Εκστρατεία για την διάσωση και ανάδειξη του Palazzo Maurogordato (Μέγαρο Μαυρογορδάτου) του επιβλητικού κτηρίου που χτίστηκε στα μέσα του 19ου αι από την Χιώτικη οικογένεια των Μαυρογορδάτων και «αποτελεί σήμερα την πιο εύγλωττη μαρτυρία για το κύρος και τον πλούτο της ελληνικής κοινότητας του Λιβόρνο», ξεκίνησε πριν από λίγο καιρό ο Πολιτιστικός Σύλλογος Borgo dei Greci (Γειτονιά των Ελλήνων).
Το Palazzo Maurogordato είναι ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια του ιστορικού κέντρου της πόλης του Λιβόρνο της Ιταλίας, τη λεγόμενη Città delle Nazioni (πόλη των εθνών) του 19ου αιώνα. Το μέγαρο, που αντικατοπτρίζεται στο Fosso Reale (βασιλικό κανάλι) εμφανίζει ήδη σαφή σημάδια παραμέλησης στην πρόσοψη και στο εσωτερικό του όπως και σε μία από τις μεγάλες αίθουσες του στην οποία βρίσκεται ζωγραφισμένη η σκηνή με τον θάνατο του ήρωα της ελληνικής επανάστασης του 1821, Μάρκου Μπότσαρη, ένα επεισόδιο που επανειλημμένα απεικονίστηκε από την ευρωπαϊκή φιλελληνική τέχνη και λογοτεχνία και το οποίο σίγουρα «μιλούσε» στις καρδιές των Μαυρογορδάτων, οι οποίοι άλλωστε είχαν φθάσει στο Λιβόρνο ως πρόσφυγες από την μαρτυρική Χίο, το 1822.
Όπως γνωστοποίησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Συλλόγου, Ουμπέρτο Σίνι (Umberto Cini), «το μέγαρο συμμετέχει στον διαγωνισμό που προκηρύχθηκε από το FAI (Ιταλικό Ίδρυμα Περιβάλλοντος και Κληρονομιάς) με σκοπό την προβολή και αξιοποίηση των ξεχασμένων μνημείων της Ιταλίας μέσω μίας ψηφοφορίας που θα λήξει στις 10 Απριλίου. Τα μνημεία που θα λάβουν περισσότερες από 2500 ψήφους θα γίνουν επιλέξιμα για χρηματοδότηση από το FAI. Ιταλοί και αλλοδαποί μπορούν να ψηφίσουν, από την Ιταλία και από το εξωτερικό. Για το λόγο αυτό ο Σύλλογος απευθύνει ανοιχτή διαδικτυακή πρόσκληση σε όσους θέλουν να συμβάλλουν στην διάσωσή του να εκφράσουν με την ψήφο τους την υποστήριξή τους».
Εκτός από την οικονομική ενίσχυση, σημειώνει ο κ Σίνι, ο διαγωνισμός του FAI αποτελεί ευκαιρία για ευαισθητοποίηση και προβολή σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ώστε οι αρμόδιοι φορείς να δραστηριοποιηθούν για την συντήρηση μνημείων με μεγάλη ιστορική και καλλιτεχνική αξία.
Κοινή τους ρίζα, η Χίος
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Σύλλογος Borgo dei Greci «το μέγαρο κτίστηκε από τον Γεώργιο Μαυρογορδάτο, του οποίου ο πατέρας, ο Ματθαίος, είχε έρθει από τη Χίο στο Λιβόρνο ψάχνοντας καταφύγιο από τις οθωμανικές σφαγές. Η οικογένεια είχε αναθέσει τον σχεδιασμό του στον λιβορνέζο αρχιτέκτονα Giuseppe Capellini. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1856 και ολοκληρώθηκαν το 1864. Τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό του κτιρίου, μπορεί κανείς να διαπιστώσει την επιθυμία ανάδειξης της κοινωνικής καταξίωσης των Μαυρογορδάτων, χωρίς να επισκιασθούν οι ελληνικές ρίζες της οικογένειας. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που είχε ζήσει ένα διάστημα στην Πίζα,ο Φαναριώτης διπλωμάτης και πολιτικός που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου κατά την Ελληνική Επανάσταση και μετά, φέρεται ως μακρυνός συγγενείς των Μαυρογορδάτων του Λιβόρνο αφού η ρίζα όλων τους ήταν στη Χίο.
Η επισημότητα του εξωτερικού χώρου, εμπνευσμένη από τα αναγεννησιακά πρότυπα της Φλωρεντίας, συνδυάζεται με τη νεοκλασική μεγαλοπρέπεια του εσωτερικού, με ένα τεράστιο μνημειώδες αίθριο που οδηγεί μέσω μιας τεράστιας σκάλας στο piano nobile (κύριος όροφος). Σ αυτόν, πολυάριθμα σαλόνια είναι πλούσια διακοσμημένα και τοιχογραφημένα με μυθολογικά θέματα από τον φλωρεντίνο ζωγράφο Olimpio Bandinelli. Το μεγαλύτερο σαλόνι είναι η αίθουσα χορού, στην οροφή της οποίας υπάρχει στο κέντρο μια μεγάλη τοιχογραφία που απεικονίζει το Άρμα της Αυγής, περιτριγυρισμένη από υπέροχες γύψινες διακοσμήσεις σε τεχνοτροπία trompe l’œil, μερικές από τις οποίες είναι επιχρυσωμένες.
Το μέγαρο, που πωλήθηκε από τους τελευταίους Μαυρογορδάτους σε ιδιώτες το 1921, αποτέλεσε την έδρα εταιρειών ηλεκτρισμού από το 1931 και από το 1965 έως το 2010 της τοπικής διεύθυνσης της ιταλικής Enel. Τα επόμενα χρόνια, γνώρισε διάφορους ιδιοκτήτες και επίσης μια φάση καταλήψεων. Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα εμφανίζει σαφή σημάδια παραμέλησης ήδη στην πρόσοψη, της οποίας το πέτρινο μπαλκόνι στον κύριο όροφο είναι ανασφαλές και υποστυλωμένο εδώ και χρόνια και δεν επιστρέπεται η πρόσβαση σε επισκέπτες. Άλλες σκαλωσιές έχουν στηθεί για την προστασία του πεζοδρομίου από πιθανή αποκόλληση υλικών από τα γείσα.
«Μια επίσκεψη στο κτήριο», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ Σίνι, «αξίζει όχι μόνο ως τεκμήριο της πιο ανθηρής εποχής για το Λιβόρνο και το λιμάνι του, αλλά και ως στοιχείο της συνολικής εικόνας της πόλης, τοποθετημένο όπως είναι στο κέντρο των Scali d’Azeglio, του “ευγενούς τμήματος” δηλαδή των καναλιών που περικυκλώνουν το ιστορικό κέντρο, σε ανταγωνισμό κομψότητας και ευρυχωρίας με τους lungarni (παραποτάμιους δρόμους) της Πίζας και της Φλωρεντίας».
Πολιτιστικός σύλλογος Borgo dei Greci (Γειτονιά των Ελλήνων)
Ο σύλλογος Borgo dei Greci ιδρύθηκε το 2020 στο Λιβόρνο με σκοπό να συμβάλει στην ανάκτηση και ανάδειξη της πλούσιας καλλιτεχνικής, αρχιτεκτονικής και αρχειακής κληρονομιάς που συνδέεται με τη μακραίωνη παρουσία μιας ελληνικής κοινότητας σε ιταλική πόλη. Το 2021 διοργάνωσε το πρώτο διεθνές επιστημονικό συνέδριο αφιερωμένο στην ελληνική εμπορική κοινότητα του Λιβόρνο, και σύντομα πρόκειται να δημοσιεύσει τα πρακτικά του σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Πίζας μεταξύ των οποίων και μία μελέτη αφιερωμένη στον ζωγραφικό διάκοσμο του Palazzo Maurogordato. Αφού προώθησε το ιστορικό ελληνορθόδοξο κοιμητήριο του Λιβόρνο στην απογραφή των Luoghi del Cuore (τόποι της καρδιάς) προτείνει τώρα το Palazzo Maurogordato, υπογραμμίζοντας ότι «η αποκατάστασή του θα συνέβαλε στην αναζωογόνηση του ιστορικού κέντρου του Λιβόρνο και στην ανάκτηση της ταυτότητας της πόλης, που βασίζεται στον κοσμοπολιτισμό του ελεύθερου λιμανιού των Μεδίκων, που κάποτε εξυμνήθηκε ως «Πόλη των Εθνών».
Στο Λιβόρνο πριν την ελληνική επανάσταση του 1821 είχε ανθίσει μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές κοινότητες σε πληθυσμό και εμπορική ισχύ. Η συμβολή της στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων υπήρξε τεράστια. Οι πλούσιοι Έλληνες του Λιβόρνο συνεισέφεραν με έμψυχο υλικό, χρήματα και εφόδια, ενώ τα πλοία τους μετέφεραν εθελοντές και φιλέλληνες για να πολεμήσουν στο πλευρό των επαναστατών. Από τη συγκεκριμένη πόλη ξεκίνησαν οι Τοσίτσας και Μαυροκορδάτος, ενώ υπήρξε και η δεύτερη πατρίδα του Ελληνοϊταλού ποιητή Ανδρέα Κάλβου.
Το ελληνορθόδοξο κοιμητήριο του Λιβόρνο, που χρονολογείται από το 1840 φιλοξενεί ακόμη και σήμερα τους οικογενειακούς τάφους Μαυροκορδάτων, Ροδοκανάκηδων, Τοσίτσα, Σκαραμαγκά, Πάλλη, Μεταξά, Πανά κι άλλων επιφανών Ελλήνων της Διασποράς.
