Ήταν πολλοί και πολλές που δάκρυσαν ακούγοντας το βιντεοσκοπημένο μήνυμα του παλαιότερου μέλους του Συλλόγου των Αθηναίων να προβάλλεται στην οθόνη. Με τρεμάμενη φωνή ο 99χρονος γνωστός επιχειρηματίας και διακεκριμένος φυσικός Κωνσταντίνος Πετρίδης δήλωσε: «Ευτύχησα να ζω έναν αιώνα για να απολαύσω το έργο ζωής και μνήμης για την αγαπημένη μου οικογένεια, την Αθήνα μας και τον σύλλογό μας, τον Σύλλογο των Αθηναίων. Αισθάνομαι πως έπραξα το καθήκον μου και σας καλώ να αγκαλιάσετε την όμορφη αυτή προσπάθεια»!
Μέλος του Συλλόγου από το 1947, ο Κωνσταντίνος Πετρίδης νυμφεύτηκε τη Λίζα Σκουζέ, κόρη του προέδρου του συλλόγου, δικηγόρου και πολεμιστή Δημητρίου Σκουζέ, της γνωστής προεπαναστατικής οικογένειας των Αθηνών. Το ζεύγος Πετρίδη – Σκουζέ απέκτησε έναν γιο, τον Μιλτιάδη. Ωστόσο, έφυγαν όλοι από τη ζωή και ο αιωνόβιος πλέον Κ. Πετρίδης δώρισε το σύνολο της κινητής περιουσίας της σπουδαίας οικογένειας Σκουζέ στον σύλλογο προκειμένου να υλοποιηθεί ένα όραμα που είχε εκφραστεί από τον πεθερό του Δημ. Σκουζέ πριν από 85 χρόνια!
Εν έτει 1937…
Διότι η ιδέα της δημιουργίας μουσείου από τους Αθηναίους άρχισε το 1937. Τότε έγινε η πρώτη έκθεση κειμηλίων και ο τότε γενικός γραμματέας του συλλόγου Δημ. Σκουζές κατέληξε λέγοντας: «Είθε η έκθεσις των αθηναϊκών κειμηλίων να είναι ο πυρήν, από τον οποίο θα σχηματισθή το μουσείον μας, το Μουσείον των Αθηναίων και των αιωνίων Αθηνών»!
Εκδόθηκε νόμος από το καθεστώς Μεταξά, διατέθηκε το Φετιχιέ Τζαμί, έγιναν σχέδια από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες και συγκεντρώθηκαν τα αντικείμενα. Προέκυψε, όμως, ο πόλεμος και τα πάντα περιέπεσαν σε λήθη. Τα αντικείμενα επεστράφησαν στους ιδιοκτήτες τους στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι δημόσιες και δημοτικές Αρχές εγκατέλειψαν την προσπάθεια, οι περισσότεροι ιδιώτες έφυγαν από τη ζωή, όπως εξάλλου και οι πρωταγωνιστές, στους οποίους, εκτός από τον Δ. Σκουζέ, περιλαμβάνονταν ο αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου, ο δήμαρχος των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 Λάμπρος Καλλιφρονάς, ο γλύπτης Νικόλαος Γεωργαντής κ.ά. Ωστόσο, ο σύλλογος συνέχισε να περιλαμβάνει στους σκοπούς του τη δημιουργία του πολυπόθητου μουσείου.
Η τελετή εγκαινίων
Είναι, όμως, ατέλειωτες οι εκπλήξεις που συνάντησαν όσοι παρευρέθηκαν στα εγκαίνια του νέου μουσείου, τα οποία πραγματοποιήθηκαν με συρροή κόσμου την Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου, από τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη. Τους επισκέπτες καλωσόρισε ο αντιπρόεδρος του συλλόγου, Ναπολέων Νέζερ, και τον αγιασμό τέλεσε ο πανοσιολογιότατος αρχιμανδρίτης Θεολόγος Αλεξανδράκης.
Ιδιαίτερη αίσθηση, ακόμα, προκάλεσε ο σύντομος, αλλά περιεκτικός χαιρετισμός του δημάρχου Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη, ο οποίος τόνισε ότι «Μια πόλη, όσο ιστορικός και αν είναι ο χαρακτήρας της, δεν είναι τα μνημεία της, αλλά οι άνθρωποί της».
Ο αρχιτέκτονας που εκπόνησε τη μουσειογραφική μελέτη καθώς και τη μελέτη για τη διαμόρφωση του εντευκτηρίου του συλλόγου, στο οποίο επίσης παρουσιάζονται διάφορες συλλογές, στον σύντομο χαιρετισμό του αναφέρθηκε στην αρμονία και τη σχέση με την πόλη, αλλά και στη φιλοσοφία των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεών του. Στα εγκαίνια παρευρέθηκαν, ακόμα, ο αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων Νικήτας Κακλαμάνης, ο οποίος είναι επίτιμο μέλος του συλλόγου, ο υφυπουργός Ανάπτυξης και Εργασίας Γιάννης Τσακίρης, ο αθηναϊκής καταγωγής πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας Ισίδωρος Κούβελος, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ισίδωρος Ντογιάκος και εκπρόσωποι σχεδόν όλων των φορέων της πρωτεύουσας.
Παρευρέθηκαν, επίσης, η κυρία Αλεξάνδρα Στασινοπούλου και ο γιος της Ιωάννης, απόγονος του ιδρυτή του συλλόγου, Ευάγγελου Μουστάκα. Η οικογένεια Μουστάκα – Στασινόπουλου είναι άμεσα συνδεδεμένη όχι μόνον με την ίδρυση, αλλά και με την ανάπτυξη και διατήρηση του Συλλόγου των Αθηναίων σε υψηλό επίπεδο επί 127 χρόνια. Οσοι συμμετείχαν στα εγκαίνια απόλαυσαν στο πιάνο τον συνθέτη Μάριο Στρόφαλη καθώς και τη μοναδική θέα του roof garden στην Ακρόπολη, με πλούσια κεράσματα.
Ο δήμαρχος των Φιλικών και ο παλιός αραμπάς
Από την είσοδο, ο επισκέπτης του κτιρίου στη μικρή οδό Κέκροπος 10 στην Πλάκα πληροφορείται ότι εκεί κατοίκησε ο Φιλικός, αγωνιστής και δήμαρχος Αθηναίων Νικόλαος Ζαχαρίτσας, και η κατοικία του έμελλε να γίνει το τέμενος των γηγενών κατοίκων της πόλης. Στην είσοδο αναμένονται αρκετές εκπλήξεις, όπως ένας μικρός τετράτροχος αραμπάς, άριστα συντηρημένος, ο οποίος -όπως μας πληροφορεί η σχετική πινακίδα- «προέρχεται από τα περιβόλια Σκουζέ, τα οποία υπήρχαν γύρω από τον ομώνυμο αθηναϊκό λόφο. Τον αραμπά αυτόν χρησιμοποιούσαν οι περιβολάρηδες, και η παρουσία του ομόρφαινε και έδινε ζωή στην πόλη. Ηταν το πιο μερακλίδικο μέσον, με καταστολισμένο, λεβέντικο άλογο και την καρότσα βαμμένη καλλιτεχνικά με διάφορες ζωγραφιές. Κατάφορτος από φρέσκα χορταρικά, διέσχιζε κάθε πρωί τις δυτικές γειτονιές των Αθηνών (Γκαζοχώρι, Βοτανικός, Πετράλωνα κ.ά.) ή κατευθυνόταν στη Δημοτική Λαχαναγορά (Πειραιώς και Ιερά Οδός)».
Ανέκδοτες συνεντεύξεις και φωτογραφικό υλικό
Εξαιρετική εντύπωση προκαλεί η ενότητα που καλύπτει το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Σε μία ιδιαιτέρως φροντισμένη μικρή αίθουσα παρουσιάζονται ψηφιακά ανέκδοτες συνεντεύξεις 50 προσωπικοτήτων, που καλύπτουν σχεδόν όλες τις παραμέτρους της ζωής στην Αθήνα (αρχιτεκτονικές, πολιτικές, τεχνών και γραμμάτων κ.λπ.). Ετσι, οι επισκέπτες θα ακούσουν να αφηγούνται τη ζωή τους σπουδαίες προσωπικότητες, όπως οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Αλέκος Φασιανός, Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, Αλέξης Μινωτής, Μάνος Χατζιδάκις, Τάκης Χορν, Γιάννης Μόραλης, Γιάννης Τσαρούχης, Ελένη Καζαντζάκη, Μανώλης Ανδρόνικος κ.ά.
Αυτά τα ηχητικά ντοκουμέντα, τα οποία συνοδεύονται από άφθονο ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, είχε συλλέξει η Λίζα Σκουζέ. Τους ζητούσε να αφηγηθούν τη ζωή τους και συνέγραφε κείμενα τα οποία δημοσιεύτηκαν στον περιοδικό Τύπο της εποχής (1960-1980) και, πιο συγκροτημένα, στην έκδοση «Κουβεντιάζοντας» (Εκδόσεις Ερμής, 1993). Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος παρέμεινε ανέκδοτο, όπως εξάλλου και τα ηχητικά ντοκουμέντα, τα οποία για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο Αθηναϊκό Μουσείο. Στην ίδια μικρή αίθουσα φιλοξενούνται μικρού μεγέθους έργα τα οποία ορισμένοι από τους ζωγράφους που παρουσιάζονται είχαν αφιερώσει προσωπικά στη Λίζα Σκουζέ.
Οψεις πρωτεύουσας που αλλάζει διαρκώς
Στη μεγάλη αίθουσα με τη θαυμαστή μουσειακή αρχιτεκτονική, έργο του καθηγητή Παναγιώτη Πάγκαλου, συγκεντρώνονται ανθρώπινα ίχνη και γεγονότα των παραμονών της μεγάλης Εθνεγερσίας, της Επανάστασης του 1821 και των πρώτων ετών μετά την απελευθέρωση. Συναντούμε την Αθήνα του Οθωνα και του Γεωργίου Α’, των πολέμων, αλλά και του ρομαντισμού. Παρατηρούμε τη διαμόρφωση και ανάπτυξη της κοινωνικής πραγματικότητας, τα πολιτιστικά ρεύματα, τα σημαντικά γεγονότα, την καθημερινή ζωή.
Πρόκειται για τις όψεις μιας πόλης που άλλαξε φυσιογνωμία, γνώρισε ημέρες ακμής και παρακμής, αλλά δεν έπαψε να αποτελεί το λίκνο του Ελληνισμού. Διαβάζουμε το παρελθόν της ελληνικής πρωτεύουσας, με τεκμήρια οικογενειών και προσώπων που εγκαταστάθηκαν και έζησαν στην Αθήνα, διαμορφώνοντας τη νεοκλασική εικόνα της: μοναδικοί μάρτυρες για την εξέλιξη της πόλης, που γεννήθηκε με τον θρύλο της θεϊκής διαμάχης και εξελίχθηκε σε σύμβολο του ορθού λόγου, της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας.
Επιλεγμένα αντικείμενα από προσφορές των μελών
Η μεγάλη δωρεά του Κ. Πετρίδη υπήρξε αφορμή να αναζωογονηθεί το όνειρο, να… σηκωθούν τα μανίκια και να ανοίξουν οι περίκλειστες αποθήκες του συλλόγου, φέρνοντας στην επιφάνεια μοναδικά κειμήλια. Οπως είχε συμβεί το 1937, έτσι και τώρα, ο πρόεδρος του συλλόγου των Αθηναίων Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς δημιούργησε το όραμα, έκανε τη θεωρητική και ιδεολογική τεκμηρίωσή του και απευθύνθηκε στα μέλη του συλλόγου για να καταθέσουν τις εισφορές τους σε αντικείμενα, έργα τέχνης, ιστορικά έγγραφα, έπιπλα, σκεύη κ.λπ.
Η ανταπόκριση υπήρξε συγκλονιστική. Σπανιότατες συλλογές και έργα τέχνης, μοναδικά τεκμήρια αθηναϊκών σπιτιών, σπάνιοι πίνακες γνωστών καλλιτεχνών -κυρίως προσωπογραφίες- έχουν τοποθετηθεί βάσει της μουσειολογικής μελέτης που εκπονήθηκε από ομάδα αρχαιολόγων και μουσειολόγων.
Ξεναγήσεις – αφιερώματα
Το μουσείο πρόκειται να αρχίσει την κανονική λειτουργία του την επόμενη εβδομάδα, με προγραμματισμένες ξεναγήσεις και την επιστημονική επιμέλεια της αρχαιολόγου – μουσειολόγου Ελενας Γκοτσίνα. Από τον μήνα Δεκέμβριο θα αρχίσουν τα μηνιαία αφιερώματα στα οποία θα παρουσιάζονται θεματικές ενότητες από τις συλλογές του συλλόγου, με μοναδικά, πάντα, και ανέκδοτα τεκμήρια και με αφορμή επετειακές ημερομηνίες. Επίσης, προγραμματίζονται ειδικές ενότητες τοπικής ιστορίας για τα παιδιά, εκδόσεις, δημιουργία ψηφιακού μουσείου, στο οποίο θα παρουσιάζονται όχι μόνον συνοδευτικά κείμενα, αλλά και ανεπτυγμένες οι ενότητες που παρουσιάζονται στο μουσείο. Σκοπός του Συλλόγου των Αθηναίων είναι να ενισχυθούν εκπαιδευτικές δραστηριότητες, να διασωθεί και να ψηφιοποιηθεί ο μεγάλος όγκος χαρτώων ιστορικών τεκμηρίων που σώζονται στις συλλογές και να δημιουργηθεί η «Αστική Αθηναϊκή Κατοικία». Εν τέλει, στη μικρή οδό Κέκροπος της Πλάκας συναντά ο επισκέπτης τη συνείδηση της Αθήνας και τους γηγενείς που την υπηρετούν.
Το όραμα και το πρόγραμμα
Με το σύνθημα «είμαστε όλοι Αθηναίοι» ο παλαιότερος σύλλογος των γηγενών της πρωτεύουσας καλεί μικρούς και μεγάλους να γνωρίσουν το παρελθόν της και να χαράξουν το μέλλον της.
«Η πόλη μάς αφορά όλους, μικρούς και μεγάλους, πλούσιους και φτωχούς, ανεξαρτήτως πολιτικών επιλογών και φύλου, αρκεί να κατοικούν, να εργάζονται ή με οιονδήποτε τρόπο να φιλοξενούνται ή να εξυπηρετούνται στην όμορφη Αθήνα» δηλώνει ο πρόεδρος του συλλόγου, Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, και μας καλεί να ξεναγηθούμε στο Αθηναϊκό Μουσείο.
Στην ερώτηση για το όραμα που εκφράζει το νέο Μουσείο ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς απαντά ότι τα βλέμματα κάθε Αθηναίου, κάθε Ελληνα και κάθε πολιτισμένου, εν γένει, ανθρώπου στρέφονται στην ελληνική πρωτεύουσα. Την πόλη που βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση, προβάλλοντας τις αξίες της ελευθερίας και του πνεύματος.
