Τραγουδίστρια, συνθέτρια, μουσικοπαιδαγωγός. Με αυτές οι ιδιότητες αναγνωρίζουμε την πολυσχιδή προσωπικότητα της Μαρίζας Κωχ, η οποία εδώ και πολλές δεκαετίες συνεισφέρει τα μέγιστα στην ανανέωση του ελληνικού παραδοσιακού και έντεχνου τραγουδιού.
- Συνέντευξη στον
Σωτήρη Λέτσιο
Δεν έχει ξεχωρίσει μόνο για το πλούσιο δισκογραφικό έργο της, αλλά και για το γεγονός ότι έχει εργαστεί πάνω στη μουσική εκπαίδευση των παιδιών σε θεωρητικό και σε πρακτικό επίπεδο. Το 1999, μάλιστα, δημιούργησε τη μέθοδο βιωματικής μουσικής εκπαίδευσης. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο δίνοντας συναυλίες, ενώ ήταν η πρώτη τραγουδίστρια από τη Δύση που εμφανίστηκε στην Κίνα το 1980, εκπροσωπώντας την Ελλάδα, στο πλαίσιο διεθνών πολιτιστικών ανταλλαγών.
- Ακούγοντάς σας πριν από λίγες ημέρες σε μια μουσική εκδήλωση, η εντύπωση που όλοι μας αποκομίσαμε ήταν ότι το ηχόχρωμα της φωνής σας καθόλου δεν έχει χάσει τα γνήσια και πρωτογενή χαρακτηριστικά του…
Νομίζω ότι είναι αυτά τα πολλά χρόνια που έχουν περάσει από τότε έως σήμερα και τα οποία έχουν «χτίσει» μια αίσθηση. Χαίρομαι που έχει παραμείνει αναλλοίωτο αυτό το ηχόχρωμα. Το ζητούμενο όμως είναι πώς να είναι κάποιος χρήσιμος. Και, όσο περνούν τα χρόνια, να είναι και για τον εαυτό του λίγο πιο σοφός και αυτομάτως πιο χρήσιμος!
- Δεν έχετε σχηματίσει την εκτίμηση ότι και η δική σας παρουσία συνέβαλε ώστε να ανανεωθεί και να εμπλουτιστεί η ελληνική μουσική;
Δεν είναι δική μου δουλειά να κάνω μια τέτοια αποτίμηση. Για μένα ο τρόπος ζωής μου, δηλαδή το ότι τραγούδησα και όλα αυτά με τα οποία ασχολήθηκα, ήταν πράγματα ταυτισμένα. Δεν θα ήθελα να λέω πολλά για τον εαυτό μου. Από μικρή ηλικία ένιωθα ότι η δύναμή μου είναι η φωνή μου. Ο τρόπος να εκφράζομαι και να γίνομαι αποδεκτή στο περιβάλλον μέσα από αυτό το θείο χάρισμα που αξιώθηκα να έχω. Ηταν θείο χάρισμα! Και το ήξερα από πολύ νωρίς.
- Με ποιον τρόπο ένας άνθρωπος διαφυλάσσει αυτό το θείο χάρισμα με σεβασμό, κρατώντας το για πάντα ακέραιο και χωρίς να προδώσει αυτή την ευλογία;
Αυτό που μας προσφέρει τη δυνατότητα να ερχόμαστε σε επαφή -σε όποια ηλικία και αν βρισκόμαστε- με τα βάθη της ψυχής μας, αυτό είναι θείο χάρισμα. Αποδεικνύεται ότι το στοιχείο αυτό ευφραίνει τους υπόλοιπους ανθρώπους γύρω μας.
- Η σχέση σας με την ελληνική μουσική παράδοση μέσα από ποιες συνθήκες αναπτύχθηκε; Υπήρξαν κάποια ερεθίσματα;
Ως παιδί, μεγάλωσα μέσα σε ένα ίδρυμα, όπου είχα τη χαρά να είμαι μαζί με άλλα παιδιά που αγαπούσαν αυτό που έκανα. Κάθε Σάββατο πηγαίναμε σε μια περιοχή, το Δαφνί, όπου εκεί συναντώνταν οι Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Είχα την ευκαιρία, λοιπόν, να ακούω από κοντά και να μαθαίνω σιγά σιγά τα τραγούδια που ακούγονταν στα γραμμόφωνα κάθε παρέας.
Τραγουδούσα την ίδια στιγμή που έπαιζε ο δίσκος στο γραμμόφωνο και η φωνή μου ήταν τόσο δυνατή, ώστε κάλυπτε την ένταση του γραμμοφώνου! Η φωνή μου ενθουσίαζε τις παρέες των εκδρομέων.
Έτσι έμαθα από εκείνη την ηλικία πολλά τραγούδια διαλεχτά μικρασιάτικα, τα οποία ερμήνευσα και αργότερα, ούσα ενήλικη τραγουδίστρια. Είχαμε και τη χαρά τότε να φεύγουμε από εκείνο το μέρος έχοντας μαζί μας και πολλά καλούδια: φαγητά, γλυκά κ.ά.
- Τα μικρασιάτικα τραγούδια τράβηξαν την προσοχή σας περισσότερο από οτιδήποτε άλλο;
Ηταν τα πρώτα μου ακούσματα. Ενιωθα σαν να είχα μεγαλώσει σε οικογένεια Μικρασιατών. Φαίνεται ότι υπήρχε ένα παράπονο ψυχής και τα μικρασιάτικα τραγούδια κουβαλούν αυτό το στοιχείο! Ταυτίστηκα μαζί τους. Αργότερα τα ερμήνευσα με τον δικό μου τρόπο, με τη συνοδεία μουσικά του ηλεκτρικού ήχου. Πλέον στη ζωή μου είχαν προστεθεί και άλλα μουσικά ακούσματα.
Στη Σαντορίνη, βέβαια, όπου μεγάλωσα, άκουγα πάρα πολύ και τα νησιώτικα παραδοσιακά τραγούδια. Τραγούδια στεριανά όμως δεν άκουσα, γι’ αυτό και δεν είμαι καθόλου καλή στην ερμηνεία τους…
- Σε σημαντικό βαθμό πρέπει να σας έχει επηρεάσει και το γεγονός ότι ζήσατε μεγάλο διάστημα δίπλα στον ιερέα παππού σας.
Ναι! Και με καθόρισε περισσότερο μουσικά αυτό το γεγονός. Μάλιστα, ζώντας κοντά του ως παιδί, έφτασα και στο σημείο να κρατώ και το ψαλτήρι όταν οι αδελφές του είχαν μεγαλώσει πλέον και δεν είχαν τη δυνατότητα. Τότε, επειδή υπήρχε έλλειψη αντρικών φωνών, καθώς αυτοί ταξίδευαν στα καράβια, όλες τις δραστηριότητες της ζωής τις είχαν οι γυναίκες.
Ετσι, στους εσπερινούς και μόνο έψελναν γυναίκες. Μου άρεσε να ψέλνω. Ήταν μια εξοικείωση με τη γλώσσα του Ευαγγελίου! Άκουγα ήχους και με κέρδιζε κάθε ήχος. Δεν ήθελα να χάνω κανέναν εσπερινό! Υπήρχαν στην εκκλησία ένα τεράστιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και πανέμορφες εικόνες. Υπήρχαν ακόμη δύο βελούδινες κουρτίνες, η μία στην Ωραία Πύλη και η άλλη στο δεύτερο κλίτος.
Οι κουρτίνες αυτές είχαν πάνω τους χρυσοκεντημένη την άμπελο και πολύχρωμα λουλούδια με πολύ μικρές γυάλινες χαντρούλες σε χρώματα πολύ όμορφα. Έβρισκα τρόπο και έπαιρνα αυτές τις χάντρες, τις οποίες έβαζα σε ένα σπιρτόκουτο, και το πρωί τις άφηνα να γυαλίζουν εκτεθειμένες στον ήλιο.
- Ποιες είναι οι πιο ζωντανές αναμνήσεις από τον ιερέα παππού σας;
Στα δικά μου μάτια ήταν ο πατέρας που δεν είχα γνωρίσει. Ήταν η ρίζα και το στήριγμα της οικογένειας. Ο αλάνθαστος! Μου προκαλούσε σεβασμό, αλλά δεν ήταν αυστηρός. Όταν σήκωνε τη μαγκούρα του, με χτυπούσε πολύ ελαφρά και, συγχρόνως, μου έδινε και ένα χάρτινο νόμισμα, ώστε ν’ αγοράσω το αγαπημένο μου γλυκό!
Στην εκκλησία, κατά τη διάρκεια των μυστηρίων και μόνο, ήταν απρόσιτος. Εκεί προκαλούσε δέος! Όταν όμως ήταν στην αυλή και έπινε το καφεδάκι του, ήταν φιλικός και ερχόταν και το φιλοδώρημα.
Το σχέδιο δολοφονίας της από Τούρκο ελεύθερο
σκοπευτή στη Eurovision του 1976!
- Εκτός από τις πολλές συναυλίες που έχετε δώσει στο εξωτερικό, έχετε συμμετάσχει και στον διαγωνισμό της Eurovision το 1976 έπειτα από πρόταση του Μάνου Χατζιδάκι, ερμηνεύοντας το κομμάτι «Παναγιά μου, Παναγιά μου», ένα συγκλονιστικό τραγούδι καταγγελία για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ήταν μια πράξη ανάδειξης σε όλη την Ευρώπη της τραγωδίας του νησιού. Θα κάνατε σήμερα κάτι ανάλογο;
Έχω πάει από τότε αρκετές φορές στην Κύπρο και έχω λάβει μέρος σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας κατά της τουρκικής κατοχής. Αλλά ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη! Ποια είμαι όμως εγώ να κινήσω διαδικασίες; Δεν ήμουν μια Μελίνα Μερκούρη! Δεν ήμουν μπροστάρισσα. Δεν είχα άλλη δύναμη από το να ευαισθητοποιώ και όχι να παρακινώ τον κόσμο.
- Είναι αλήθεια ότι στη Eurovision του 1976 υπήρχε σχέδιο δολοφονίας σας από τους Τούρκους;
Την ημέρα εκείνη είχαν συγκεντρωθεί έξω από το θέατρο όπου φιλοξενούνταν η διοργάνωση, στη Χάγη της Ολλανδίας, πάνω από 60.000 Τούρκοι από όλες τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Η ολλανδική αστυνομία επισήμανε στην ελληνική αντιπροσωπία ότι δεν μπορούσαμε να εμφανιστούμε, επειδή υπήρχε κίνδυνος από κάποιον Τούρκο ελεύθερο σκοπευτή μέσα στην αίθουσα!
Εγώ ωστόσο αρνήθηκα και υπέγραψα ότι με δική μου καθαρά ευθύνη θα συμμετείχα. Μπήκα μέσα, τραγούδησα και την επόμενη ημέρα όλες οι εφημερίδες στην Ευρώπη είχαν πρωτοσέλιδο το τραγούδι μου, που μιλούσε για την τραγωδία της Κύπρου.
- Από Ελληνες συνθέτες ποιους ξεχωρίσατε και με ποιους είχατε την καλύτερη συνεργασία;
Ασφαλώς ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Λοΐζος. Ενιωσα όμως να με αφορά περισσότερο από όλους η μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Δεν συνεργάστηκα με συνθέτες. Δεν μπορούσα να πειθαρχήσω σε αυτούς! Είχα το δικό μου άκουσμα, ακολούθησα τον δικό μου δρόμο.
- Πριν από λίγο καιρό παρουσιάσατε το βιβλίο σας με τίτλο «Το ξανθό κορίτσι της Σαντορίνης». Ποια ήταν η αφορμή;
Έγραψα και αφιέρωσα αυτό το βιβλίο στα παιδιά του πολέμου. Είμαι παιδί της μεταπολεμικής Ελλάδας. Σήμερα οι πόλεμοι, αντί να λιγοστεύουν, πληθαίνουν. Στην Ελλάδα έχουμε μικρά παιδιά που εξαιτίας του πολέμου βρίσκονται στα αζήτητα, χωρίς καμία φροντίδα και υποστήριξη. Αισθάνθηκα την ανάγκη να γράψω αυτό το βιβλίο, ώστε να ευαισθητοποιήσω περισσότερους ανθρώπους, έχοντας συνείδηση ότι έχω εισπράξει πολλή αγάπη και πως την αγάπη τη δικαιούται καθένας μας!
«Σε όλη μου τη ζωή κουβαλάω πάντα
μαζί μου την εικόνα της Φανερωμένης»
- Η πίστη έχει σημαντικό ρόλο στη ζωή σας…
Σε όλη την έως σήμερα ζωή μου -και στα μεγάλα ταξίδια- έχω πάντα μαζί μου μία εικόνα, αυτήν της Παναγίας της Φανερωμένης! Αργησα ωστόσο να έρθω πιο κοντά στην ψυχή μου. Εχασα πολύ χρόνο λόγω των επαγγελματικών δραστηριοτήτων μου… Ευτυχώς όμως, τα τελευταία χρόνια γνωρίζω πού βρίσκομαι και πού πάω, χωρίς να έχω, φυσικά, χάσει το κέφι μου για τη ζωή.
- Οι αγαπημένοι σας τόποι προσκυνήματος;
Σε σταθερή βάση πηγαίνω στην Εκκλησία της Αγίας Σοφίας στο Μερόπειο Ιδρυμα, απέναντι από το Ηρώδειο. Εξάλλου ο χώρος αυτός είναι πολύ οικείος σ’ εμένα από μικρή ηλικία. Εκεί πήγαινα με τα υπόλοιπα παιδιά, καθώς στον χώρο εκείνο δινόταν το παιδικό συσσίτιο. Επίσης στις εκκλησίες στα Αναφιώτικα, όπως και στον Αγ. Ιωάννη στο Κουκάκι, τον Αγ. Βασίλειο στον Πειραιά, τον Αγ. Παντελεήμονα κ.ά. Αλλά και η Μητρόπολη μου αρέσει πολύ! Σε μια εκκλησία όλα ευωδιάζουν όταν με τον χρόνο πάρουν την ευλογία των μυστηρίων!
- Υπάρχουν κάποιοι ύμνοι ή κάποια απολυτίκια που αποτελούν για εσάς σημείο αναφοράς;
Από τους πιο αγαπημένους μου ύμνους -ήδη από τα νεανικά μου χρόνια- είναι οι ύμνοι της Μεγάλης Παρασκευής. Τα απογεύματα μου αρέσει να έχω στον νου μου το «Φως ιλαρόν». Αυτό, μάλιστα, το έχω ηχογραφήσει και σε συναυλία που έδωσα στο Ηρώδειο. Αλλά και ολόκληρη η ακολουθία της Κυριακής είναι σημαντική για μένα. Σε μια δύσκολη στιγμή, σε ώρα φόβου ή ανθρώπινης απώλειας, αυτό που αμέσως ψέλνω μέσα μου είναι το «Χριστός Ανέστη!» Εχω πάντα το κερί της Ανάστασης για να το ανάψω σε κάθε δύσκολη στιγμή!
- Και ως προς τα μελλοντικά σας σχέδια;
Ετοιμάζω μια μουσική προσέγγιση πάνω στο «Ασμα ασμάτων». Διαπιστώνω ότι πάνω σε αυτή τη νεοελληνιστική γλώσσα μού ταιριάζει να δουλέψω περισσότερο. Επίσης, αυτή την περίοδο κάνω κάποια τραγούδια πάνω σε ποιήματα της Κικής Δημουλά.
