Η UNESCO, ένας από τους πιο γνωστούς οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, ιδρύθηκε σ έναν κατεστραμμένο από τον πόλεμο κόσμο με στόχο να θεμελιώσει την ειρήνη μέσα από την παιδεία, τον πολιτισμό και την επιστήμη. Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά, ο ίδιος οργανισμός – υπό το πέπλο της διεθνούς διπλωματίας – έχει μετατραπεί σε πεδίο διασυρμού κάθε έννοιας θεσμικής ακεραιότητας.
- Της Μαρίας Δεναξά, εφημερίδα «Εστία της Κυριακής»
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Γουάφικ Σαιντ. Είναι αποκαλυπτικό αλλά όχι μεμονωμένο. Στις 22 Μαρτίου στον διάδρομο προσγείωσης του αεροδρομίου Λε Μπουρζέ στο Σεν Ντενί του Παρισιού, δυο τελωνειακοί έκαναν έλεγχο στο ιδιωτικό τζέτ του. Στην ερώτηση αν μεταφέρει μετρητά, χρεόγραφα ή αντικείμενα αξίας ίσης ή μεγαλύτερης των 10.000 €, ο προσωπικός του γραμματέας, έδειξε 2.500 $ και 1.000 € σε μετρητά. Η επιθεώρηση όμως που ακολούθησε οδήγησε στην ανακάλυψη ενός χρηματοκιβωτίου με αρκετές δεσμίδες χαρτονομισμάτων που ξεπερνούσαν τα 260.000 €.
Ο Σαιντ είναι μόνιμος αντιπρόσωπος του Αγίου Βικεντίου και Γρεναδίνες, στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι, όπου διεξάγεται ένα περίεργο διπλωματικό παιχνίδι. Ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, που στεγάζεται σε ένα τεράστιο απρόσωπο κτίριο από μπετόν και γυαλί, υποτίθεται πως υπηρετεί μεταξύ άλλων τον διαπολιτισμικό διάλογο, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Οι χώρες μέλη του, διορίζουν τους πρέσβεις τους όπως και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς. Θεωρητικά οι «μόνιμοι αντιπρόσωποι» λαμβάνουν μέρος σε διαπραγματεύσεις, ψηφίζουν, αποφάσεις και προτείνουν τοποθεσίες για ένταξη στον περίφημο Διεθνή Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Ωστόσο στο παρασκήνιο, έχει αναπτυχθεί ένα παράλληλο οικοσύστημα προσωπικών συμφερόντων, διπλωματικής ασυλίας επί πληρωμή και πλήρους θεσμικής αδιαφάνειας.
Μια κάστα πανίσχυρων επιχειρηματιών, συχνά αμφιλεγόμενων, απολαμβάνει τον τίτλο και τα προνόμια του πρέσβη της UNESCO διακινώντας ιδιωτικά συμφέροντα και παράλληλα χαίρει διπλωματικής ασυλίας. Οι περισσότεροι απ αυτούς βρίσκονται αντιμέτωποι με σοβαρές έρευνες, ωστόσο επιδεικνύουν τα πρεσβευτικά διαβατήρια που κατέχουν από μερικά μικροκρατίδια της Καραϊβικής, ή σπανιότερα νησιών του Ειρηνικού με τα οποία δεν έχουν σχεδόν καμία σχέση. Ωστόσο αυτή η διπλή ιδιότητα (επιχειρηματία – πρέσβη) οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε νέους επιχειρηματικούς ορίζοντες και κύκλους μέσα από μια επιμελώς συντηρούμενη σύγχυση μεταξύ επιχειρήσεων, διπλωματίας και κύρους.
Για τις εμπλεκόμενες χώρες (μικροκρατίδια)—περίπου δεκαπέντε— οι μεγιστάνες αυτοί αποτελούν δώρο Θεού. Τις ενισχύουν οικονομικά, αφού οι ίδιες δεν μπορούν να αντέξουν τα έξοδα μιας αντιπροσωπείας. Σε αντάλλαγμα οι αμφιλεγόμενοι επιχειρηματίες εκπροσωπούν τα μικροκρατίδια στον οργανισμό όπου τους δίνεται η ευκαιρία να συναντήσουν υψηλόβαθμους επενδυτές και πολιτικούς ηγέτες. Ελάχιστοι ενδιαφέρονται για τις εσωτερικές υποθέσεις της UNESCO και γενικότερα για την αποστολή του στην παιδεία και τον πολιτισμό.
Περίπου 1 εκατομμύριο ευρώ για ένα διπλωματικό διαβατήριο
Αγανακτισμένοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της UNESCO καταγγέλλουν σήμερα ένα «εμπόριο ασυλίας». Το κόστος ενός διπλωματικού διαβατηρίου του οργανισμού, λέγεται ότι αγγίζει το 1 εκατομμύριο ευρώ. «Υπάρχουν μόνιμοι αντιπρόσωποι που διαθέτουν τέτοια διαβατήρια εδώ και πολλά χρόνια. Είναι κυριολεκτικά μαφία», υποστηρίζει μια καλά δικτυωμένη πηγή. Το γαλλικό κράτος στο πέρασμα των χρόνων έχει περικόψει σημαντικά τις ζωτικής σημασίας επιχορηγήσεις του στον διεθνή οργανισμό, με αποτέλεσμα η αναζήτηση πόρων να γίνεται «με μαφιόζικους τρόπους» σύμφωνα με καλά γνωρίζοντες.
Όσο για τον ογδοντάρη Γουάφικ Σαίντ από τη Συρία; Διαθέτει πολυτελές διαμέρισμα στο ξενοδοχείο Plaza Athénée, δίπλα στα Ηλύσια Πεδία, όπου η διανυκτέρευση κοστίζει χιλιάδες ευρώ, συνοδεύεται πάντα από έμπιστους άνδρες με μαύρα κοστούμια και ενδοεπικοινωνία οι οποίοι παρακολουθούν κάθε του κίνηση, κάθε του συζήτηση. Σαν πρέσβης της UNESCO απαίτησε συγγνώμη και αξίωσε την επιστροφή των χρημάτων του. Αναμένεται να τα ανακτήσει χωρίς κανένα πρόβλημα.
Ο Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, ένα ανεξάρτητο νησιωτικό κρατίδιο στις Μικρές Αντίλλες στην Καραιβική, όρισε τον Σαιντ μόνιμο αντιπρόσωπό του από το 1996 έως το 2018 και ξανά από τις αρχές του έτους. «Μην εκλάβετε αυτόν τον τίτλο ώς ένα προστατευτικό καθεστώς για τον εαυτό μου. Ο Πρωθυπουργός (του Αγίου Βικεντίου) επέμεινε να επανέλθω», δηλώνει με μετριοφροσύνη. «Οι φτωχοί χρειάζονται χρήματα»…Ο ίδιος υποστηρίζει πως δεν είχε κανένα προσωπικό συμφέρον ή όφελος για να ανακτήσει τον τίτλο του. «Αλλά μου αρέσει να παραμένω ενεργός, είναι ένας ευγενής οργανισμός… Πιστεύω πολύ στην εκπαίδευση». Ωστόσο η ατζέντα του στην UNESCO παραμένει αδιευκρίνιστη.
Γεννημένος στη Δαμασκό, ο Γουάφικ Σαίντ καλλιέργησε επί μακρόν τις σχέσεις του με την οικογένεια Άσαντ, ιδίως με την Άσμα, σύζυγο του Μπασάρ. Στη Σαουδική Αραβία, ο παιδικός του φίλος, ο πρίγκιπας Μπάνταρ μπεν Σουλτάν, του άνοιξε τις πόρτες του βασιλείου το 1981. Η βασιλική οικογένεια του παραχώρησε την υπηκοότητα — ένα εξαιρετικά σπάνιο προνόμιο για έναν ξένο.
Με την εμπιστοσύνη της Μάργκαρετ Θάτσερ, τότε πρωθυπουργού της Βρετανίας, διαδραμάτισε ρόλο μεσολαβητή σε μία από τις μεγαλύτερες πωλήσεις όπλων στην ιστορία της χώρας: 60 δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες για τον εξοπλισμό του πετρελαϊκού κράτους με μαχητικά αεροσκάφη. Ένα τεράστιο σκάνδαλο διαφθοράς αμαύρωσε, αργότερα, αυτό το μυθικό συμβόλαιο. Ο Γουάφικ Σαίντ, ο οποίος έχει πλέον πολιτογραφηθεί Καναδός, δεν ανακρίθηκε ποτέ για αυτή την υπόθεση.
Οι βαλίτσες του γεμάτες μετρητά προκαλούν συχνά σχόλια. Τα χρήματα που βρέθηκαν τον Μάρτιο στο χρηματοκιβώτιο του αεροπλάνου του, ορκίζεται πως χρησίμευαν μόνο για την κάλυψη εξόδων για καύσιμα ή για τυχόν επισκευές σε χώρες αποκομμένες από το τραπεζικό σύστημα.
Eξαγορά ασυλίας
Η συμπεριφορά αυτών των διπλωματών προκαλεί ολοένα και μεγαλύτερη αμηχανία στους κόλπους του οργανισμού. Στα μέσα Φεβρουαρίου, το κράτος της Αντίγκουα και Μπαρμπούντα, απάλλαξε επειγόντως από τα καθήκοντα του μόνιμου αντιπροσώπου της UNESCO, τον Μπορίς Λατούρ. Το όνομα του πρέσβη εμπλέκεται σε ένα τρομερό σκάνδαλο που ερευνάται στην Ελβετία: τη διάρρηξη της οικίας του πατέρα του, ο οποίος ήταν και ο ίδιος πρόξενος των Σεϋχελλών στη Γενεύη, το 2021, με τον οποίο βρίσκεται σε σύγκρουση. Περίπου 1 εκατομμύριο ευρώ φέρεται να δαπανήθηκαν σε πολυτελή ξενοδοχεία στη Νέα Υόρκη, στο Μαρακές ή στο Λονδίνο.
Ο πατέρας κατηγορεί τον ίδιο του τον γιο ότι τον έκλεψε, και ένας από τους διαρρήκτες επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του. Για τον Λατούρ, πρόκειται για σκευωρία. «Έχουμε προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να αποδείξουμε ότι ο πελάτης μας, ο οποίος στοχοποιείται από κακόβουλους, δεν έχει καμία σχέση με την υπόθεση. Πρόκειται για έναν έντιμο και καταξιωμένο επιχειρηματία, του οποίου η επαγγελματική επιτυχία αποκλείει, εκ φύσεως, κάθε προσφυγή σε παράνομες πρακτικές για τη διατήρηση του βιοτικού του επιπέδου», δηλώνουν οι δικηγόροι του. Προστατευμένος από τη διπλωματική του ιδιότητα ωστόσο, ο τριαντάχρονος Ελβετός με την εμφάνιση playboy απέφυγε κάθε ανάκριση από την αστυνομία. Ο ίδιος διαβεβαιώνει ότι παραιτήθηκε από την UNESCO οικειοθελώς.
Η αγορά ασυλίας μέσω της UNESCO αποτελεί ένα τέχνασμα ήδη παλιό. Το 2003, ο επιχειρηματίας Πιέρ Φάλκον (της γνωστής οικογένειας), σε βάρος του οποίου εκκρεμούσαν εντάλματα σύλληψης για λαθρεμπόριο όπλων, πρόβαλε το διπλωματικό του διαβατήριο στις γαλλικές αρχές. Ο πρόεδρος της Αγκόλας, Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος, τον είχε μόλις διορίσει, προς γενική έκπληξη όλων, πρέσβη της χώρας του στον οργανισμό…
Εκτός από την προφανή ζημιά στην εικόνα της UNESCO, αυτοί οι διορισμοί βλάπτουν τον τρόπο λειτουργίας της. Οι πρέσβεις, συχνά απόντες, στηρίζονται σε αναπληρωτές για να διατηρήσουν τη θέση τους και να καλύψουν τις απουσίες τους. Αυτοί οι «αναπληρωματικοί» επιδίδονται σε μια μορφή μόνιμου παζαριού στο πλαίσιο διαπραγματεύσεων, με γνώμονα προσωπικά συμφέροντα κι όχι την ατζέντα της πολιτικής του οργανισμού. Φτάνουν μάλιστα μέχρι στο σημείο να διαστρεβλώνουν και να παραβιάζουν όλους τους κανόνες του διπλωματικού παιχνιδιού.
Οι αξιωματούχοι της UNESCO βλέπουν αυτά τα πρόσωπα να συναλλάσσονται υπέρ της Ρωσίας, της Κίνας ή των Ηνωμένων Πολιτειών ανάλογα με τις ευκαιρίες που προκύπτουν. Χάρες, προσκλήσεις και υποψίες παρασκηνιακών μικροσυμφωνιών περιβάλλουν τις συναλλαγές τους. Υπό την επιρροή τους, οι εκπρόσωποι της Ισλανδίας και της Αυστραλίας φέρεται να άσκησαν πιέσεις ώστε η UNESCO να προσκαλέσει τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν σε μια διάσκεψη που οργανώθηκε για την… Παγκόσμια Ημέρα των Δικαιωμάτων της Γυναίκας! «Καταλήγουμε σε ψηφοφορίες που έρχονται σε αντίθεση με με τις επίσημες θέσεις των κρατών», δηλώνει αγανακτισμένος ένας υπάλληλος του οργανισμού. «Είναι τρέλα.»
Η Βέρα Ελ Κούρι Λακοέιλεμ γνωρίζει καλά αυτές τις γκρίζες ζώνες. Η Γαλλο-Λιβανέζα, εκπρόσωπος του μικροκράτους της Αγίας Λουκίας, προεδρεύει του Εκτελεστικού Συμβουλίου της UNESCO από το 2023. Το στρατηγικό αυτό όργανο πρόκειται να προτείνει στο τέλος της χρονιάς, τον διάδοχο της γενικής διευθύντριας, της Γαλλίδας Οντρέ Αζουλέ.
Ειδική στο διεθνές δίκαιο η Λακοέιλεμ, είχε θέσει και η ίδια υποψηφιότητα για το ύπατο αξίωμα το 2017, όχι εκ μέρους της Αγίας Λουκίας, αλλά… του Λιβάνου. Επικαλούμενη εχεμύθεια δεν επιθυμεί να τοποθετηθεί πάνω στο σκάνδαλο των πρέσβεων-φαντασμάτων της UNESCO.
Πρέσβεις που επιβάλλονται
Σύμφωνα με πολύ καλά πληροφορημένες πηγές, η εξηντάχρονη εμπλέκεται σε όλες τις αμφιλεγόμενες υποθέσεις στην UNESCO. Ο οργανισμός ωστόσο δεν μπορεί παρά να αποδεχτεί τα αμφιλεγόμενα προφίλ που του επιβάλλονται. Έχοντας πλήρη επίγνωση ότι ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν ερωτήματα, απαντά λιτά ότι «τα κράτη μέλη είναι κυρίαρχα στην επιλογή του αντιπροσώπου τους».
Μόνο το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών (Quai d’Orsay) είναι αρμόδιο να αρνηθεί την είσοδο στην UNESCO στους πλέον ύποπτους πρέσβεις. Πρόσφατα, η Γενική Διεύθυνση Εξωτερικής Ασφάλειας (DGSE) φέρεται να εξέφρασε την ανησυχία της για τον διορισμό ενός νόμιμου αντιπροσώπου, από την κοινοπολιτεία της Δομινίκας, ενός Βέλγο-Πακιστανού, που ήταν δυσμενώς γνωστός στις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες. Η ανάληψη των καθηκόντων του παραμένει σε εκκρεμότητα. «Ένα κράτος θα μπορούσε να μας στείλει έναν δολοφόνο και θα ήμασταν υποχρεωμένοι να τον δεχτούμε», τονίζει ένας παράγοντας της UNESCO.
Τα 195 κράτη μέλη δεν υποχρεούνται καν να στείλουν στον οργανισμό τον πλήρη κατάλογο της αντιπροσωπείας τους. Κάποια μέλη της UNESCO επιχειρούν περιστασιακά να ειδοποιήσουν τις γαλλικές αρχές για τις πιο κραυγαλέες υποθέσεις. Το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών, τις περισσότερες φορές, παραμένει απαθές. Η επιρροή των πρέσβεων, το βιογραφικό τους και το δίκτυο των επαφών τους τροφοδοτούν σκέψεις αδράνειας, ή ακόμη και συνενοχής στα υψηλότερα κλιμάκια της γαλλικής διπλωματίας.
«Μια βιτρίνα υπόπτων»
Είναι προφανές ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, «η διπλωματική ασυλία λειτουργεί ως βιτρίνα για αμφιλεγόμενες προσωπικότητες», τονίζει ένας άλλος υψηλόβαθμος αξιωματούχος. «Ήρθε η ώρα τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ένα ηθικό πλαίσιο» δηλώνει. Με λίγα λόγια, οι θεσμοί που υποτίθεται πως εκπροσωπούν τις παγκόσμιες αξίες του ανθρωπισμού και της ειρήνης δεν απειλούνται πια από εξωτερικές πιέσεις, αλλά από τη δική τους διαφθορά. Εκ των έσω. Και οι κυβερνήσεις παρακολουθούν κι όταν δεν σιωπούν, συμμετέχουν.
Η UNESCO αποδεικνύεται λοιπόν πως δεν είναι πια ένας ηθικός πυλώνας. Εχει καταντήσει μια οντότητα οργανωμένης απόκρυψης αδυναμίας, συμφερόντων και παρακμής. Ένας θεσμός που σε λίγο θα υπάρχει μόνο κατ’ όνομα αν δεν εξυγιανθεί ή αν δεν επανιδρυθεί από μηδενική βάση…
