλά μικρά προγεφυρώματα. Αυτά τα προγεφυρώματα, ωστόσο, από επιχειρησιακή άποψη αποδείχτηκαν αδιέξοδα, αφού αναπαρήγαγαν την ίδια τακτική του πολέμου θέσεων που δέσμευε και παρέλυε το υπόλοιπο μέτωπο.
Σε αδιέξοδο
Μια άλλη πτυχή της αποτυχίας της ουκρανικής επίθεσης το καλοκαίρι του 2023 ήταν η αδυναμία καταστροφής και εξάντλησης σημαντικών δυνάμεων των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ο ρωσικός στρατός διατήρησε τις κύριες δυνάμεις και τις εφεδρείες του, γεγονός που κατέστησε δυνατή την εντατικοποίηση των επιχειρήσεων στο μέτωπο. Ήδη στις αρχές Ιουλίου 2023, τα ρωσικά στρατεύματα εξαπέλυσαν επίθεση στα βόρεια προς την κατεύθυνση του Kupyansk, προσπαθώντας να ανακαταλάβουν μέρος των εδαφών που χάθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2022. Αν και οι επιτυχίες ήταν μικρές, από το φθινόπωρο του 2023, καθώς οι επιθετικές προσπάθειες της Ουκρανίας εξασθενούσαν, οι ρωσικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια σειρά επιθέσεων σε όλο σχεδόν το μέτωπο, αναγκάζοντας γρήγορα τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις να χάσουν την πρωτοβουλία κινήσεων και να περάσουν στην άμυνα.
Η πιο σημαντική ρωσική επίθεση από τις αρχές Οκτωβρίου 2023 έχει στοχεύσει την Avdiivka, ένα δυτικό προάστιο του Ντόνετσκ που ελέγχεται σταθερά από τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις από το 2014. Ακόμη και η επιτυχία που σημειώθηκε εκεί, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες ρωσικές επιθέσεις σε διάφορους τομείς, καταδεικνύει την έλλειψη μέσων για να ξεπεραστεί αποφασιστικά η κατάσταση “θέσεων”. Ωστόσο, η ρωσική πλευρά διατηρεί μεγάλης κλίμακας πίεση πάνω στις ουκρανικές θέσεις σε όλο σχεδόν το μήκος της γραμμής μάχης στη ζώνη της SVO, δημιουργώντας τακτικές κρίσεις για τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις σε διάφορες κατευθύνσεις.
Προφανώς, η ενεργός στρατηγική της «επιβολής πολλών μετώπων» στον εχθρό έχει σκοπό να εξαντλήσει τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να «αναδιαμορφώσει» το ουκρανικό μέτωπο ώστε να επιτύχει πιο σημαντικές επιτυχίες. Ωστόσο, αυτή η στρατηγική είναι πολύ δαπανηρή για τις ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις όσον αφορά τις απώλειες και την σπατάλη πόρων και μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική εξάντληση των δυνάμεων, η οποία, με τη σειρά της, θα μεταφέρει και πάλι τουλάχιστον μέρος της πρωτοβουλίας στην ουκρανική πλευρά. Στην οποία είναι πιθανώς οτι βασίζονται τώρα πλέον οι υπολογισμοί του Κιέβου.
Το επιχειρησιακό περιβάλλον διάταξης “θέσεων”, σε συνδυασμό με την έλλειψη δύναμης και από τις δύο πλευρές, τους καταδικάζει το 2024 σε μια μακρά μάχη θέσεων. Όπως έδειξε ο αγώνας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και οι δύο πλευρές δεν είναι σε θέση να μεταφράσουν τις τακτικές επιτυχίες σε επιχειρησιακές επιτυχίες. Τώρα οι Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις κατέχουν την πρωτοβουλία σχεδόν σε ολόκληρη τη γραμμή του μετώπου και οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας έχουν στραφεί στη στρατηγική άμυνας, η οποία είναι ακόμα αρκετά σταθερή και πουθενά δεν επιτρέπει στα ρωσικά στρατεύματα να επιτύχουν τίποτα περισσότερο από μερικές τακτικές επιτυχίες.
Οι ουκρανικές δυνάμεις διατηρούν επίσης σημαντικά αποθέματα, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους των δυτικών βαρέων όπλων που έλαβαν το 2023, και αναμένουν την παραλαβή των δυτικών πολεμικών αεροσκαφών, των μαχητικών αεροσκαφών F-16 . Ταυτόχρονα, η πολιτική αβεβαιότητα σχετικά με περαιτέρω όγκους στρατιωτικής βοήθειας (κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες) δεν επιτρέπει στο Κίεβο να διαμορφώσει ξεκάθαρα σχέδια εκστρατείας για το 2024 και το αναγκάζει να υιοθετήσει μια στρατηγική αναμονής. Το κύριο πρόβλημα για τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις φαίνεται ότι δεν είναι τόσο η έλλειψη όπλων και πυρομαχικών όσο η απροθυμία της ουκρανικής ηγεσίας, για πολιτικούς λόγους, να ξεκινήσει μια πλήρη επιστράτευση ανδρικού πληθυσμού κάτω των 25 ετών (επί του παρόντος υπόκεινται σε επιστράτευση μόνο άτομα άνω των 30 ετών).
Το δυναμικό των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας το 2024 θα καθοριστεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από την ετοιμότητα της ηγεσίας της χώρας να καταφύγει σε νέα μέτρα επιστράτευσης, πιθανότατα μετά τις προσεχής προεδρικές εκλογές του Μαρτίου, καθώς η δυνατότητα στρατολόγησης από επαγγελματίες συμβασιούχους στρατιώτες αγγίζει τα όρια της και μειώνεται.
Μέχρι τις αρχές του 2024, και οι δύο πλευρές είχαν προφανώς συγκρίσιμο αριθμό δυνάμεων στο μέτωπο. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε την παρουσία περισσότερων από 600 χιλιάδων ανθρώπων «στη ζώνη της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης», οι εκτιμήσεις της Ουκρανίας και της Δύσης δίνουν περίπου 400-450 χιλιάδες άτομα για τις ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις απευθείας στις γραμμές μάχης. Ουκρανικές επίσημες πηγές υπολόγισαν τον αριθμό των λεγόμενων ουκρανικών αμυντικών δυνάμεων μέχρι το τέλος του 2023 σε περίπου 1,1 εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων έως και 800 χιλιάδων στις Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας.
Γενικά, όσο μπορεί κανείς να γνωρίζει και να κρίνει, οι χερσαίες δυνάμεις και των δύο πλευρών βρίσκονται στο ίδιο ή συγκρίσιμο, πάνω κάτω επίπεδο οργάνωσης, όπλων, εκπαίδευσης, επιτελείου διοίκησης, κουλτούρας, ηθικού και άλλων πραγμάτων, αντιπροσωπεύοντας κατά μία έννοια «έναν λαό» και σε στρατιωτικό επίπεδο. Και οι δύο πλευρές μάχονται με περίπου ίδιο στυλ, αν και με διαφορετικό πλέον εξοπλισμό, και προφανώς, με κάποιο συγκρίσιμο επίπεδο απωλειών, αν και αυτο αμφισβητείται έντονα από τη ρωσική πλευρά
Ποιες είναι οι άμεσες προοπτικές
Και τα δύο αντιμαχόμενα μέρη και η Δύση δεν είναι έτοιμα για μια ειρηνική διευθέτηση. Μια στρατιωτικοπολιτική κατάσταση αναδύεται παρόμοια με την περίοδο του πολέμου θέσεων του Πολέμου της Κορέας το 1951–1953. Ένα αποτέλεσμα που είχαν προβλέψει μια σειρά ρωσικών δεξαμενών σκέψεων αναφορικά με την εκδήλωση ενός πιθανού ρωσο-ουκρανικού πολέμου το 2021. Το αδιέξοδο “θέσεων” μπορεί να ξεπεραστεί είτε με απότομη συσσώρευση στρατευμάτων για την απόκτηση πολλαπλής αριθμητικής υπεροχής έναντι του εχθρού, είτε μέσω στρατιωτικής-τεχνικής υπεροχής. Κυρίως μια σημαντική αύξηση στον αριθμό και τις δυνατότητες των όπλων υψηλής ακρίβειας. Και οι δύο είναι πιθανώς ανέφικτες και από τις δύο πλευρές στο άμεσο μέλλον, αλλά είναι σαφές ότι πλέον η Ρωσία είναι πιο κοντά σε αυτή τη δυνατότητα.
Αυτό καθιστά έναν παρατεταμένο πόλεμο αναπόφευκτο με σχετικά σταθερά μέτωπα στο στυλ του πολέμου Κορέας ή Ιράν-Ιράκ. Θα συνεχίζεται για χρόνια, μέχρι εξαντλήσεως. Όχι με την ελπίδα να εξαναγκαστεί ο εχθρός σε συμβιβασμό, αλλά μάλλον εν αναμονή εσωτερικών αλλαγών σε αυτόν, που θα οδηγήσουν σε αλλαγή πολιτικής θέσης. Το τέλος του πολέμου της Κορέας το 1953, ακόμη και υπό συνθήκες status quo, κατέστη δυνατό μόνο μετά το θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν.
Αντίστοιχα, για την Ουκρανία και τη Δύση, η προϋπόθεση για αλλαγή φαίνεται να είναι η αποχώρηση από την εξουσία με τη μια ή την άλλη μορφή του Βλαντιμίρ Πούτιν (εξαιρετικά απίθανη περίπτωση για το άμεσο μέλλον), ενώ η ρωσική ηγεσία προφανώς εναποθέτει τις ελπίδες της σε μια πιθανή αλλαγή εξουσίας στις Ηνωμένες Πολιτείες στις εκλογές του Νοεμβρίου 2024. Ως εκ τούτου, η Μόσχα πιθανότατα σκοπεύει να συνεχίσει τις εχθροπραξίες τουλάχιστον μέχρι το 2025, και πιθανώς και μετά, εν αναμονή της επίτευξης ισχυρής στρατιωτικής υπεροχής έναντι της Ουκρανίας.
Μετά την αποτυχία της ουκρανικής επίθεσης το 2023, η Ουκρανία και η Δύση βρέθηκαν χωρίς συνεκτική πολεμική στρατηγική. Εμμέσως, ο κύριος στόχος της επίθεσης ήταν η δημιουργία εσωτερικής πολιτικής κρίσης στη Ρωσική Ομοσπονδία και ίσως, η αλλαγή καθεστώτος στη Μόσχα. Ουσιαστικά, η Ουκρανία και η Δύση πόνταραν σε ένα τζάκποτ την άνοιξη του 2022, το οποίο δεν κλήρωσε ποτέ, και τώρα δεν είναι ξεκάθαρο τι θα γίνει στη συνέχεια.
Για την Ουκρανία και τη Δύση, οι επιλογές είναι δυο: να συνεχιστεί ο «πόλεμος εναντίον του Πούτιν» για μεγάλο χρονικό διάστημα με ασαφείς προοπτικές και μια συνεχής απειλή κλιμάκωσης ή να συμφωνήσουν σε μια εκεχειρία κορεατικού τύπου με τους όρους του status quo. Και οι δύο επιλογές ουσιαστικά προτείνουν την αναβολή μιας πραγματικής ειρηνευτικής διευθέτησης μέχρι την εποχή μετά τον Πούτιν με την ελπίδα για «πιο ρεαλιστική ηγεσία στη Μόσχα». Μέχρι στιγμής, ο Βλαντιμίρ Ζελένσκι, το μεγαλύτερο μέρος της ουκρανικής ελίτ και η Δύση απορρίπτουν την «κορεατική» εκδοχή της εκεχειρίας. Αυτό σημαίνει ότι το 2024 οι δύο πλευρές σκοπεύουν να «δώσουν άλλη μια ευκαιρία στον πόλεμο» και να συνεχίσουν να δοκιμάζουν τη δύναμή τους στις συνθήκες ενός αγώνα θέσεων για να δοκιμάσουν τις δυνατότητες των πόρων τους και την πολιτική βούληση των ηγεσιών τους. Και στα δύο αυτά υπερτερεί η ρωσική πλευρά.
Σε συνθήκες αδιεξόδου στο μέτωπο και σε μια προσπάθεια άσκησης κατά κύριο λόγο πολιτικής πίεσης στον εχθρό, θα δοθεί αυξημένη προσοχή σε πολιτικά ευαίσθητες και προπαγανδιστικές επιθέσεις στα μετόπισθεν. Μετατοπιζόμενοι όλο και περισσότερο σε έναν «πόλεμο των πόλεων» στο πνεύμα του πολέμου Ιράν-Ιράκ.
Αυτή η τάση είναι σαφώς αισθητή από την ουκρανική πλευρά, μεταξύ άλλων με τη μορφή των συνεχών απαιτήσεών της από τη Δύση για όπλα μεγάλης εμβέλειας. Επομένως, μπορούμε να αναμένουμε ότι θα αυξηθούν οι απώλειες αμάχων και οι ζημιές στις μη στρατιωτικές υποδομές. Οι ρωσικοί πόροι είναι σημαντικοί, αλλά απλώς η αύξηση της παραγωγής και επισκευής απαρχαιωμένων αρμάτων μάχης, συστημάτων πυροβολικού και βλημάτων δεν θα εξασφαλίσει στρατιωτική επιτυχία, αλλά θα μετατρέψει τον πόλεμο σε μόνιμο, με πολλά χρόνια κολοσσιαίας δαπάνης εθνικού πλούτου και αργά ή γρήγορα αρνητικές κοινωνικοοικονομικές και εσωτερικές πολιτικές συνέπειες. Το σημείο καμπής μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τον κορεσμό των ενόπλων δυνάμεων με σύγχρονα μέσα πολέμου, κυρίως υψηλής ακρίβειας και μη επανδρωμένα, καθώς και με εξοπλισμό αναγνώρισης, προσδιορισμού στόχων και ηλεκτρονικού πολέμου.
Αυτό είναι ένα μη τετριμμένο έργο τόσο από τεχνολογική όσο και από στρατιωτική-βιομηχανική άποψη. Όντως η ρωσική αμυντική φιλοσοφία κινείται σε αυτή την κατεύθυνση. Η Ρωσία είναι απίθανο να μπορέσει να τα βγάλει πέρα μόνο με “φθηνές” πολιτικές, στρατιωτικές και βιομηχανικές λύσεις. Το ριζικό «stress test» που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, θα πρέπει να φτάσει με επιτυχία μέχρι το τέλος.
