Η σθεναρή στάση της «Εστίας» στις διώξεις του Τύπου
- Γράφει ο
Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
* Κεντρική εικόνα: Αριστερά: Αλέξανδρος Παπαναστασίου (σκίτσο 1924). Δεξιά: Νικόλαος Πλαστήρας (σκίτσο 1924). Κέντρο: Προμετρωπίς της εφημερίδος «Δημοκρατία».
Οι συζητήσεις στην Ελλάδα περί ελευθερίας του Τύπου κρατούν από τότε που συνεστήθη το ελληνικό κράτος. Έχουμε δημοσιεύσει πλήθος επεισοδίων, χαριτωμένων και μη, τα οποία αποκαλύπτουν την μακρά αυτή και περιπετειώδη διαδρομή του Τύπου, καθώς και τα πάνδεινα που υπέστησαν οι πραγματικοί λειτουργοί του. Ένα τέτοιο επεισόδιο παρουσιάζουμε και με το σημείωμα αυτό, το οποίο αφορά στην εφημερίδα «Δημοκρατία».
Μια εφημερίς που εξεδόθη το 1923 με πρωτεργάτες τον αποκαλούμενο «Πατέρα της Ελληνικής Δημοκρατίας» Αλέξανδρο Παπαναστασίου και τον ακαδημαϊκό Σπύρο Μελά. Σύντομα περιήλθε εις χείρας των ομοφρόνων τους αδελφών από την Ευρυτανία Δημητρίου Πουρνάρα (1900-1985) και Ανδρέα Πουρνάρα (1896-1972). Εφημερίς με σαφώς αντιμοναρχικές και φιλοβενιζελικές θέσεις δεν επρόκειτο να μακροημερεύσει, παρά το γεγονός ότι συγκέντρωνε στους κόλπους της εξαιρετικά αξιόλογους συνεργάτες.
Στο Κολωνάκι
Ας παρακολουθήσουμε όμως τι συνέβαινε την ταραχώδη εκείνη περίοδο του Μεσοπολέμου με τις δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα. Ήταν 3 τα ξημερώματα της 25ης Οκτωβρίου 1925, όταν συνελήφθη ο Νικόλαος Πλαστήρας να χαρτοπαίζει σε διαμέρισμα του Κολωνακίου. Είναι από τις λεπτομέρειες που αποδίδουν το κλίμα της εποχής, τις συνθήκες που επικρατούσαν και τους μηχανισμούς λειτουργίας των προσώπων που πρωταγωνιστούσαν στην πολιτική ζωή της χώρας.
Ο Ν. Πλαστήρας, επικουρούμενος από τον Γεώργιο Παπανδρέου, προσπάθησε για δεύτερη φορά λίγες ημέρες νωρίτερα, την 12η Οκτωβρίου 1925, να ανατρέψει τον Θεόδωρο Πάγκαλο που είχε εγκαθιδρύσει την δικτατορία του. O τελευταίος όμως είχε δημιουργήσει ένα θηριώδες δίκτυο ασφαλείας. Ο 42χρονος τότε Ν. Πλαστήρας ετέθη υπό αστυνομική επιτήρηση στην Καρδίτσα, όπου ευρίσκετο. Κατώρθωσε ωστόσο να διαφύγει, βρίσκοντας καταφύγιο σε κάποιο φιλικό σπίτι στο Φάληρο.
Παρακολουθήσεις
Τον ακολουθούσε όμως κατά πόδας ο Ναπολέων Ζέρβας, ο οποίος είχε αναλάβει φρούραρχος των Αθηνών καί διοικητής του Τάγματος Σωματοφυλακής του δικτάτορος. Είχε την ευθύνη για τον εντοπισμό και την σύλληψή του. Κατήρτισε ειδική αμάδα από εκπαιδευμένους άνδρες της ασφαλείας, οι αποίοι σύντομα ενετόπισαν το κρησφύγετο στο Φάληρο. Αλλά ο έμπειρος Νικ. Πλαστήρας κατώρθωσε να τους ξεφύγει και να κρυφτεί σε σπίτι του Κολωνακίου.
Ξοπίσω του και ο Ν. Ζέρβας, ο οποίος επληροφορήθη τις κινήσεις του και το γεγονός ότι κρυβόταν κάπου κοντά στον Άγιο Διονύσιο της οδού Σκουφά. Τον εντοπισμό του ανέλαβε ο Κρητικός αξιωματικός της Χωροφυλακής, υπομοίραρχος τότε, Αναστάσιος Χομπίτης. Πλημμύρισε το Κολωνάκι από χωροφύλακες με πολιτικά, οι οποίοι προσπαθούσαν να εντοπίσουν «ύποπτες» κινήσεις. Οι δρόμοι γύρω από τον Άγιο Διονύσιο ετέθησαν σε ασφυκτικό κλοιό, ενώ επεστρατεύθησαν και έμπιστοι αξιωματικοί του Στρατού.
Οι παρακολουθήσεις ενεντείνοντο τις νυχτερινές ώρες, αφού την ημέρα θα ήταν δύσκολο για τον Νικ. Πλαστήρα να κυκλοφορήσει στους δρόμους του Κολωνακίου. Από τις 8 το βράδυ δεκάδες άνθρωποι παραφυλούσαν στους κεντρικούς δρόμους και στις παρόδους γύρω από τον Άγιο Διονύσιο. Έως τα ξημερώματα της Πέμπτης προς Παρασκευή 22 πρός 23 Οκτωβρίου 1925, οπότε και ενετοπίσθη κίνησις στο σπίτι όπου έμενε ο προ δυο ετών αποβιώσας δημοσιογράφος Γεώργιος Τσοκόπουλος.
Σχέδια επί σχεδίων
Τις νυκτερινές ώρες επεσκέπτετο το σπίτι αυτό η Άννα Παπαδοπούλου, γνωστή για τα θερμά αισθήματα που έτρεφε για τον Ν. Πλαστήρα. Υπέθεσαν λοιπόν ότι εκεί ευρίσκετο το κρησφύγετό του και έζωσαν το επί της οδού Πινδάρου ακίνητο, ακριβώς στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου. Ωστόσο δεν προέβησαν σε βιαστικές κινήσεις.
Περίμεναν να δράσουν την κατάλληλη στιγμή, προκειμένου να πιάσουν τον Πλαστήρα στον… ύπνο και να αποφύγουν τυχον βίαιες αντιδράσεις. Επιτελικός σχεδιασμός και σχέδια επί σχεδίων ώσπου απεφάσισαν να δράσουν. Στις 2 τα ξημερώματα της 25ης Οκτωβρίου δυο αυτοκίνητα στάθμευαν στην συμβολή των οδών Σκουφά και Μασσαλίας.
Χαρτοπαίζοντας
Στο ένα επέβαινε ο Ν. Ζέρβας, ακολουθούμενος από δυο άνδρες. Πάνοπλος, ανέβηκε από την σκάλα υπηρεσίας και βρέθηκε στην κουζίνα του σπιτιού. Αλλά όταν μπήκαν στο σαλόνι έμειναν έκπληκτοι, αντικρίζοντες τον αντιστράτηγο Ν. Πλαστήρα να κάθεται σε μεγάλο στρογγυλό τραπέζι με πράσινη τσόχα και να χαρτοπαίζει καπνίζοντας!
Ο Ν. Πλαστήρας σηκώθηκε νευρικά από την θέση του, αλλά ο Ν. Ζέρβας του είπε ότι δεν θα ήταν αξιοπρεπές να προσπαθήσει να αντισταθεί. Κατ’ άλλη εκδοχή ο Ν. Πλαστήρας κάλεσε τον Ν. Ζέρβα να καθίσει μαζί τους στο τραπέζι! Ούτως ή άλλως τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. Το χαρτοπαίγνιο διεκόπη και εντός ολίγων ωρών ο Ν. Πλαστήρας ταξίδευε με το πολεμικό πλοίο «Λέων» για την Ιταλία.
Λογοκρισία
Την επόμενη ημέρα, 26η Οκτωβρίου, η είδησις της διακοπής της εκδόσεως της εφημερίδος «Δημοκρατία» και της φυλακίσεως των διευθυντών της απεκαλύφθη από την «Εστία». Όπως ενημέρωνε τους αναγνώστες της, το ένταλμα συλλήψεως εξεδόθη με αφορμή άρθρο της που αφορουσε στην σύλληψη και απέλαση του αντιστρατήγου Ν. Πλαστήρα, «κριθέν ως αντικείμενον εις τας διατάξεις του κατοχυρωτικού.»
Το Κατοχυρωτικό, όπως ωνομάζετο το Νομοθετικό Διάταγμα της 23ης Απριλίου 1924 «Περί κατοχυρώσεως του Δημοκρατικού Πολιτεύματος», που ουσιαστικά τιμωρούσε την αμφισβήτηση του καθεστώτος της αβασίλευτης δημοκρατίας, απηγόρευε την ελεύθερη έκφραση απόψεων που έμμεσα ή άμεσα θα προκαλούσε την συμπάθεια για τους αντιπάλους.
Είχαν βέβαια προηγηθεί της δεκαπενθήμερης παύσεως της εφημερίδος και άλλα περιστατικά λογοκρισίας. Σχεδόν καθημερινά απαλείφοντο άρθρα και σχόλιά της, οπότε στους ελεύθερους χώρους η σύνταξις έβαζε φράσεις όπως «Η Δημοκρατία δεσμώτις», «Η τραγική κωμωδία» ή ἀναγγελίες καταστημάτων περί γενικής διαλύσεως.
Αντίδρασις «Εστίας»
Η «Εστία», από την πρώτη στιγμή, ετάχθη στο πλευρό της εφημερίδος «Δημοκρατία». Καλούσε δε τον υπουργό Εκκλησιαστικών και Παιδείας Λουκά Ρούφο να θυμηθεί τους όρους με τους οποίους είχε δεχθεί να συμμετάσχει στην Κυβέρνηση. Ο σημαντικώτερος εξ αυτών ήταν η αποκατάστασις της ελευθερίας του Τύπου, της ελευθερίας δηλαδή της κοινής γνώμης όπως αυτή εκδηλώνει τις σκέψεις της.
Προασπίζετο μάλιστα με σθένος την ύπαρξη συνολικώς των εφημερίδων, ο ρόλος των οποίων δεν ήταν να αποτελέσουν εχθρό της ομαλότητος, αλλά αντιθέτως παράγοντα σημαντικό για την αποκατάστασή της. Μετά φυσικά την δίωξη της εφημερίδος και των διευθυντών της, οι διαμαρτυρίες τις «Εστίας» έγιναν πιο έντονες. Οι ενστάσεις της αφοροῦσαν στον τρόπο παύσεως της «Δημοκρατίας», χωρίς να προηγηθούν δίκη και δικαστική απόδειξις της κολασίμου πράξεως.
Συνταγματικό δικαίωμα
Κάτι τέτοιο όχι μόνον αντίκειτο στο γράμμα και το πνεύμα του ισχύοντος τότε Συντάγματος, αλλά και στερούσε τον Τύπο «του αναφαιρέτου δικαιώματος της απολογίας, ανέκαθεν ανεγνωρισμένου, αφ’ ης υπήρξεν η ιδέα της Δικαιοσύνης.» Η εφημερίς «Δημοκρατία» κυκλοφόρησε εκ νέου την 9η Νοεμβρίου 1925, επιμένοντας ότι θα συνέχιζε να επιτελεῖ τον ρόλο της, που δεν ήταν άλλος από τον έλεγχο και την κριτική της εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής.
«Εφόσον η Κυβέρνησις του κ. Παγκάλου θέλει και ωθεί τον κόσμον τούτον εις πολιτικήν εχθρότητα πρόο αυτή, θα υπάρξωμεν και ημείς αντίθετοι και πολιτικοί αντίπαλοί της» έγραφε η εφημερίς «Δημοκρατία» σε πρωτοσέλιδο άρθρο της την ημέρα της επανακυκλοφορίας της. Έσπευδε ωστόσο να επιβεβαιώσει την αμεροληπτική στάση της, σε περίπτωση που η κυβέρνησις συνεμορφώνετο, ακολουθούσα μια ορθότερη πολιτική συμπεριφορά. Όμως η τύχη της δεν μακροημέρευσε, καθώς έπαυσε οριστικώς να εκδίδεται τον Φεβρουάριο του 1927.
