- Συνέντευξη στη Δήμητρα Μακρή
«Παρά την προσωρινή νηνεμία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η φουρτούνα είναι μπροστά μας και το επίπλαστα καλό κλίμα δεν προσφέρεται για σοβαρή αισιοδοξία. Ούτε αυτή αρκεί για την εξομάλυνση των προβλημάτων. Η αντιμετώπιση των τουρκικών διεκδικήσεων παραμένει το πιο επικίνδυνο πρόβλημα της εξωτερικής μας πολιτικής και μάλιστα η απειλή από τη γειτονική χώρα σταδιακά γιγαντώνεται», είπε μιλώντας στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Στρατηγικής Γιάννης Βαληνάκης, με την ευκαιρία της παρουσίασης στη Θεσσαλονίκη του βιβλίου του «Για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία». Ο πρώην υφυπουργός συνέχισε λέγοντας ότι «περνά απαρατήρητο ότι η Άγκυρα έχει διευρύνει τις επιθετικές διεκδικήσεις της πέρα από τις θαλάσσιες ζώνες στο ίδιο το ελληνικό έδαφος. Σε μια άλλη χώρα, αν εκδηλώνονταν τέτοια απειλητικά σχέδια, θα είχε σημάνει εθνικός συναγερμός. Κι όμως, το ελληνικό πολιτικό σύστημα και μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης επιδεικνύουν άγνοια κινδύνου».
Ποια η εκπεφρασμένη ελληνική εξωτερική πολιτική και πού πρέπει να αλλάξει;
Σε ένα διεθνές περιβάλλον πυκνών εξελίξεων και έντονων αλλαγών και συγκρούσεων, όταν κινείσαι με ρομαντικές, ξεπερασμένες ή λάθος εκτιμήσεις και παλαιές αντιλήψεις ή ράθυμους ρυθμούς, κινδυνεύεις να περιθωριοποιηθείς από τις ίδιες τις εξελίξεις και να βρεθείς ανάμεσα στους χαμένους. Η «σωστή πλευρά της ιστορίας» κρίνεται διεθνώς εκ του αποτελέσματος και όχι από τις καλές προθέσεις ή τη συμβατότητα με το Διεθνές Δίκαιο. Η εξωτερική μας πολιτική πορεύεται με αποκλειστική βάση «το Διεθνές Δίκαιο και την ηθική» (!) και επαίρεται ότι δεν ακολουθεί «ωφελιμιστική και ιδιοτελή πολιτική». Όμως έτσι η χώρα δεν μπορεί να πάει μακριά. Αντίθετα, πρέπει να την διέπει πρωτίστως η προώθηση του εθνικού συμφέροντος. Παρ’ όλα αυτά, η απλή αυτή αλλά καίρια αρχή στην εθνική στρατηγική δεν ακούγεται σχεδόν καθόλου από τα αρμόδια χείλη. Σημειώνονται ασφαλώς θετικά βήματα, όπως οι εξοπλισμοί στα μαχητικά αεροσκάφη και στις φρεγάτες, ή πρόσφατα σε ένα βαθμό με τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, αλλά την ίδια ώρα η γειτονική Τουρκία κάνει άλματα και ο συσχετισμός δυνάμεων χειροτερεύει σε βάρος μας. Υποκρινόμαστε ότι δεν το βλέπουμε, μένουμε στη νομική θεωρία και τη βολική επικοινωνία, ενώ η Τουρκία υλοποιεί δυστυχώς στην πράξη πολύ περισσότερα και μεγαλύτερα.
Η επίκληση του Διεθνούς Δικαίου εκ μέρους της Ελλάδας δεν αρκεί;
Η χώρα μας αναμένει δυστυχώς εμμονικά από το Διεθνές Δίκαιο να έρθει σαν τον Αι-Βασίλη από την καμινάδα να μας φέρει τις λύσεις έτοιμες και να τις επιβάλλει στην Τουρκία. Δεν γίνονται αυτά στη διεθνή πολιτική, πολύ περισσότερο στο νέο κόσμο που ανέτειλε με «το δίκαιο του ισχυρού» να επεκτείνεται ακόμη και πχ. στις ΗΠΑ. Το Διεθνές Δίκαιο αποτελεί ένα από τα πολλά εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιούμε και θα οδηγηθούμε σε περιπέτειες αν νομίζουμε ότι μπορούμε να επαφιέμεθα αποκλειστικά σε αυτό. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός που παρουσιάστηκε πρόσφατα με μεγάλη καθυστέρηση, φαίνεται να αποτελεί ένα βήμα μπροστά, όμως ακόμη βρισκόμαστε στο επίπεδο της θεωρίας και όλα θα κριθούν τελικά στην πράξη – πχ. σε σχέση με την ολοκλήρωση του σχεδίου GSI για ηλεκτρική διασύνδεση με την Κύπρο.
Πόσο θα πρέπει να διαφοροποιηθεί η απάντηση της Ελλάδας δεδομένων των διεκδικήσεων της Τουρκίας υπό το πρίσμα του ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος;
Ύψιστη εθνική προτεραιότητα αποτελεί κατά τη γνώμη μου η άρση των τουρκικών διεκδικήσεων στα νησιά μας που μάλιστα τελευταία επεκτάθηκαν και στα μεγάλα (Λέσβο, Χίο, Ρόδο κλπ) με το πρόσχημα της αποστρατιωτικοποίησής τους. Η Άγκυρα διεκδικεί το μισό Αιγαίο, όχι μόνο αρνούμενη τα δικαιώματα θαλασσίων ζωνών των νησιών μας, αλλά και με τη λίαν επικίνδυνη θέση ότι πολλά από αυτά βρίσκονται «υπό ελληνική κατοχή» (νέος όρος που λέει πολλά σε σχέση με τον πιο αόριστο προηγούμενο των «γκρίζων ζωνών»). Εάν η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών αφεθεί στους δικαστές της Χάγης με ανοιχτή τη δυνατότητα της Τουρκίας να θέσει στην κρίση τους την ελληνικότητα των νησιών, μπορεί να αντιμετωπίσουμε εθνική τραγωδία. Η όλη στρατηγική μας πάσχει σοβαρά, δεν μπορεί να γεννήσει κέρδη και απλώς διευκολύνει τη διαιώνιση του προβλήματος.
Ποια τα χαρακτηριστικά της νέας στρατηγικής απέναντι στην Τουρκία;
Ακριβώς λοιπόν, πρέπει να αλλάξουμε ή έστω να βελτιώσουμε τη στρατηγική μας. Η αποτρεπτική στρατηγική που λέμε ότι ακολουθούμε δεν έχει αποτρέψει την Τουρκία ούτε στην παραμικρή διεκδίκησή της. Απεναντίας οι απαιτήσεις της καθημερινά αυξάνονται και μαζί της και η ισχυροποίησή της. Συνεπώς, δεν χρειάζεται να είναι κανείς διεθνολόγος για να καταλάβει ότι η στρατηγική μας αποδεικνύεται αναποτελεσματική και δεν επαρκεί για να αποτρέψει την επεκτατική βουλιμία μιας χώρας.
Ποια η ελληνική στάση απέναντι στην αναδυόμενη αρχιτεκτονική ασφάλειας στην ΕΕ;
Η Τουρκία ετοιμάζεται για τη σταδιακή είσοδό της από την πίσω πόρτα στην άμυνα της ΕΕ, δηλαδή στο ίδιο το «ιερό της Ευρώπης». Ο μεγαλοφυής Κωνσταντίνος Καραμανλής εξασφάλισε το 1981 την είσοδό μας στην ΕΕ ακριβώς για αποτροπή της Τουρκίας από περιπέτειες και διπλωματική μας ισχυροποίηση απέναντί της. Απανωτά όμως λάθη και ολιγωρίες επί δεκαετίες, αλλά και πρόσφατα, οδηγούν την Άγκυρα μέσω της «ειδικής σχέσης» με την ΕΕ (που εξυφαίνεται πίσω από την πλάτη μας), στο να κερδίσει όλα όσα επιδιώκει χωρίς μάλιστα καμιά προϋπόθεση ή, έστω, αντάλλαγμα: εξοπλισμούς και προηγμένη δυτική τεχνολογία, εμπορικά προνόμια, κονδύλια και χρηματοδοτήσεις, διπλωματική ισχύ και πολιτική αναγνώρισή της ως Μεγάλης Δύναμης κλπ. Αντιστρέφεται έτσι «στα μουλωχτά» η πολιτική που εμείς ακολουθήσαμε με σχέδιο και εθνική φιλοδοξία επί κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή επιβάλλοντας ένα μακρύ κατάλογο ελληνικών και κυπριακών όρων για την προσέγγισή της με την Ευρώπη. Οι εξελίξεις δεν θα είναι ευχάριστες και μόνο τώρα αρχίζουμε να το συνειδητοποιούμε, έστω κι αν το κρύβουμε κάτω από το χαλί.
