Μερικές φορές, η ψυχή τραβάει το φρένο και η πραγματικότητα μοιάζει να ξεθωριάζει. Η ζωή σταματά να έχει την αίσθηση που είχε. Μπορεί να μιλάμε… κι όμως να νιώθουμε σαν να ακούμε κάποιον άλλον, κι όχι εμάς. Η ζωή μοιάζει να κυλά μπροστά μας σαν σκηνή από ταινία. Ο κόσμος συνεχίζει να κινείται — αλλά εμείς νιώθουμε σαν να έχουμε βγει λίγο έξω από το κάδρο.
Μαρτυρία θεραπευόμενου
«Όπως κάθε μέρα, ξεκίνησα να πάω στη δουλειά. Φτάνω στο γραφείο. Παρκάρω… Μπαίνοντας, όμως, μέσα ένιωθα τους συναδέλφους, το χώρο του γραφείου, ακόμα και τον εαυτό μου να μοιάζουν μακρινοί. Μιλούσα, έκανα ό,τι έκανα πάντα, αλλά δεν τα ένιωθα… Οι κινήσεις μου γίνονταν μηχανικά, σαν να λειτουργούσα σε αυτόματο πιλότο. Σαν να υπήρχε ένα κενό ανάμεσα σε μένα και σε ό,τι συνέβαινε. Κάποιες στιγμές με έπιανα να σκέφτομαι ότι τίποτα δεν είναι αληθινό, ούτε καν εγώ. Ήξερα πως είναι παράλογο, αλλά δεν μπορούσα να το διώξω από το κεφάλι μου. Ήταν σαν να είχα χάσει τη σύνδεση με τον κόσμο και τον εαυτό μου ταυτόχρονα. Ήταν πολύ τρομακτικό. Φοβήθηκα ότι τρελαίνομαι. Αγχώθηκα πάρα πολύ. Δεν ήξερα τι μου συμβαίνει, ούτε αν θα επιστρέψω στο πριν».
Όταν το σύστημα υπερφορτώνεται: Τι είναι η αποπροσωποποίηση και τι η αποπραγματοποίηση;
Αυτή η περίεργη εμπειρία έχει όνομα: αποπροσωποποίηση και αποπραγματοποίηση. Όταν το άγχος, το υπερβολικό στρες, ο φόβος, η πίεση ή η συναισθηματική ένταση ξεπερνούν τα όριά μας, ο εγκέφαλος πατά ένα αόρατο κουμπί, με το οποίο «αποσυνδέεται» για να μη βουλιάξει. Είναι ένας φυσικός μηχανισμός άμυνας, κατά τον οποίο, όταν το νευρικό σύστημα πλημμυρίζει από ένταση, ο εγκέφαλος αποστασιοποιεί προσωρινά τη συνείδηση για να μειώσει τη συναισθηματική υπερφόρτωση. Με απλά λόγια, «μας βγάζει λίγο από το σώμα μας» για να αντέξουμε.
Οι παραπάνω εμπειρίες μπορεί να εμφανιστούν παροδικά (σε κρίσεις πανικού, έντονο στρες, στέρηση ύπνου ή μετά από τραυματικά γεγονότα) ή να εξελιχθούν σε διαταραχή αποπροσωποποίησης-αποπραγματοποίησης (Depersonalization-Derealization Disorder.
Στην αποπροσωποποίηση, το άτομο νιώθει αποσυνδεδεμένο από τον ίδιο του τον εαυτό — τις σκέψεις, τα συναισθήματα ή το σώμα του — σαν να παρακολουθεί τη ζωή του από έξω, ενώ, στην αποπραγματοποίηση, η αίσθηση αποξένωσης αφορά τον κόσμο γύρω: το περιβάλλον φαίνεται ξένο, μη αληθινό ή σαν να βρίσκεται σε όνειρο. Συχνά, οι εμπειρίες αυτές εμφανίζονται ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα το άτομο να νιώθει αποκομμένο, τόσο από τον εαυτό του, όσο και από την πραγματικότητα. Και οι δύο συνδέονται με μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε έντονο στρες ή τραυματικές εμπειρίες και με νευροβιολογικές αλλαγές στην επεξεργασία συναισθημάτων και αντίληψης σε περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την αυτοαντίληψη και την αίσθηση της πραγματικότητας, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, η αμυγδαλή, η κροταφική περιοχή.
Σύμφωνα με το DSM-5 (τελευταία έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού εγχειριδίου των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (APA), η διαταραχή αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης (Depersonalization/Derealization Disorder) είναι επίμονες ή επαναλαμβανόμενες εμπειρίες του αισθήματος αποξένωσης από τον εαυτό, ή αντίστοιχα, του αισθήματος αποξένωσης από τον εξωτερικό κόσμο, σαν να είναι το περιβάλλον τεχνητό ή αλλοιωμένο.
Πρόκειται για μια κατάσταση χρόνιας ή επαναλαμβανόμενης αποσύνδεσης, που προκαλεί σημαντική δυσφορία και δυσκολία στην καθημερινή λειτουργικότητα. Ο συνδυασμός αυτός αποξένωσης και επίγνωσης δημιουργεί μεγάλη αγωνία στο άτομο, καθώς καταλαβαίνει ότι «κάτι δεν πάει καλά», αλλά δεν μπορεί να το ελέγξει, γεγονός που εντείνει το άγχος και τη σύγχυσή του ακόμα περισσότερο.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί ότι, παρά το γεγονός ότι μπορεί να μοιάζει τρομακτική, στην πραγματικότητα δε σχετίζεται με ψύχωση, ούτε με απώλεια επαφής με την πραγματικότητα. Το άτομο γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό που βιώνει είναι μια «αίσθηση» και όχι πραγματικότητα. Γνωρίζει, δηλαδή ότι πρόκειται για μια εσωτερική εμπειρία και όχι για μια αλλαγή στον εξωτερικό κόσμο. Ξέρει — και αυτή η επίγνωση είναι που τη διαφοροποιεί από πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως οι ψυχωσικές — ότι ο κόσμος και ο εαυτός του είναι πραγματικοί, αλλά δε μπορεί να το νιώσει έτσι.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση της διαταραχής αποπροσωποποίησης/αποπραγματοποίησης είναι πολυδιάστατη, συνδυαστική και εξατομικευμένη. Περιλαμβάνει κυρίως τρεις άξονες:
- Ψυχοθεραπεία: τεχνικές γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας(CBT) για αλλαγή αρνητικών σκέψεων, ασκήσεις mindfulness για επαφή με το σώμα και το παρόν και θεραπεία τραύματος / EMDR, όταν η διαταραχή σχετίζεται με τραυματικές εμπειρίες
- Φαρμακευτική υποστήριξη: αντικαταθλιπτικά για συνοδές διαταραχές, όπως άγχος ή κατάθλιψη, με στόχο τη μείωση του στρες και της δυσφορίας
- Τεχνικές αυτοβοήθειας – Συμπληρωματικά μέτρα: σωματική άσκηση, τεχνικές γείωσης, ποιοτικός ύπνος, υγιεινή διατροφή και στήριξη από την οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον, που βοηθούν στην επανασύνδεση με τον εαυτό και το περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, πρόκειται για δύο φαινόμενα που αντικατοπτρίζουν την προσπάθεια του εγκεφάλου να μας προστατεύσει από έντονο στρες ή τραυματικές εμπειρίες. Αν και οι εμπειρίες αυτές μπορεί να φαίνονται τρομακτικές και αποξενωτικές, το άτομο διατηρεί την επίγνωση της πραγματικότητας. Μέσα από την ψυχοθεραπεία, την κατάλληλη φαρμακευτική υποστήριξη και αυτοβοηθητικές πρακτικές είναι δυνατό να μειωθεί η δυσφορία, να επανακτηθεί η αίσθηση σύνδεσης με τον εαυτό και να επανέλθει η φυσιολογική αίσθηση παρουσίας στην καθημερινή ζωή. Και τότε, η αίσθηση του εαυτού επανέρχεται πιο σταθερή και συνειδητή από ποτέ.
Δείτε επίσης:
Διαζύγιο: Όλη η αλήθεια πίσω από το «μένω για τα παιδιά» – Ένας μύθος που πονά
