Το ερώτημα: «Είναι προτιμότερο να χωρίζουν οι γονείς ή να μένουν μαζί για το παιδί;» είναι ένα από τα πιο δύσκολα και φορτισμένα συναισθηματικά διλήμματα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι πολλοί γονείς.
Στην προοπτική ενός χωρισμού, αρκετοί γονείς προτιμούν να «παλέψουν για χάρη των παιδιών». Όμως, η παραμονή σε μια σχέση που έχει χάσει τη σύνδεση, τη στοργή ή τον σεβασμό της, μπορεί τελικά να πληγώσει περισσότερο, τόσο τους ίδιους, όσο και τα παιδιά τους.
Στην πράξη, δεν υπάρχει μία απλή και εύκολη απάντηση· υπάρχει όμως μια βασική αρχή: η ψυχική υγεία και ασφάλεια του παιδιού εξαρτώνται περισσότερο από το κλίμα, παρά από το αν οι δύο γονείς ζουν κάτω από την ίδια στέγη.
Τι δείχνουν τα ευρήματα των ερευνών;
Μελέτες των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε υγιή μονογονεϊκά περιβάλλοντα ή με δύο συνεργάσιμους χωρισμένους γονείς παρουσιάζουν καλύτερη ψυχολογική προσαρμογή και υψηλότερη συναισθηματική ανθεκτικότητα, συγκριτικά με παιδιά που ζουν σε σπίτια γεμάτα συγκρούσεις.
Αντίθετα, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συνθήκες έντασης και ψυχρότητας, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν άγχος ή καταθλιπτικά συμπτώματα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις μελλοντικές τους σχέσεις.
Σε μετα-ανάλυση δεκατιών που διενεργήθηκε από τον Paul Amato το 2000, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά πλήττονται περισσότερο από τη σύγκρουση παρά από το ίδιο το διαζύγιο, ενώ στη μελέτη της Lansford (2009), διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά ευημερούν όταν υπάρχει σταθερότητα, συναισθηματική ασφάλεια και γονεϊκή συνεργασία.
Οι παραπάνω μελέτες, αλλά και πλήθος άλλων ερευνών για τις συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις ενός διαζυγίου στο παιδί, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν είναι το διαζύγιο αυτό καθεαυτό που πληγώνει τα παιδιά, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς το διαχειρίζονται. Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι η συναισθηματική σταθερότητα των γονιών, η συνεργασία τους μετά το διαζύγιο και η συνέπεια στη φροντίδα του παιδιού. Με άλλα λόγια, η ποιότητα της σχέσης είναι πιο καθοριστική από τη μορφή της οικογένειας.
Όταν το «μαζί» πληγώνει περισσότερο
Πολλές φορές, οι γονείς επιλέγουν να παραμείνουν σε μια δυσλειτουργική σχέση «για χάρη των παιδιών». Ωστόσο, τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολλά περισσότερα απ’ όσα πιστεύουν οι ενήλικες. Νιώθουν την ψυχρότητα, τις συγκρούσεις, την απομάκρυνση.
Ακόμα κι όταν οι καβγάδες αποφεύγονται, το παιδί μπορεί να νιώσει την ένταση, την απόσταση ή την απουσία συναισθηματικής σύνδεσης. Μαθαίνει με αυτόν τον τρόπο ότι η αγάπη σημαίνει ανοχή, θλίψη ή αποξένωση.
Η ένταση που υποβόσκει, η ειρωνεία, η σιωπή ή η απουσία τρυφερότητας δημιουργεί ανασφάλεια και συναισθηματική σύγχυση στο παιδί. Σε ένα σπίτι στο οποίο κυριαρχεί η υποτίμηση, ο θυμός ή η συναισθηματική αδιαφορία, η συνεχής ένταση ή η ψυχρή απόσταση, σε ένα σπίτι στο οποίο οι γονείς λειτουργούν περισσότερο σαν «συγκάτοικοι» παρά ως «σύντροφοι», τα παιδιά μαθαίνουν να θεωρούν ότι η αγάπη σημαίνει θυσία ή σιωπηλή δυστυχία.
Σε ένα τέτοιο σπίτι, το παιδί όχι μόνο δεν προστατεύεται από την παραμονή, αλλά αντίθετα, μαθαίνει λανθασμένα πρότυπα σχέσεων, τα οποία ενδεχομένως να μεταφέρει αργότερα και στις μελλοντικές του επιλογές ως ενήλικας.
Ακόμη, μια τέτοια δυσλειτουργική σχέση μεταξύ των γονέων, βαθμιαία δημιουργεί χρόνιο άγχος σε ένα παιδί. Το άγχος αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, τη σχολική του επίδοση, ακόμη και τη μελλοντική του ικανότητα να συνάπτει υγιείς σχέσεις. Ενώ, λοιπόν, φαινομενικά, η διατήρηση του «οικογενειακού σχήματος» μπορεί να φαντάζει σωστή επιλογή, στην πραγματικότητα διαιωνίζει ένα περιβάλλον τοξικό και μη ασφαλές.
Το διαζύγιο δεν είναι πάντα τραύμα – εξαρτάται από τον τρόπο
Το διαζύγιο, από μόνο του, δεν καταστρέφει την ψυχική ισορροπία ενός παιδιού. Αυτό που το τραυματίζει είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνει τον χωρισμό. Αν οι γονείς επιλέξουν να χωρίσουν με σεβασμό, χωρίς πόλεμο, χωρίς να εμπλέκουν το παιδί σε συγκρούσεις ή σε διλήμματα, τότε το παιδί μπορεί να προσαρμοστεί ομαλά και να διατηρήσει μια σταθερή αίσθηση ασφάλειας. Το μήνυμα που χρειάζεται να πάρει είναι σαφές: «Ο γάμος μας τελείωσε, αλλά η αγάπη μας για εσένα δεν θα τελειώσει ποτέ.»
Όταν αυτή η στάση τηρείται έμπρακτα, το παιδί νιώθει ότι δεν χάνει τους γονείς του. Νιώθει απλώς ότι αλλάζει η μορφή της οικογένειάς του. Εξάλλου, τα παιδιά δεν χρειάζονται την τέλεια οικογένεια· χρειάζονται αγάπη, συναισθηματική σταθερότητα και ειλικρίνεια. Και αυτή μπορεί να υπάρξει και μετά από έναν χωρισμό — αν οι γονείς καταφέρουν να συνεργαστούν με σεβασμό και σταθερότητα.
Tips στήριξης του παιδιού μετά τον χωρισμό
- Μιλήστε με ειλικρίνεια, με λόγια που καταλαβαίνει το παιδί και συνάδουν με την ηλικία του, χωρίς ψέματα και χωρίς υπερβολικές λεπτομέρειες.
- Διαβεβαιώστε το ότι δεν φταίει για τον χωρισμό, καθώς τα παιδιά συχνά νιώθουν υπεύθυνα για τον χωρισμό.
- Αποφύγετε να επιρρίπτετε την ευθύνη του χωρισμού στον άλλο γονέα και προσπαθήστε να μη μιλάτε αρνητικά για εκείνον μπροστά στο παιδί.
- Κρατήστε σταθερή ρουτίνα και προβλέψιμη καθημερινότητα, καθώς οι σταθερές ώρες και ρουτίνες βοηθούν στο να ξαναβρεί την ασφάλειά του.
- Ενθαρρύνετε τη σχέση του και με τον άλλο γονέα.
- Αφήστε το να εκφράσει συναισθήματα χωρίς πίεση ή ενοχές.
- Διατηρήστε όρια και συνέπεια – όχι υπερβολές από ενοχή.
- Δώστε χρόνο. Η προσαρμογή δε γίνεται μέσα σε μια στιγμή, χρειάζεται χρόνο και χτίζεται βήμα-βήμα.
- Φροντίστε τη δική σας ψυχική ισορροπία. H ψυχοθεραπεία, ατομική ή οικογενειακή, μπορεί να στηρίξει τη μετάβαση και να αποφορτίσει το παιδί.
Συνοψίζοντας, το να παραδεχτεί ένας γονιός ότι η σχέση έχει φτάσει στο τέλος της και να επιλέξει τον δρόμο της ειλικρίνειας και της φροντίδας, αποτελεί πράξη γενναιότητας. Το παιδί χρειάζεται ειρήνη, αγάπη και σταθερότητα, όχι απαραίτητα έναν γάμο χωρίς ουσία. Το διαζύγιο, όταν γίνεται με σεβασμό και ωριμότητα, μπορεί να είναι μια πράξη φροντίδας – μια επιλογή που προστατεύει την ψυχική υγεία όλων των μελών της οικογένειας. Γιατί τα παιδιά δεν χρειάζονται δύο γονείς κάτω από την ίδια στέγη, αλλά δύο γονείς ήρεμους και ισορροπημένους που να τα αγαπούν και να τα στηρίζουν.
Η πραγματική ερώτηση, λοιπόν δεν είναι «να μείνω ή να χωρίσω;»
Αλλά: «Μπορούμε, είτε είμαστε μαζί, είτε χώρια, να προσφέρουμε στο παιδί μας ένα περιβάλλον αγάπης και ηρεμίας;»
Πηγές
Amato, P. R. (2000). The consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage and the Family, 62(4), 1269–1287.
Lansford, J. E. (2009). Parental divorce and children’s adjustment. Perspectives on Psychological Science, 4(2), 140–152.
Επίσημα στοιχεία δεκαετιών από την στατιστική υπηρεσία των ΗΠΑ αποδεικνύουν ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες, είτε λόγω διαζυγίου είτε αγνώστου πατρος, είναι ο χειρότερος επιβαρυντικός παράγων ceteris paribus: ούτε φυλή, ούτε κατοικία σε γκέτο, ούτε εισόδημα, ούτε επίπεδο εκπαίδευσης δεν χαντακώνουν ένα παιδί τόσο όσο η διαλυμένη οικογενεια.
Τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα σε εισόδημα δια βίου, σχηματισμό οικογένειας, κλπ.