«Ακόμα και τζαμί που την έκαναν, την Πλατυτέρα των Ουρανών προσκυνάνε» ήταν η φράση ενός προσκυνητή μόλις εισήλθε στην Αγία Σοφιά και αντίκρισε μουσουλμάνους γονατιστούς να προσεύχονται προς την κατεύθυνση που είναι -καλυμμένη με μεγάλες κουρτίνες για να μη φαίνεται- η αγιογραφία της Παναγίας, στο εσωτερικό, άνω μέρος της κεντρικής κόγχης του ιερού! Θα έλεγε κανείς ότι είναι μια παρήγορη σκέψη, όμως η σημερινή πραγματικότητα της Αγίας Σοφιάς είναι μόνο δυσάρεστη.
- Από τον Πάνο Σώκο
Η Τουρκία κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να σβήσει καθετί χριστιανικό. Και είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ερντογάν στις 29 Μαΐου, με αφορμή την 572η επέτειο της Αλωσης, δήλωσε ότι «η Κωσταντινούπολη είναι για πάντα δική μας». Δυστυχώς την ίδια μέρα στην Αίγυπτο το αρχαιότερο εν λειτουργία χριστιανικό μοναστήρι στον κόσμο, της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, και όσα ακίνητα διαθέτει, σύμφωνα με απόφαση δικαστηρίου, πέρασαν στα χέρια του αιγυπτιακού δημοσίου.
Αυτή η εμβληματική αγιογραφία, στην οποία η Παναγία παριστάνεται να κάθεται σε θρόνο με τον Ιησού στην αγκαλιά της, είναι ορατή κατά ένα μέρος της μόνο από τον γυναικωνίτη κι αφού πλησιάσεις στη δεξιά άκρη πάνω από το ιερό. Εξάλλου, η είσοδος και η ξενάγηση των μη μουσουλμάνων επισκεπτών στην Αγία Σοφιά επιτρέπονται μόνο στον γυναικωνίτη, όπου υπάρχουν και μερικές ακόμα αγιογραφίες, οι οποίες δεν έχουν καλυφθεί με κουρτίνες και μπορεί ο επισκέπτης να της θαυμάσει, όπως και τα εξαπτέρυγα της Αγίας Σοφίας, που επίσης δεν καλύφθηκαν. Μεταξύ αυτών, είναι:
- Η παράσταση της Δεήσεως, που θεωρείται ένα από τα ωραιότερα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας. Η δημιουργία του χρονολογείται γύρω στο 1261. Είναι η αγιογραφία με τον Ιησού, που έχει δεξιά του την Παναγία και αριστερά του τον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Μεγάλο μέρος αυτής της αγιογραφίας δεν σώζεται, γιατί ο τοίχος έχει ξυθεί.
- Η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα. Είναι η αγιογραφία με την Παναγία που κρατά τον Χριστό στα γόνατά της και δίπλα της βρίσκονται ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός και η σύζυγός του, αυτοκράτειρα Ειρήνη της Ουγγαρίας.
- Ο Ενθρονος Χριστός: Η αγιογραφία-ψηφιδωτό, όπου στη μέση παρουσιάζεται ο Χριστός Παντοκράτωρ με μπλε ενδυμασία. Δίπλα του βρίσκονται ο Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος και η αυτοκράτειρα Ζωή η Πορφυρογέννητη …
- Η «Ενθρονος Θεοτόκος»: Κρατά αγκαλιά τον Χριστό και οι αυτοκράτορες Ιουστινιανός και Μέγας Κωνσταντίνος αριστερά και δεξιά της προσφέρουν ο ένας τον ναό και ο άλλος την Κωνσταντινούπολη. Είναι ψηφιδωτό του 10ου αιώνα και βρίσκεται στο τύμπανο του τόξου της Νότιας Πύλης, απ’ όπου έμπαιναν στον ναό οι πιστοί.
Σε κάθε βήμα της ξενάγησης των πάρα πολλών επισκεπτών παραμονεύει κι ένας αστυνομικόςφρουρός. Οι φωτογραφίες επιτρέπονται. Απαγορεύεται όμως να κάνεις τον σταυρό σου. Η παρατήρηση ήταν έντονη και αυστηρή σε έναν προσκυνητή, που ένιωσε την ανάγκη να κάνει τον σταυρό του μόλις μπήκε στον χώρο. Στην πρόσφατη επίσκεψη μας με μία ομάδαα προσκυνητών δεν μας επιτράπηκε η είσοδος. Η είσοδος επιτρέπεται εκεί μόνο στους μουσουλμάνους για να προσευχηθούν. Ομως, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας βλέπαμε από τον γυναικωνίτη πολλές παρέες μουσουλμάνων που όχι μόνο δεν προσεύχονταν, αλλά κάθονταν σταυροπόδι σε κύκλο στον κυρίως ναό, συζητούσαν, γελούσαν, διασκέδαζαν, ενώ παιδιά έπαιζαν και έτρεχαν πάνω κάτω σαν να ήταν σε πάρκο. Εδιναν πολύ άσχημη εντύπωση.
Η εικόνα αυτή μάς θύμισε δημοσίευμα τουρκικής εφημερίδας πριν από τρία χρόνια, που αναφερόταν στις καταστροφές οι οποίες είχαν γίνει τότε και έγραφε, μεταξύ άλλων: «Αυτό το ιστορικό κτίριο έχει υποστεί μεγάλη ζημιά. Οταν η Αγία Σοφία ήταν μουσείο, την επισκέπτονταν με μεγάλο σεβασμό. Τώρα είναι σαν χώρος πανηγυριού». Η εντύπωση που μας δημιουργήθηκε είναι ότι η ιερότητα του χώρου δεν ενδιαφέρει ιδιαίτερα τις τουρκικές Αρχές. Ισως το μόνο που τις ενδιαφέρει είναι να δείξουν μέσα από τη μετατροπή σε τζαμί αυτού του αξεπέραστου χριστιανικού ναού, του μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ότι είναι κυρίαρχες έναντι της χριστιανοσύνης. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, που έξω από την Αγία Σοφία και σε μεγάλο ύψος υπάρχει μια μεγάλη επιγραφή, η οποία ανάβει το βράδυ, γίνεται ορατή απ’ όλον τον Βόσπορο και γράφει: «Δεν υπάρχει άλλος θεός παρά μόνο ο Αλλάχ».
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας είχαν αρχίσει οι εργασίες αποκατάστασης του τρούλου της Αγίας Σοφίας και στον εξωτερικό χώρο είχαν στηθεί οι σκαλωσιες. Οι εργασίες θα εκτελεστούν από την εξωτερική επιφάνεια για να αποφευχθεί η ζημιά στα ψηφιδωτά στην εσωτερική επιφάνεια του θόλου. Ο Τούρκος υπουργός Τουρισμού και Πολιτισμού της Τουρκίας, Μεχμέτ Νουρί Ερσόι, έχει δηλώσει τον περασμένο Απριλιο ότι στον κύριο τρούλο θα γίνει η μεγαλύτερη και πιο ολοκληρωμένη διαδικασία αποκατάστασης στην ιστορία του, ο θόλος θα γίνει πιο ανθεκτικός στους σεισμούς και η αρχική κατάσταση του οικοδομήματος θα διατηρηθεί σχολαστικά. Η Αγία Σοφιά έγινε τζαμί στις 10 Ιουλίου 2020, όταν το κορυφαίο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας ανακοίνωσε την ακύρωση της απόφασης του Μουσταφά Κεμάλ το 1934, που απέδιδε στην Αγία Σοφία το καθεστώς μουσείου. Στην ουσία επικύρωσε απόφαση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος λίγο αργότερα υπέγραψε το διάταγμα με το οποίο η Αγία Σοφία άνοιξε ξανά ως τζαμί. Αυτό έγινε στις 24 Ιουλίου 2020, επέτειο της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης, παρά τις αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα. Οπως άλλωστε έχει δηλώσει ο ίδιος, ήταν όνειρό του από παιδί «να απελευθερώσει την Αγία Σοφία».
Τεράστιες οι καταστροφές στο μνημείο
Το 2022 πολλά δηµοσιεύµατα και στην Τουρκία έκαναν λόγο για καταστροφές στον ναό. Φθορές στην Αυτοκρατορική Πύλη, στη µεγαλύτερη πύλη της Αγίας Σοφίας, σπασµένα αρχαία µάρµαρα του δαπέδου, ξυσµένοι τοίχοι µε αγιογραφίες και ψηφιδωτά. «Η Αγία Σοφία δεν θα δει το 2050» είχε γράψει η τουρκική «Cumhuriyet», που έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου γιατί δεν έχουν γίνει σωστές εργασίες αποκατάστασης. Η τουρκική ηγεσία είχε αποδώσει τις καταστροφές σε χριστιανούς επισκέπτες!
Σε επιστολή του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων προς την UNESCO υπογραµµιζόταν: «Από το 2020 και ιδίως το τελευταίο διάστηµα έχουν έρθει στο φως της δηµοσιότητας φωτογραφικά τεκµήρια µε δυσοίωνες προοπτικές για το µέλλον της Αγίας Σοφίας. Τα νεότερα, ξύλινα θυρόφυλλα της Βασιλείου Πύλης υπέστησαν βλάβες, επιχρίσµατα των τοίχων αποξέστηκαν και αφαιρέθηκαν, κρήνες και θύρες χρησιµοποιήθηκαν για τη φύλαξη υποδηµάτων, µαρµάρινες πλάκες δαπέδου καταστράφηκαν. Ολα αυτά και όσα ακόµη δεν έχουν γίνει γνωστά συνδέονται µε την αλόγιστη εισροή επισκεπτών (προσκυνητών) στο τέµενος και την αντιµετώπιση της Αγίας Σοφίας ως ενός τεµένους χωρίς ιστορικό βάθος, ως ενός χώρου όπου απουσιάζει ο σεβασµός στην ιστορία και την τέχνη».
Πηγή: Κυριακάτικη Δημοκρατία
