Ένας «Προμηθέας» στο Βλαδικαυκάς, ο ελληνικός σύλλογος στον «κυρίαρχο του Καυκάσου»

Γράφει ο Κωνσταντίνος Παυλίδης

«Κυρίαρχος του Καυκάσου», αυτή είναι η μετάφραση του ονόματος Βλαδικαυκάς (στη γλώσσα της Οσετίας είναι Τζαουτζικάου), της πόλης που βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του Βόρειου Καυκάσου. Η παλαιά ονομασία ήταν Ορτζονικίτζε.

Αποτέλεσε νέα πατρίδα για τους Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι πριν από 37 χρόνια, στις 29 Μαΐου 1988, παρά τις δυσκολίες ίδρυσαν τον πρώτο εθνικό-πολιτιστικό σύλλογο στη Βόρεια Οσετία, αλλά και σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση.
Η ελληνική κοινότητα του Βλαδικαυκάς άρχισε να σχηματίζεται στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν ομάδες Ελλήνων μαστόρων, χτιστών και λιθοξόων από διάφορες περιοχές της περιφέρειας Τραπεζούντας και Αργυρούπολης, άρχισαν να φτάνουν στον Καύκασο για αναζήτηση εργασίας.

Μία από αυτές τις ομάδες με επικεφαλής τον Σπυρίδωνα Τσεκάλοβ ανέλαβε εργασίες για την κατασκευή του Γεωργιανού Στρατιωτικού Δρόμου (ΒοϊένοΓκρουζίνσκαγια ντορόγκα), ο οποίος ενώνει τη Ρωσία με τη Γεωργία. Κατά την κατασκευή του δρόμου οι Έλληνες τεχνίτες εγκαταστάθηκαν στο Βλαδικαυκάς. Όλοι τους προέρχονταν από την Αργυρούπολη του Πόντου, και ήταν οι πρώτοι από τους Έλληνες που έβαλαν τις βάσεις για τη διαμόρφωση της ελληνικής κοινότητας στην περιοχή αυτή.

Το μέγεθος των κατασκευαστικών εργασιών σε συνδυασμό με την πίστη του ντόπιου πληθυσμού και των Αρχών αύξησε την επιθυμία των Ελλήνων να μείνουν σε αυτή την πόλη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σταδιακά ο αριθμός μεγάλωνε· σε αυτό συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό η διατήρηση των δεσμών με τους συγγενείς που έμεναν στην πατρίδα τους τον Πόντο. Χάρη στην ικανότητα, τη δεξιοτεχνία και τον επαγγελματισμό στην εργασία τους, κατάφεραν να φτιάξουν τη ζωή τους. Πολλοί από αυτούς έχτισαν τα δικά τους σπίτια. Κάποιοι άλλοι τα αγόρασαν ή τα νοίκιασαν.

Το κτήριο του ελληνικού σχολείου που έγινε έδρα για τον «Προμηθέα» (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Οι δημιουργοί της ελληνικής κοινότητας στην πόλη Βλαδικαυκάς προέρχονταν πρώτα από το βιλαέτι της Τραπεζούντας και συγκεκριμένα από τις πόλεις Αργυρούπολη (Γκιουμούσχανε) και Τραπεζούντα, και τα χωριά Χαρτόρς, Χαρσέρα, Κοτύλια, Τακφτσιουκί, Σολέκ, Ίμερα, Χακάξα, Μπάζμπα, Βέρενου, Σαντά, Παρεία, Τσατάχ, Ταμέρτσουκί, Καγιάτερα, Κρώμνη, Μαντρεία, Σούσα, κ.ά.

Το 1894 ανακοινώθηκε η λειτουργία του μονοτάξιου ελληνικού σχολείου, το οποίο αρχικά στεγάστηκε σε ένα μικρό ξύλινο σπίτι. Υπεύθυνος και δάσκαλος ορίστηκε, προσκεκλημένος από την περιφέρεια του Καρς, ο Θεόδωρος Γραμματικόπουλος του Χριστόφορου, ο οποίος γνώριζε πάρα πολύ καλά τη νεοελληνική γλώσσα και ήταν έμπειρος παιδαγωγός. Το 1900 με τις ενέργειες του Π. Μαράντοφ ανοικοδομήθηκε το νέο κτήριο του διτάξιου πια ελληνικού σχολείου.

Το 1918-19 εμφανίστηκαν στην περιοχή του Βλαδικαυκάς οι πρόσφυγες από την περιφέρεια του Καρς, και ο αριθμός του ελληνικού πληθυσμού στην περιοχή αυξήθηκε.

Άποψη του Καρς (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Η δεκαετία του 1930 είναι μια μαύρη σελίδα στην ιστορία των Ελλήνων του Βλαδικαυκάς. Η άνθηση του ελληνικού πολιτιστικού κυττάρου στην περιοχή κράτησε μέχρι το 1938. Τότε άρχισαν οι εκκαθαρίσεις των εθνικών μειονοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης, για δήθεν αντεπαναστατική δράση – οι γνωστές ως «σταλινικές διώξεις».

Το κλίμα άρχισε να βαραίνει και φυσικά άγγιξε και τους Έλληνες. Το ελληνικό σχολείο έκλεισε, μαζί και όλες οι πολιτιστικές ομάδες της κοινότητας. Στους μαθητές προτάθηκε να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε άλλα σχολεία του Βλαδικαυκάς.

Αυτή η κατάσταση διήρκησε μέχρι τη δεκαετία του 1980. Με πρωτοβουλία του Ιωάννη Ντεμουρτσίδη, ο οποίος εργαζόταν εκείνη την περίοδο ως υπεύθυνος στην ντίσκο του πολιτιστικού κέντρου «Ελεκτρόν», και μαζί με άλλους δύο φίλους και συναδέλφους του, άρχισαν να διοργανώνονται ελληνικές βραδιές για τις επετείους των εθνικών εορτών. Καλούσαν όλους τους Έλληνες της πόλης με μόνο σκοπό τη σύσφιξη των σχέσεων.

Πρώτη συνέλευση για την ίδρυση του «Προμηθέα» (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Ο αριθμός των καλεσμένων κυμαινόταν από 200 μέχρι 300 άτομα κάθε φορά. Το 1988 η Ένωση Υπουργών της Ρωσικής Ομοσπονδίας έβγαλε διάταγμα για τη δημιουργία εθνικό-πολιτιστικών ενώσεων σε κάθε πολιτιστικό κέντρο της χώρας. Τότε ο διευθυντής του «Ελεκτρόν» δήλωσε ότι θα πάρει τους Έλληνες στο χώρο του και ο λόγος ήταν επειδή ήξερε πολύ καλά τους τρεις εργαζόμενους, βάζοντας υπεύθυνο τον Ιωάννη Ντεμουρτσίδη.

Στις 29 Μαΐου του 1988 και ώρα 18:00 στη μεγάλη αίθουσα του «Ελεκτρόν» πραγματοποιήθηκε σε εορταστικό κλίμα συνέλευση αφιερωμένη στην ίδρυση του Συλλόγου «Προμηθέας».

Ταμπέλα του συλλόγου σήμερα έξω από το κτήριο (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Το όνομα του συλλόγου ήταν η ιδέα του Κωνσταντίνου Α. Λαμπριανίδη, ο οποίος είχε αναλάβει και την προετοιμασία, την αποστολή των προσκλήσεων στους Έλληνες κατοίκους, σε διάφορες τοπικές επιτροπές και οργανισμούς, όπως και στις Αρχές του Βλαδικαυκάς.

Η αίθουσα ήταν γεμάτη· οι συμμετέχοντες δεν χωρούσαν να κάτσουν και ήταν όρθιοι μέχρι και στους διαδρόμους. Τη συνέλευση επιμελήθηκε ο Γεώργιος Κ. Βασιλειάδης.

Μετά το τέλος της πρώτης συνέλευσης για την ίδρυση του Ελληνικού Συλλόγου του Βλαδικαυκάς οι παρευρισκόμενοι προχώρησαν στην εκλογική διαδικασία για το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο.

Τα 21 μέλη που εκλέχτηκαν ήταν τα εξής:

• Αθανασιάδης Γ. Αλέξιος
• Ασλανίδη Γ. Ελένη
• Βασιλειάδης Κ. Γεώργιος
• Βαγιαζίδη Ειρήνη
• Γραμματικόπουλος Π. Κωνσταντίνος
• Ντεμουρτσίδης Σ. Ιωάννη
• Ιωαννίδης Θ. Βασίλειος
• Ιωαννίδη Μ. Ελένη
• Καλλιφατίδη Χ. Θεόδωρος
• Λαμπριανίδη Α. Κωνσταντίνος
• Λεβαντίδης Θ. Δημήτριος
• Μιχαηλίδης Α. Γεώργιος
• Μελισσανίδης Δ. Αλέξανδρος
• Μουρατίδη Ν. Λίζα
• Μαυρίδης Ν. Χριστόφορος
• Ματσαρίδης Κ. Ιωάννης
• Παπασυμεωνίδη Α. Αναστασία
• Παναγιωτίδης Η. Γεώργιος
• Σιδηρόπουλος Π. Πολυνίκης
• Σαχμπάζοβ Α. Βλαδίμηρος
• Εμμανουηλίδης Γ. Χριστόφορος.

Με την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας στην αίθουσα οι παρευρισκόμενοι με λαμπερά και χαρούμενα πρόσωπα κραύγαζαν «Ούρα», «Ζήτω», «Μπράβο»!

Μετά από ψηφοφορία τη θέση του πρώτου προέδρου του «Προμηθέα» κατέλαβε ο Δημήτριος Λεβαντίδης, ο οποίος ήταν γιος του Θεοφύλακτου Λεβαντίδη, δασκάλου από το Όλουχλη του Καρς και πρώην διευθυντή του ελληνικού σχολείου του Βλαδικαυκάς.

Αφού ολοκληρώθηκε η συνέλευση ακολούθησε εκδήλωση με τραγούδια και χορούς.

Ο Θεοφύλακτος Λεβαντίδης στη μέση με το μουστάκι. Γύρω του μαθητές και δάσκαλοι του ελληνικού σχολείου, το 1935 λίγα χρόνια πριν κλείσει από την τότε κυβέρνηση (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

O Δημήτριος Λεβαντίδης, ο πρώτος πρόεδρος του «Προμηθέα» (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Μετά το 1938 ο «Προμηθέας» του Βλαδικαυκάς ήταν το πρώτο ελληνικό σωματείο σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Στη συνέχεια έγινε παράδειγμα για τους υπόλοιπους Έλληνες που διέμεναν σε άλλες πόλεις και χωριά της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίοι επισκέπτονταν τον «Προμηθέα».

Χωρίς να χάσει χρόνο, το νέο Διοικητικό Συμβούλιο ανέλαβε δράση. Επαναλειτούργησε το ελληνικό σχολείο, ξεκίνησε τις ενέργειες για την επιστροφή του παλαιού κτηρίου του συλλόγου (όπου στεγαζόταν το σχολείο και η εκκλησία). Δημιουργήθηκαν καλλιτεχνικά τμήματα για τη διάσωση και διάδοση των ηθών και εθίμων, πραγματοποιήθηκε επανένωση με την ελληνική διασπορά της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και δόθηκε βοήθεια στη δημιουργία πολιτιστικών κέντρων και συλλόγων.

Επίσης, οργανώθηκαν τιμητικές εκδηλώσεις για τις εθνικές εορτές, δημιουργήθηκαν ορχήστρα και χορωδία. Ξεκίνησαν παιδικά τμήματα εκμάθησης παραδοσιακών χορών, πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις για την ιστορία της Ελλάδας, χορευτικές, μουσικές κλπ., στις οποίες καλούσαν όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και εκπροσώπους άλλων πολιτιστικών και θρησκευτικών συλλόγων της Οσετίας, όπως και τις Αρχές του Βλαδικαυκάς.

Το 1989 έγινε μεγάλος σεισμός στην Αρμενία, κατά τον οποίο χάθηκαν χιλιάδες άνθρωποι. Ο σύλλογος με απόφαση του ΔΣ απέστειλε οικονομική βοήθεια στους πληγέντες, όπως και επιστολή προς την κυβέρνηση της Αρμενίας, στην οποία δήλωνε πως στεκόταν στο πλευρό της χώρας εκείνη τη δύσκολη περίοδο.

Το 1990 το νεοσύστατο χορευτικό τμήμα του «Προμηθέα» συμμετείχε σε φεστιβάλ Ελλήνων καλλιτεχνών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, το οποίο πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα. Το χορευτικό κατέκτησε την πρώτη θέση ανάμεσα σε πάρα πολλές συμμετοχές.

Τα ονόματα των πρώτων χορευτών του «Προμηθέα» ήταν τα εξής:

• Χατζηδαβιτίδης Γεώργιος
• Ιβανίδης Γεώργιος
• Ρωμανίδης Ανδρέας
• Αβραμίδης Δημήτριος
• Σαββίδης Σαβέλιος
• Σαμαρτζίδης Στέφανος
• Καραγκίοβ Σπυρίδων
• Σαχμπάζοβ Αλέξανδρος.

Σήμερα, ο Ελληνικός Σύλλογος του Βλαδικαυκάς «Προμηθέας» αποτελείται από τη διοίκηση, τους συμβούλους και τις επιτροπές που συνολικά απαρτίζονται από 70 άτομα. Για τη διάσωση και τη διάδοση του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου ο Σύλλογος δημιούργησε τα εξής τμήματα:

• Τμήμα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας (υπεύθυνη: Μπέλα Πασένοβα του Ιωάννη).
• Τμήμα εκμάθησης ποντιακών χορών (υπεύθυνη: Αγγελίνα Ασλανίδη του Τριαντάφυλλου).
• Καλλιτεχνικό τμήμα (υπεύθυνη: Μαριάννα Γαβαλίδη του Γεωργίου).
• Τμήμα ρωσικής γλώσσας (υπεύθυνη: Ιρίνα Σαλαβιόβα του Γρηγορίου).
• Τμήμα μαθηματικών (υπεύθυνη: Ιρίνα Σαλαβιόβα του Γρηγορίου).

Πρόεδρος είναι ο Γεώργιος (Γιούρα) Ασλανίδης. Αντιπρόεδροι οι: Γεώργιος (Ζώρας) Γαβαλίδης και Ιωάννης (Ιβάν) Ντεμουρτσίδης. Γενική γραμματέας η Ναταλία Ντεμουρτσίδη.

Από αριστερά: Ντεμουρτσίδης, Γαβαλίδης, Ασλανίδης, Ντεμουρτσίδη (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Πρόεδρος των συμβούλων ο Γεώργιος Ρωμανίδης. Στην επιτροπή γυναικών υπεύθυνη είναι η Ναταλία Ντεμουρτσίδη, στην επιτροπή δημογερόντων ο Θεόδωρος Τσεχονταρίδης και στην επιτροπή ενασχόλησης με παιδιά η Αθηνά Κιαχίδη.

Στιγμιότυπο από συνέλευση του «Προμηθέα» (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Ο «Προμηθέας», που αποτελείται από πολύ δραστήρια μέλη, έχει ενεργό δράση στην περιοχή της Οσετίας και πραγματοποιεί κάθε χρόνο πληθώρα εκδηλώσεων. Φέτος τιμήθηκαν οι ήρωες του Β’ Παγκοσμίου, οι Έλληνες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Οσετίας αλλά και οι κάτοικοι της Οσετίας που πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων – ελάχιστοι από αυτούς έχουν μείνει εν ζωή.

Ήρωες του Β’ Παγκοσμίου (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Η νέα γενιά του «Προμηθέα» (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Αρκετοί είναι οι εκπρόσωποι των ελληνικών οικογενειών του Βλαδικαυκάς που διαπρέπουν σε διάφορους τομείς, θυμίζοντας σε όλους πως ο ελληνισμός παρόλο που άλλαξε πολλούς τόπους μπόρεσε να ορθοποδήσει και να συνεχίσει να γράφει την ιστορία που του παρέδωσαν οι πρόγονοί του. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες από τις οικογένειες:

Οικ. Μελισσανίδη • Οικ. Παυλίδη • Οικ. Τσελίδη • Οικ. Λεβαντίδη • Οικ. Καρύποβ • Οικ. Γεωργιάδη • Οικ. Κιαχίδη • Οικ. Φουλίδη • Οικ. Σωφρονίδη • Οικ. Τσιπλακόβ • Οικ. Ιωαννίδη • Οικ. Ζανγκίεβ.

Γλέντι στο Βλαδικαυκάς (φωτ.: αρχείο Κ. Παυλίδη)

Στην παραπάνω φωτογραφία διακρίνονται στην πάνω σειρά οι: Δαμιανός Μελισσανίδης Δαμιανός του Αλεξάνδρου, Μπόρις Θεοδωρίδης, Μαρία Παυλίδου (Χατζηγερίδου) του Κωνσταντίνου, Ελισάβετ (Λίντα) Μελισσανίδου του Αλεξάνδρου, Σωκράτης Χατζηγερίδης του Κωνσταντίνου, Ιωάννης (Ιβάν) Θεοδωρίδης, Λαρίσα Παναέτοβα, Νίνα Κιαχίδου, Μυροφόρα (Βέρα) Μελισσανίδη (Κιαχίδη) του Ρωμανού, Τάνια Μελισσανίδου, [;].

Στη δεύτερη σειρά οι: Λιούμπα Μελισσανίδου με το μωρό της, Σωκράτης Μελισσανίδης του Αλεξάνδρου, Αναστασία (Νάστια) Τσαχουρίδου (Χατζηγερίδου), Ελένη Μελισσανίδου του Στεφάνου, Νικόλαος Χατζηγερίδης του Κωνσταντίνου, [;], Όλγα Μελισσανίδου (Μιχαηλίδου) του Αχιλλέα, Αναστασία Μιχαηλίδου του Μιχαήλ, Γιώργος (Ζώρας) Μελισσανίδης του Ιακώβου, Ιάκωβος (Γιάσα) Κιαχίδης, Λέϊλα Μελισσανίδου του Σωκράτη, Μιχάλης Παναγιωτίδης του Νικολάου, Μιχαήλ Παναέτοβ του Ιωάννη, Λένα Παναέτοβα, Σοφοκλής Παναέτοβ του Μιχαήλ, Γάλια Παναέτοβα του Μιχαήλ, και γονατιστός ο Αλέξης Κιαχίδης του Ρωμανού.

…το Βλαδικαυκάς εγέντον δεύτερον πατρίδαν έμουν,
ακεί εγεννέθαμε, ακεί ετρανήναμε
και ακεί επέμναν οι παλαιοί έμουν…

Από τα γραφεία του «Προμηθέα», ας ακούσουμε τι έχουν να μας πουν ο αντιπρόεδρος Ιωάννης (Ιβάν) Ντεμουρτσίδης και η υπεύθυνη του Τμήματος Ελληνικής Γλώσσας Μπέλα Πασένοβα: