Η φράση «Πίστευε και μη Ερεύνα» δεν υπάρχει αυτούσια ούτε στα Ευαγγέλια ούτε στην Παλαιά Διαθήκη ούτε σε κάποιο Πατερικό ή άλλο εκκλησιαστικό κείμενο.
Σήμερα η Εκκλησία απορρίπτει κατηγορηματικά κάθε υπαινιγμό ότι η φράση αυτή μπορεί να έχει σχέση με τη χριστιανική διδασκαλία.
Έτσι, οφείλουμε να αποδεχθούμε ότι δεν είναι εκκλησιαστικό ρητό και ότι πρόκειται απλά για μια παροιμιακή φράση για την οποία έχει δημιουργηθεί —άγνωστο πώς και πότε— η εσφαλμένη εντύπωση ότι πρόκειται για ένα είδος εκκλησιαστικής εντολής.
Θα πρέπει να επισημάνουμε πάντως ότι κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο, όταν διαμορφώθηκε το χριστιανικό δόγμα, υπήρξαν πολλές απόψεις από πατέρες της εκκλησίες που απηχούσαν το νόημα της συγκεκριμένης φράσης, αν και με διαφορετική διατύπωση. Έτσι έχουμε τον Ωριγένη ο οποίος στην επιχειρηματολογία του εναντίον του φιλοσόφου Κέλσου αναφέρει ότι οι χριστιανοί λοιδορούνται επειδή ασπάζονται το «Μη εξέταζε αλλά πίστευσον».
Ο Τερτυλλιανός έλεγε «Πιστεύω διότι είναι παράλογο». Ο Μέγας Αθανάσιος: «Αλλ᾽ ως γέγραπται, πιστευέτω και μη λεγέτω». Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Μη αμφίβαλλε τοις παρά των πατέρων δεδοκιμασμένοις, αλλά φοβού, και ανεξετάστως πίστευσον. Μάλλον μεν ούν πίστευε, και μη πολυπραγμόνει.»
Ο αντίλογος σε όλους αυτούς τους αφορισμούς θα μπορούσε να ήταν ότι στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο διαβάζουμε «Ερευνάτε τας γραφάς» (40:39), αλλά αυτό το επιχείρημα είναι παραπλανητικό, καθώς το εδάφιο έχει τελείως άσχετο νόημα από αυτό που του προσδίδεται στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης (έχει το νόημα: ερευνάτε τις γραφές [όχι στην προστακτική] για να βρείτε την αιώνια ζωή [δηλ. μάταιος κόπος]).
Η πλησιέστερη στο «πίστευε και μη ερεύνα» ιστορική φράση ήταν η θέση που πήρε ο Θεόδοτος, Επίσκοπος Αγκύρας στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο, το 431, όπου είπε «Πίστευε τω θαύματι και μη ερεύνα λογισμοίς το γενόμενον».
Αυτή η φράση, αν την δούμε απομονωμένη από τα συμφραζόμενα, είναι αρκετά κοντά στο συζητούμενο, αλλά στην πραγματικότητα δεν αφορούσε το σύνολο του Χριστιανικού δόγματος αλλά μόνο ένα ιδιαίτερο ζήτημα, τη διττή φύση του Ιησού.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η διάχυτη αντίληψη ότι το Πίστευε και μη Ερεύνα προέρχεται από την εκκλησία δεν είναι αποτέλεσμα παρεξήγησης.
Ταιριάζει πολύ με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και τη νοοτροπία της πρωτοχριστιανικής εποχής. Η φράση μπορεί να μην ειπώθηκε —εξ όσων γνωρίζουμε— αυτολεξεί και να μην ήταν ποτέ δόγμα της εκκλησίας, αλλά υπήρξε κυρίαρχη αντίληψη των πρώτων χριστιανών, που πήρε αρνητική χροιά πολύ αργότερα, οπότε και αποκηρύχθηκε από την επίσημη εκκλησία.
