Είναι η φωτογραφία που όλοι μας την έχουμε δει. Όμως ακόμα κι αν δεν την είχε δει κανείς, μόνο που την αντίκρυσε ο Γιάννης Ρίτσος κι εμπνεύστηκε τον «Επιτάφιο», είναι αρκετό για να περάσει στην Ιστορία.
Αυτή η τραγική στιγμή της μάνας που θρηνεί πάνω από το άψυχο κορμί του γιου της αποτυπώθηκε σε φιλμ πριν ακριβώς 86 χρόνια, στις 9 Μαΐου 1936 στη Θεσσαλονίκη.
Μάνα είναι η Κατίνα Τούση και θρηνεί τον γιο της Τάσο. Είχε πάρει μέρος στη μεγάλη διαδήλωση των καπνεργατών. Ο ίδιος ήταν αυτοκινητιστής κι επειδή από μικρός είχε βγει στη ζωή είχε μάθει να διεκδικεί τα δικαιώματά του. Το νήμα της ζωής του κόπηκε στα 30 του χρόνια. Άδικα. Τα πρώτα επεισόδια με τη Χωροφυλακή στο κέντρο της πόλης είχαν τελειώσει κι ο Τάσος μαζί με άλλους είχε βρει καταφύγιο σε ένα καφενείο. Όταν βγήκε, και πάλι, στο δρόμο μια σφαίρα διαπέρασε το κεφάλι του!
Οι καπνεργάτες που ήταν μαζί του ξήλωσαν μια πόρτα και τον έβαλαν επάνω σε αυτήν, σα φορείο. Εκείνη τη στιγμή κι ενώ οι συμπλοκές φούντωναν και πάλι περνούσε η μητέρα του που πήγαινε σε ένα εργαστήριο ζαχαροπλαστικής που δούλευαν οι κόρες της. Φοβήθηκε από τις φασαρίες κι ήθελε να γυρίσουν μαζί της στο σπίτι. Ξαφνικά βλέπει έναν άντρα σ’ ένα φορείο. Το χέρι του κρέμεται και το αναγνωρίζει. Είναι ο Τάσος της. Τρέχει βεβαιώνεται και ξεσπά σε λυγμούς.
Πυροβολισμοί ακούγονται και πάλι. Οι καπνεργάτες αφήνουν στο δρόμο το αυτοσχέδιο φορείο και διαλύονται. Μένουν τρεις – τέσσερις που φωνάζουν στη γυναίκα να απομακρυνθεί. Κινδυνεύει. Εκείνη δεν τους ακούει. Θρηνεί. Γονατίζει κι αρχίζει να χαϊδεύει τα μαλλιά του Τάσου και να λέει μοιρολόγια. Από εκεί περνούσε ο άγνωστος σε μας φωτορεπόρτερ που απαθανατίζει τη σκηνή. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο λήψεις που μοιράστηκαν στις Αθηναϊκές εφημερίδες μαζί με άλλες από τα επεισόδια.
Οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης λόγω της λόγω της έκρυθμης κατάστασης κυκλοφόρησαν και πάλι στις 12 του μήνα. Ειρωνεία: Μόνο μία, η Μακεδονία, φιλοξένησε τη φωτογραφία. Οι άλλες (Νέα Αλήθεια, Φως και Απογευματινή) προτίμησαν να εξυμνήσουν την Χωροφυλακή και τον Στρατό που έφεραν την ηρεμία στην πόλη. Μια… ηρεμία που άφησε πίσω της 12 νεκρούς και 280 τραυματίες, ενώ από το φθινόπωρο του ΄35 είχαν σκοτωθεί άλλοι έξι άνθρωποι στις διαδηλώσεις των καπνεργατών που ζητούσαν να ισχύσει η συλλογική σύμβαση που είχε ανασταλεί εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης!
Στην Αθήνα η κατάσταση ήταν διαφορετική. Μπορεί δύο ιστορικές εφημερίδες το «Ελεύθερον Βήμα» και το «»Έθνος» να μη τη δημοσίευσαν, αλλά οι υπόλοιπες τη χρησιμοποίησαν ανάλογα με τις πολιτικές τους τοποθετήσεις.
Ο Γιάννης Ρίτσος την εποχή εκείνη βρισκόταν για δύο χρόνια κλεισμένος στη σοφίτα του σπιτιού του. Είδε στον Ριζοσπάστη τη φωτογραφία και συγκλονίστηκε…
Άρχισε να γράφει μια σειρά ποιημάτων με τον τίτλο «Επιτάφιος». Για πρώτη φορά δημοσιεύθηκαν στον «Ριζοσπάστη». Αργότερα κυκλοφόρησαν σε βιβλίο που εξαντλήθηκε σε ένα μήνα. Έπειτα απαγορεύτηκαν αφού τον Αύγουστο ο πρωθυπουργός Μεταξάς προτίμησε να πάρει τον τίτλο του δικτάτορα για να εδραιώσει την εξουσία του.
Το 1957 άρχισε να τα μελοποιεί ο Μίκης Θεοδωράκης οκτώ ποιήματα από τον «Επιτάφιο» που τα τραγούδησε όλη η Ελλάδα.
Κι η οικογένεια Τούση τι απέγινε; Η γυναικά του Έλλη νοσηλευόταν σε σανατόριο από φυματίωση όταν παντρεύτηκε τον Τάσο. Τον ακολούθησε κι αυτή λίγα χρόνια αργότερα από σηψαιμία.
Το 1975 μια από τις αδελφές του Η Μαρίκα, παρά τα προβλήματα όρασης που αντιμετωπίζει μαθαίνει να γράφει. Το πρώτο γράμμα απευθύνεται στον Γιάννη Ρίτσο. Τον ευχαριστεί και του αναφέρει πως τον θεωρεί αδελφό της. Δεν σταματά εκεί. Το 1983 κυκλοφορεί ένα βιβλίο με την ιστορία του Τάσου και της οικογένειάς τους. Λέγεται «Ο Τάσος Τούσης. Ο θάνατος ενός ήρωα για τα δικαιώματα των εργαζομένων».
