Η 3η Δεκεμβρίου είναι μια ημέρα με ιδιαίτερο συμβολισμό και βαθιά ουσία καθώς είναι η Παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας η οποία υπενθυμίζει την ανάγκη για ισότητα, προσβασιμότητα και πλήρη κοινωνική συμμετοχή για όλους.
Δεν αποτελεί έναν απλό θεσμό ευαισθητοποίησης∙ είναι ένα διεθνές κάλεσμα αλλαγής.
Ε.Σ.Α.μεΑ: «Το 2025 χειρότερο από το 2024»
Ωστόσο στην Ελλάδα μονάχα προβληματισμό προκαλεί η ανακοίνωση που εξέδωσε χθες Τρίτη η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ) σχετικά με την σημερινή μέρα.
«Η πραγματικότητα δυστυχώς είναι ότι το 2025 είναι χειρότερο για τα άτομα με αναπηρία σε σχέση με το 2024».
Και συνεχίζει:
«Χωρίς διάθεση δραματοποίησης αλλά με παράθεση γεγονότων και στοιχείων, για πολλοστή φορά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι η εφαρμογή συνδυαστικών μέτρων με στόχο την ολοκληρωμένη στήριξη των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους, μέσω ενός συνολικού πλαισίου συνδυαστικών οικονομικών μέτρων, το οποίο θα έχει συνέχεια σε βάθος χρόνου, είναι πλέον ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ».
Αναπηρία: Ο Δεκάλογος του Αποκλεισμού
Συνεχίζοντας η Ομοσπονδία αναφέρει τον Δεκάλογο του αποκλεισμού για τα άτομα με αναπηρία.
«1. Φτώχεια – μεγαλύτερος αριθμός ατόμων με αναπηρία σε κίνδυνο
Κατά την τετραετία 2021-2024 καταγράφεται σταθερή συνεχόμενη τάση αύξησης του ποσοστού κινδύνου φτώχειας στα άτομα με αναπηρία: από 28,3% το 2021 ανήλθε σε 33% το 2024 και η τάση βαίνει επιδεινούμενη.
Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το ¼ των ατόμων με αναπηρία διαβιούν σε νοικοκυριά με συνολικό μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα -εκτός των προνοιακών ενισχύσεων και επιδομάτων- το οποίο κυμαίνεται σε επίπεδα έως 600 ευρώ. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα δυσκολεύεται να καλύψει βασικά έξοδα. Παρά τις κάποιες μικρές αυξήσεις στα αναπηρικά επιδόματα, που λίγοι λαμβάνουν, αυτά δεν επαρκούν για να καλυφθεί το κόστος ζωής, ειδικά σε περίοδο ακραίας ακρίβειας.
Η χώρα πέρασε 10 χρόνια οικονομικής κρίσης, υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας και σήμερα βρίσκεται σε σκληρή κρίση πληθωρισμού, η οποία δεν πληγώνει απλώς: εξανεμίζει το ελάχιστο εισόδημα των φτωχότερων σε αυτή τη χώρα.
2. Αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγεία – Ανικανοποίητες ανάγκες υγείας
Οι έρευνες τόσο του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. όσο και της Eurostat καταγράφουν ότι πολλά νοικοκυριά με άτομα με αναπηρία καταβάλλουν σημαντικές ιδιωτικές δαπάνες για υγεία/θεραπείες – και το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία με ανικανοποίητες ανάγκες υγείας στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλό (ΠΟΥ). Αυτό σημαίνει ότι, ενώ αυξάνονται οι ανάγκες, η πρόσβαση/χρηματοδότηση δεν βελτιώνεται επαρκώς το 2025.
3. Εργασιακή συμπερίληψη: περιορισμένη πρόοδος, συνεχιζόμενος αποκλεισμός
Αν και ανακοινώνονται προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης (π.χ. θέσεις στους ΟΤΑ, ειδικά προγράμματα), τα συνολικά στοιχεία δείχνουν ότι ο εργασιακός αποκλεισμός παραμένει βασικό ζήτημα – και η ανάκαμψη θέσεων δεν αρκεί για να αλλάξει την εικόνα του 2025, καθώς η κλίμακα και η κάλυψη είναι περιορισμένες σε σχέση με το μέγεθος της ανάγκης. Ενδεικτικά, το 82% των νέων 15-24 ετών και το 49,2% των ατόμων ηλικίας «25-34 ετών» δεν έχουν εργαστεί ποτέ.
4. Κοινωνική προστασία – ανεπαρκής κάλυψη και αστάθεια προγραμμάτων
Ο «Προσωπικός Βοηθός» παραμένει πιλοτική υπηρεσία και η μακροπρόθεσμη χρηματοδότησή της καθώς και η καθολική εφαρμογή της παραμένει αβέβαιη. Το αποτυχημένο μοντέλο αποϊδρυματοποίησης εξακολουθεί να υφίσταται ενώ ακόμη δεν έχει φτάσει ούτε σε επίπεδο εξαγγελίας μία Στρατηγική για τη Συμπερίληψη και τη Διαβίωση στην Κοινότητα στην Ελλάδα. Η πλειονότητα των ΣΥΔ και των ΚΔΑΠ ΑμεΑ λειτουργούν δίχως σταθερή χρηματοδότηση ή/και έλεγχο. Αν κάποιες από τις υποσχόμενες παρεμβάσεις (όπως η αποϊδρυματοποίηση ή η ενίσχυση κοινοτικών υπηρεσιών) δεν υλοποιηθούν γρήγορα ή επαρκώς, υπάρχει κίνδυνος πολλές ανάγκες να παραμείνουν στο περιθώριο ενισχύοντας περαιτέρω τον κοινωνικό αποκλεισμό των πλέον αποκλεισμένων.
5. Αύξηση ληξιπροθέσμων οφειλών
Η Ελλάδα κατέχει αρνητική διάκριση στον δείκτη «ποσοστό ατόμων με αναπηρία με ληξιπρόθεσμες οφειλές», καταγράφοντας το υψηλότερο ποσοστό (44,5%), υπερτετραπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%).
6. Δυσβάσταχτο κόστος στέγασης
Ταυτόχρονα το 33% των ατόμων με αναπηρία ζουν σε νοικοκυριά με υπερβολική επιβάρυνση από το κόστος στέγασης, ποσοστό που είναι το υψηλότερο στην ΕΕ και σχεδόν τριπλάσιο του μέσου όρου ΕΕ.
Πρόκειται για δείκτες, μαζί με την αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, οι οποίοι επιδεινώνονται σε περιόδους γενικής ακρίβειας (2024→2025).
7. Προσβασιμότητα δημόσιων/ιδιωτικών υποδομών – αργή πρόοδος
Παρά κάποιες πρωτοβουλίες, η υλοποίηση έργων προσβασιμότητας είναι αργή, με αποτέλεσμα το 2025 πολλοί χώροι και συγκοινωνίες παραμένουν μη προσβάσιμοι – μια έλλειψη που διατηρεί ή εντείνει τον αποκλεισμό. (σημειώνεται ως πρόβλημα σε όλες τις ετήσιες εκθέσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. από το 2017).
8. Ψυχολογική επιβάρυνση / κοινωνικός αποκλεισμός
Συνδυασμός οικονομικής πίεσης, ανεπαρκούς πρόσβασης στη φροντίδα και περιορισμένης απασχόλησης οδηγεί σε αυξημένο άγχος, φόβο και κοινωνική απομόνωση – αυτό αναγνωρίζεται στις αναλύσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. ως κρίσιμη παράμετρος επιβάρυνσης το 2025. Η οικονομική δυσπραγία, η αβεβαιότητα για παροχές και οι καθημερινές δυσκολίες (π.χ. προσβασιμότητα) επιβαρύνουν την ψυχική υγεία και οι πολίτες να παραμένουν απομονωμένοι ή αόρατοι. Στο ερώτημα του Τακτικού Βαρόμετρου «Σε γενικές γραμμές, πως πιστεύετε ότι αντιμετωπίζονται τα άτομα αναπηρία από την ελληνική κοινωνία;», μόνο το 8% των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις θεωρούν ότι η αναπηρία αντιμετωπίζεται ισότιμα στην ελληνική κοινωνία. Η επικρατέστερη απάντηση είναι πως η αναπηρία αντιμετωπίζεται με «στερεότυπα και προκατάληψη» (56,1%), ακολουθεί η απάντηση «με οίκτο λύπηση» (34%) και έπεται η «αμηχανία» (33,2%).
9. Μεγάλα κενά και ελλείψεις στην Εκπαίδευση
Η έναρξη της σχολική χρονιάς το Σεπτέμβριο του 2025 έφερε ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα των σημαντικών ελλείψεων σε εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, Παράλληλης Στήριξης, Τμημάτων Ένταξης και σε ΕΒΠ, καθώς και σε σχολικούς νοσηλευτές σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας. Μεγάλες ελλείψεις παραμένουν σε δρομολόγια σχολικών λεωφορείων. Οι εν λόγω ελλείψεις είναι σαφές ότι δυσχεραίνουν σημαντικά την πρόσβαση αλλά και τη συμμετοχή των μαθητών/τριών με αναπηρία στο υπέρτατο αγαθό της εκπαίδευσης, οδηγούν σε διακρίσεις λόγω της ετεροχρονισμένης έναρξης της φοίτησής τους έναντι των συνομήλικών τους ή/και της αδυναμίας κάλυψης του συνόλου των σχολικών δραστηριοτήτων από το υφιστάμενο προσωπικό. Σύμφωνα με την πληροφόρηση που λαμβάνει η Ε.Σ.Α.μεΑ. από τις οργανώσεις -μέλη της, εγείρονται επίσης σοβαροί προβληματισμοί αναφορικά με το εύρος εφαρμογής των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με αντίστοιχη προσαρμογή του εκπαιδευτικού-διδακτικού υλικού.
10. Πολιτικές – στρατηγικές υποσχέσεις αλλά αργή και ελλιπής υλοποίηση
Στην Ελλάδα υλοποιείται η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030, που ήταν ένα πάγιο αίτημα του αναπηρικού κινήματος, αλλά πολλά από τα μέτρα απαιτούν αποφασιστικότητα, χρόνο και χρηματοδότηση για να παράξουν αποτέλεσμα. Επομένως το 2025 παραμένει στάσιμο σε αυτό το πεδίο και τα προβλήματα εξακολουθούν να εμφανίζονται εντονότερα, χωρίς απόδοση μέτρων».
Πώς ξεκίνησε η ημέρα
Η ημέρα καθιερώθηκε το 1992 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στο πλαίσιο των ευρύτερων προσπαθειών για την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία.
Ήταν η φυσική συνέχεια του «Προγράμματος Δράσης για τα Άτομα με Αναπηρία», που είχε υιοθετηθεί μια δεκαετία νωρίτερα, τη στιγμή που η παγκόσμια κοινότητα άρχισε να μεταβαίνει από ένα φιλανθρωπικό μοντέλο αντιμετώπισης σε ένα δικαιωματικό.
Ο ΟΗΕ είχε ως στόχο να αναδεικνύει κάθε χρόνο ζητήματα προσβασιμότητας, ίσων ευκαιριών, συμμετοχής στην εκπαίδευση, την εργασία και την κοινωνική ζωή. Έτσι, η ημέρα έγινε σημείο αναφοράς για οργανισμούς, κυβερνήσεις και κοινωνίες σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα, περισσότερο από το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με κάποια μορφή αναπηρίας. Η αναγνώριση αυτού του αριθμού υπενθυμίζει ότι η αναπηρία δεν αφορά μια μειοψηφία, αλλά ένα σημαντικό τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας.
Τι σημαίνει πραγματική συμπερίληψη
Η ουσία της ημέρας δεν περιορίζεται σε εκδηλώσεις και δηλώσεις. Στο επίκεντρο βρίσκεται η άρση των εμποδίων που δημιουργούν κοινωνικό αποκλεισμό: φυσικά εμπόδια, έλλειψη πρόσβασης στην υγεία, εμπόδια στην εκπαίδευση, περιορισμοί στη διαθεσιμότητα εργοδοσίας, στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Η προσβασιμότητα δεν αφορά μόνο υποδομές, όπως ράμπες ή ανελκυστήρες. Είναι συνολικός σχεδιασμός: προσβάσιμα μέσα μεταφοράς, πληροφορία σε μορφή κατάλληλη για όλους, ψηφιακές υπηρεσίες χωρίς εμπόδια, ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας και ενεργή συμμετοχή στην κοινωνική ζωή.
Η ημέρα λειτουργεί λοιπόν σαν υπενθύμιση ότι η αναπηρία δεν εντοπίζεται στο άτομο, αλλά στα εμπόδια που η κοινωνία τοποθετεί μπροστά του.
Η Ελλάδα: Πρόοδος, δράσεις και τα εμπόδια που παραμένουν
Στην Ελλάδα, η 3η Δεκεμβρίου αποτελεί μια ευκαιρία να αναδειχθεί τόσο το έργο που έχει επιτευχθεί όσο και τα προβλήματα που επιμένουν.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα όπως
- Ενσωμάτωση στη νομοθεσία της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία.
- Ενίσχυση της ειδικής αγωγής και προώθηση της ενταξιακής εκπαίδευσης.
- Θεσμοθέτηση ποσοστού προσλήψεων στο Δημόσιο για άτομα με αναπηρία.
- Αναγνώριση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας και της γραφής Braille.
- Βελτιώσεις σε υποδομές, υπηρεσίες και ψηφιακά συστήματα.
Παρά τα βήματα, η καθημερινότητα δείχνει ότι η προσβασιμότητα στην πράξη είναι ακόμη μια μεγάλη πρόκληση.
Υγεία, εργασία και καθημερινότητα
Έρευνες οργανώσεων και φορέων στην Ελλάδα αποκαλύπτουν ότι:
- Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας παραμένει ανεπαρκής για πολλούς.
- Άτομα με χρόνιες παθήσεις συχνά επιβαρύνονται οικονομικά σε βαθμό που υποχρεώνονται να περικόψουν βασικά έξοδα.
- Η πρόσβαση σε εργασιακές ευκαιρίες παραμένει περιορισμένη, παρά την ύπαρξη σχετικών ρυθμίσεων.
- Οι υποδομές σε πόλεις, σχολεία και δημόσιους χώρους συχνά δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες προσβασιμότητας.
Το αποτέλεσμα είναι ότι, παρότι υπάρχουν θεσμικές βελτιώσεις, η καθημερινή εμπειρία πολλών ατόμων με αναπηρία εξακολουθεί να δυσχεραίνεται από συστημικά εμπόδια.
Δείτε επίσης:
Σχολεία χωρίς μαθήματα την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου – Δράσεις για τα παιδιά ΑμεΑ
