Εξέλιξη με ισχυρό αντίκτυπο στη λειτουργία της κυβέρνησης στον τομέα της εθνικής άμυνας αλλά και σε πολιτικό – κομματικό επίπεδο συνιστά η πρόσφατη απόφαση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να συσταθεί Γενική Γραμματεία Εθνικής Ασφάλειας (ΓΓΕΑ) στην Προεδρία της Κυβέρνησης.
- Toυ Περικλή Ζορζοβίλη – κυριακάτικη δημοκρατία
Η νέα γενική γραμματεία θα μεταβάλει δραματικά τις αρμοδιότητες υφιστάμενων δομών, τις διαδικασίες και τις ισορροπίες, καθώς στις αρμοδιότητές της περιέχονται η χάραξη στρατηγικής στο υψηλότερο επίπεδο αλλά και η παρακολούθηση των κυβερνητικών πολιτικών που αφορούν σχεδόν όλες τις πτυχές της λειτουργίας των Ενόπλων Δυνάμεων. Ουσιαστικά θα θέσει σε «εποπτεία» το υπουργείο Εθνικής Αμυνας και τον υπουργό, εν προκειμένω τον Νίκο Δένδια.
Η ΓΓΕΑ είχε προαναγγελθεί από τον πρωθυπουργό κατά τη συζήτηση στη Βουλή στις 2 Απριλίου, με αντικείμενο την ενημέρωση του σώματος για τον προγραμματισμό των αμυντικών εξοπλισμών και την αμυντική πολιτική της χώρας, και αποτελεί σημαντική θεσμική αναβάθμιση της θέσης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, που πλέον μετεξελίσσεται σε οργανωτική δομή. Παρά τις προσεκτικές διατυπώσεις για τις αρμοδιότητές της στο σχετικό Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.), η απευθείας υπαγωγή της στον πρωθυπουργό, δηλαδή στο κέντρο ισχύος της κυβέρνησης, την καθιστά νέο θεσμικό πόλο ισχύος με αυξημένο ειδικό βάρος. Υπό αυτή την οπτική, η σύστασή της μπορεί να θεωρηθεί ότι θέτει σε αυστηρή επιτροπεία το υπουργείο Εθνικής Αμυνας και τον υπουργό Νίκο Δένδια, ο οποίος κατά γενική παραδοχή είχε καταστεί ο έτερος ισχυρός πόλος εντός του κυβερνώντος κόμματος, με αρχηγικές βλέψεις και συνεχώς αυξανόμενη πολιτική επιρροή εντός και εκτός της Νέας Δημοκρατίας.
Σύμφωνα με το Π.Δ. υπ’ αριθμ. 38 (ΦΕΚ 63A’ της 28ης Απριλίου 2025), με το οποίο συστάθηκε η ΓΓΕΑ, η αποστολή της είναι η «ενημέρωση και υποστήριξη του πρωθυπουργού και του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ) επί θεμάτων που άπτονται της ασφάλειας της χώρας και ιδίως την εκπόνηση, επικαιροποίηση και έγκριση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της χώρας».
Αναφορικά με την ενημέρωση και υποστήριξη του πρωθυπουργού και του ΚΥΣΕΑ, αναμφίβολα πρόκειται για πολύ σημαντικό θεσμικό βήμα, καθώς αντιμετωπίζει κενό το οποίο είχε εντοπιστεί και αναδειχθεί για πρώτη φορά περί τα μέσα της δεκαετίας του 2000, επί υπουργίας Σπήλιου Σπηλιωτόπουλου. Κατ’ εντολή του, το υπαγόμενο στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων είχε τεκμηριώσει την ανάγκη και τα οφέλη δημιουργίας του κατάλληλου οργάνου που είχε ονομαστεί Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας. Ειρήσθω εν παρόδω, όργανα αυτού του τύπου λειτουργούν σε πολλές χώρες (π.χ. Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Τουρκία), με πιο πρόσφατη προσθήκη στον κατάλογο την Κύπρο, που ανακοίνωσε τη σύστασή του στις 31 Μαΐου 2023.
Θεσμική μνήμη
Με τη σύσταση της ΓΓΕΑ δημιουργείται μόνιμη θεσμική δομή χάραξης πολιτικής ασφάλειας («εκπόνηση, επικαιροποίηση και έγκριση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της χώρας» κατά τη διατύπωση του Π.Δ.), που, ανεξαρτήτως κυβερνητικών αλλαγών, θα μπορεί να λειτουργεί σταθερά, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια και η διατήρηση της θεσμικής μνήμης. Μία δομή που σε καθημερινότητα ή κρίση θα παρουσιάζει στους λήπτες απόφασης τεκμηριωμένες και ολοκληρωμένες εναλλακτικές επιλογές για την αντιμετώπιση καταστάσεων και προβλημάτων.
Από την αναφερόμενη στο Π.Δ. αποστολή της ΓΓΕΑ προκύπτει ότι αρμοδιότητες που μέχρι σήμερα την πρωτοκαθεδρία κατείχε το υπουργείο Εθνικής Αμυνας, όπως η σύνταξη της Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας (ΠΕΑ, παλαιότερα γνωστή ως Πολιτική Εθνικής Αμυνας), κυρίως μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Αμυνας & Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ), μίας εκ των τριών γενικών διευθύνσεών του, και της Διεύθυνσης Αμυντικής Σχεδίασης και Προγραμματισμού του ΓΕΕΘΑ, μεταβιβάζονται στη ΓΓΕΑ που εκπονεί, επικαιροποιεί και εγκρίνει τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας.
Η νέα γενική γραμματεία αποτελείται από τρεις οργανικές μονάδες:
– Τη Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού, που περιλαμβάνει το Τμήμα Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας και το Τμήμα Επαφών, Τεχνογνωσίας και Καλών Πρακτικών. Το πρώτο είναι αρμόδιο για την παρακολούθηση των ενεργειών για τη διαμόρφωση, επικαιροποίηση και έγκριση από το ΚΥΣΕΑ της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της χώρας, την εκπόνηση εγχειριδίου διαχείρισης κρίσεων εθνικής ασφάλειας, το οποίο υποβάλλεται προς έγκριση στο ΚΥΣΕΑ, και την επιμόρφωση στελεχών του δημόσιου τομέα και τη συνεργασία με αρμόδιους εκπαιδευτικούς φορείς και λοιπούς φορείς του δημόσιου τομέα επί θεμάτων εθνικής ασφάλειας. Το δεύτερο είναι αρμόδιο, σε συντονισμό με το υπουργείο Εξωτερικών, για την ανάπτυξη επαφών και συνεργασία με αντίστοιχους θεσμούς εθνικής ασφάλειας άλλων χωρών για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών και την προετοιμασία και υλοποίηση συναντήσεων, επισκέψεων και άλλων δραστηριοτήτων αρμοδιότητας της ΓΓΕΑ.
– Το Αυτοτελές Τμήμα Εκτίμησης Κινδύνων Εθνικής Ασφάλειας, Υβριδικών Απειλών και Ανθεκτικότητας, με επιχειρησιακό στόχο την υποστήριξη του πρωθυπουργού σχετικά με την εκτίμηση κινδύνων εθνικής ασφάλειας και την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών. Οι αρμοδιότητές του περιλαμβάνουν την παρακολούθηση της εθνικής εκτίμησης κινδύνου που αφορά τη σύγκριση, αξιολόγηση και ιεράρχηση των σημαντικών κινδύνων και απειλών, μεταξύ των οποίων και υβριδικών, για την εθνική ασφάλεια, την υποστήριξη του πρωθυπουργού στον τομέα της εθνικής ασφάλειας και την υποβολή σχετικών εκθέσεων στον πρωθυπουργό, την παρακολούθηση διυπουργικών πολιτικών αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ που αφορούν υβριδικές απειλές, τη διοικητική υποστήριξη της Επιτροπής Συντονισμού για θέματα Κυβερνοασφάλειας και την παρακολούθηση και την υποστήριξη διυπουργικών πολιτικών αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ που αφορούν την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της χώρας.
– Το Αυτοτελές Τμήμα Θεμάτων ΚΥΣΕΑ. Ως επιχειρησιακό στόχο έχει την υποστήριξη του πρωθυπουργού και του ΚΥΣΕΑ για τον συντονισμό των κυβερνητικών δράσεων σε θέματα που άπτονται της εθνικής ασφάλειας. Ειδικότερα οι αρμοδιότητές του περιλαμβάνουν την υποστήριξη της λειτουργίας του ΚΥΣΕΑ, την ενημέρωση των αρμόδιων υπηρεσιών για τις αποφάσεις του ΚΥΣΕΑ, την παρακολούθηση της υλοποίησης των αποφάσεων του ΚΥΣΕΑ, την υποστήριξη διυπουργικών πολιτικών αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ και την παρακολούθηση πολιτικών αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ που αφορούν τη δομή των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφάλειας, τα προγράμματα ανάπτυξης των αμυντικών ικανοτήτων και τα μείζονα προγράμματα εκσυγχρονισμού, προμήθειας και παραγωγής αμυντικών μέσων και υλικού.
Πολλά τα ερωτήματα για τον ρόλο της εποπτείας
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι λόγω αρμοδιοτήτων το Αυτοτελές Τμήμα Θεμάτων ΚΥΣΕΑ αποτελεί «διασπαστικό» παράγοντα των υφιστάμενων ισορροπιών. Στην πράξη αποτελεί τον επιβλέποντα όλων των κύριων λειτουργιών του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, ακόμη και αυτών που θεωρούνται «καθαρά» στρατιωτικές όπως, π.χ., η δομή δυνάμεων, που λόγω της απευθείας υπαγωγής του στον πρωθυπουργό έχει δυνατότητα άμεσης και καθοριστικής παρέμβασης.
Το ίδιο ισχύει και για τους εξοπλισμούς και την εγχώρια αμυντική και τεχνολογική βάση. Στη βάση αυτής της διαπίστωσης η συνάντηση που είχε γίνει την Πέμπτη 24 Απριλίου στο Μέγαρο Μαξίμου με εκπροσώπους εταιριών της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Προκαλεί όμως την απορία γιατί δεν συστάθηκε μαζί με τη ΓΓΕΑ και η γενική γραμματεία αμυντικής βιομηχανίας, που θα διασφάλιζε σταθερότητα, συνέχεια και διατήρηση θεσμικής μνήμης και σε αυτόν τον κρίσιμο τομέα.
Εν κατακλείδι, η σύσταση της ΓΓΕΑ, έχοντας σαφώς ισχυρή πολιτική – εσωκομματική διάσταση, ενσωματώνει στην ελληνική πραγματικότητα μία οργανωτική δομή που έχουν υιοθετήσει πολλές χώρες, όμως θα επιβάλει την εύρεση νέου σημείου ισορροπίας μεταξύ των υφιστάμενων πόλων ισχύος.
Δεν έχει εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλον . Είναι πασιφανές αυτό εδώ και καιρό. Βγάζει καντηλες ο πρωθυπουργός όταν ακούει Δενδιας, το ίδιο και ο Δένδιας όταν ακούει Κυριάκος. Υπάρχει αμοιβαία αντιπάθεια και λυκοφιλια.