Πώς ζούσαν πριν από 2.500 χρόνια οι άνθρωποι στην πόλη Καλίνδοια που βρισκόταν λίγο έξω από την Θεσσαλονίκη, στην σημερινή περιοχή του Λαγκαδά; Στοιχεία και πληροφορίες αντλούμε και από μία μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε το 1961 και αποτελεί το «Έκθεμα του Μήνα για τον Οκτώβριο 2024», που παρουσιάζει μέσω της ιστοσελίδας του το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Το σχετικό αφιέρωμα:
«Σε ποια αρχαία πόλη της Μακεδονίας διετέλεσε εφήβαρχος ο Κότυς πριν από 20 αιώνες; Και πώς το γνωρίζουμε εμείς σήμερα; Η μαγεία της ανάσυρσης αρχαιοτήτων μέσα από τη γη κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής γίνεται ισχυρότερη, όταν ένα εύρημα φέρει μια ευανάγνωστη επιγραφή, η οποία μας παρέχει άμεσες πληροφορίες για τη ζωή και την κοινωνία μιας πόλης που σήμερα έχει χαθεί.
Η ορθογώνια μαρμάρινη πλάκα (ΜΘ 2667) σώζεται σε άριστη κατάσταση και αποτελούσε την πρόσοψη ενός κτιστού βάθρου αγάλματος ή ανάλογου μνημείου. Βρέθηκε το 1961 σε σωστική ανασκαφή νότια του Καλαμωτού Δήμου Λαγκαδά, ξανακτισμένη σε μεταγενέστερο αρχαίο τάφο. Η τεχνοτροπία χάραξης των γραμμάτων την χρονολογεί στα πρώιμα αυτοκρατορικά χρόνια (περ. 100 μ.Χ.).
Η πλάκα διασώζει μια τιμητική επιγραφή 28 στίχων, πλαισιωμένη από τριπλή, ανάγλυφη κορνίζα. Οι έξι πρώτοι στίχοι αναφέρουν ότι οι έφηβοι του γυμνασίου της πόλης αφιέρωσαν αυτό το μνημείο στον γυμνασίαρχό τους, τον Τίτον Φλαούιον Απολλώνιον γιο του Ανδρονείκου, ως ανταπόδοση για τη δωρεά του απαραίτητου ελαίου για τους εφήβους που αθλούνταν στο γυμνάσιο. Η αφιέρωση πραγματοποιήθηκε όταν ο Κότυς, γιος του Κότυος, ήταν εφήβαρχος και στους εφήβους πρωτοστατούσε ο Νείκων του Κότυος. Ακολουθεί ο κατάλογος με τα ονόματα και τα πατρώνυμα 64 εφήβων, χαραγμένα με μικρότερα γράμματα σε τρεις κάθετες, μη ισοπλατείς, στήλες.
Η αρχαία πόλη
Η αρχαία πόλη που έχει εντοπιστεί κι έχει ανασκαφεί εν μέρει πολύ κοντά στο σημείο εύρεσης αυτής της μαρμάρινης πλάκας ταυτίστηκε με την αρχαία πόλη Καλίνδοια, χάρη σε μία ακόμη επιγραφή που περιέχει κατάλογο ιερέων και μία αναφορά στο όνομά της. Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ρήμα καλινδέομαι, δηλαδή κυλιέμαι, και αποτελεί αναφορά στα λιβάδια της περιοχής που ήταν κατάλληλα για εκτροφή αλόγων. Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκαν τα Καλίνδοια, σίγουρα όμως πριν από το 422 π.Χ., καθώς το όνομά τους αναγράφεται πρώτο στον κατάλογο με τις ανεξάρτητες πόλεις των Βοττιαίων (της βόρειας Χαλκιδικής) που υπέγραψαν συνθήκη συμμαχίας με τους Αθηναίους εκείνο το έτος. Λιγότερο από έναν αιώνα μετά, μαθαίνουμε ότι η περιοχή των Καλινδοίων έχει υπαχθεί στο μακεδονικό κράτος, αλλά διατηρεί το καθεστώς της πόλης. Στα ρωμαϊκά χρόνια η πόλη εξακολούθησε να έχει το καθεστώς πόλης (σε επιγραφές αναφέρονται πολιτάρχες, βουλή και εκκλησία του δήμου) και αποτέλεσε κέντρο της λατρείας του αυτοκράτορα, όπως αποδεικνύουν οι ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων είκοσι ετών.
Μια ιδιαιτερότητα της πόλης φαίνεται ότι ήταν ο μεικτός πληθυσμός της, γεγονός που είναι φανερό και από την προέλευση των ονομάτων των εφήβων στην επιγραφή που παρουσιάζουμε. Έτσι συναντάμε ονόματα με πανελλήνια εξάπλωση (Απολλώνιος, Ιέρων, Τήλεφος), ελληνικά ονόματα που επιχωριάζουν κυρίως στη Μακεδονία (Ανδρόνεικος, Φίλιππος, Αρχέλαος) και μη ελληνικά ονόματα, θρακικά σε μεγάλο ποσοστό (Κότυς, Τήρης, Πατούμασης) ή λατινικά (Τίτος, Φλαούιος, Ουαλέριος). Ούτε οι επιγαμίες περιορίζονταν, καθώς πολλοί έφηβοι έχουν γονείς διαφορετικής φυλετικής προέλευσης, από αυτήν που δηλώνει το όνομά τους (π.χ. Καρβερένθης Παραμόνου, Πατούμασης Φιλίππου, Διοσκουρίδης Γαυδίονος).
Το φαινόμενο είναι επίσης ενδεικτικό της ανεκτικότητας και της κοινωνικής ισότητας που επικράτησαν στη Μακεδονία κατά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο, οι οποίες επέτρεψαν την από κοινού άσκηση εφήβων διαφορετικής προέλευσης στα γυμνάσια των πόλεων, αλλά και την ανάρρησή τους σε δημόσια αξιώματα (όπως αυτό του εφήβαρχου), σε βαθμό που δεν συναντάμε σε προγενέστερες περιόδους.
Μπορείτε να δείτε την ενεπίγραφη πλάκα στην έκθεση «Στη Μακεδονία από τον 7ο αι. π.Χ. ως την Ύστερη Αρχαιότητα», ενότητα «Εκπαίδευση – Αθλητισμός».
Πηγή – φωτογραφίες: Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
