Η Ελλάδα έχει βγει και επισήμως από τα Μνημόνια από το 2018, έχει ένα από τα πιο σκληρά συνταξιοδοτικά συστήματα στην Ευρώπη, με κύριο χαρακτηριστικό ότι διατηρεί ταυτόχρονα και ένα από τα μεγαλύτερα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ευρώπη αλλά και τους γηραιότερους συνταξιούχους (9 στους 10 άνω των 60). Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση προετοιμάζει την κοινή γνώμη, αλλά και τον κόσμο της εργασίας για νέα αύξηση των ορίων ηλικίας από το 2027, έχοντας ως άλλοθι τον μπαμπούλα του Δημογραφικού και τις παραινέσεις των Βρυξελλών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης με τον ν. 4336/2015 έως και 12 έτη είναι η μεγαλύτερη που έχει γίνει ποτέ στην Ευρώπη και ισχύει από την 1η Ιανουαρίου του 2023, την ώρα που καμιά χώρα στην Ε.Ε. σήμερα δεν έχει σε ισχύ γενικό όριο ηλικίας συνταξιοδότησης το 67ο έτος ή το 62ο με 40 χρόνια ασφάλισης.
Η «ρήτρα προσδόκιμου»
Με τον ν. 3863/2010 θεσπίστηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας η «ρήτρα προσδόκιμου» με σημείο αναφοράς το 65ο έτος ηλικίας. Με τη διάταξη του άρθρου 11 (παρ. 3) οι δανειστές της χώρας απαίτησαν και η τότε κυβέρνηση Γ. Α. Παπανδρέου δέχτηκε να αυξάνονται τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης από 1-1-2021 και ανά τριετία μέχρι το 2060 με σημείο αναφοράς το 65ο έτος ηλικίας και με βάση τη μεταβολή τού προσδόκιμου ζωής τού πληθυσμού ολόκληρης της χώρας. Η ισχύς αυτής της διάταξης θα άρχιζε την 1-1-2021 με βάση τη μεταβολή τού προσδόκιμου της δεκαετίας 2010-2020.
Η αύξηση των ορίων ηλικίας ανά τριετία από 1-1-2021 μέχρι και το 2060, με τον ίδιο νόμο, συναρτήθηκε με τη διαδικασία μείωσης των συνταξιοδοτικών δαπανών μέχρι τότε. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η «ρήτρα προσδόκιμου» και η «ρήτρα 2060» για τις συνταξιοδοτικές δαπάνες περιλαμβάνονται στα κείμενα και των τριών Μνημονίων (νόμοι 3845/2010, 4046/2012 και 4336/2015), όπως και στη Συμφωνία για το χρέος του 2018.
Το γ’ Μνημόνιο
Με το γ’ Μνημόνιο (ν. 4336/2015) που ψήφισαν και τα πέντε τότε κόμματα των Μνημονίων (Ν.Δ., ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, ΑΝ.ΕΛ., Ποτάμι) και σε υλοποίηση της διάταξης του ν. 3863/2010 αυξήθηκε το γενικό όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στο 67ο έτος, αλλά ταυτόχρονα επαναθεσπίστηκε η «ρήτρα προσδόκιμου» από 1-1-2024 για αύξηση των ορίων ηλικίας ανά τριετία, όμως αυτή τη φορά μετά το 67ο έτος ηλικίας. Ολες οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, σε εφαρμογή τής διάταξης του ν. 4336/2015, τελικά καταργήθηκαν από 1-1-2022 και κατά παράταση από 1-1-2023 με το άρθρο 20 του ν. 4997/2023.
Η έκθεση Πισσαρίδη
Ενα από τα πιο αυστηρά νεοφιλελεύθερα κείμενα που έχουν γραφεί ποτέ είναι και η έκθεση Πισσαρίδη («Σχέδιο ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία», 14-11-2020) που εισηγήθηκε ευθέως την κατάργηση όλων ανεξαιρέτως των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και εμμέσως την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης με τη μείωση των συνταξιοδοτικών δαπανών.
Το σχετικό απόσπασμα από το μνημόνιο Πισσαρίδη αναφέρει κατά λέξη στη σελίδα 109: «Ενα θέμα το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής όσον αφορά τις συνταξιοδοτικές δαπάνες είναι η πρόωρη συνταξιοδότηση. Αυτή επιβαρύνει όχι μόνο τις δαπάνες αλλά και την οικονομική δραστηριότητα καθώς αποθαρρύνει τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας.
Το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής γυναικών άνω των 55 ετών οφείλεται, μεταξύ άλλων παραγόντων, στην επιλογή, μέχρι πρόσφατα για μητέρες ανήλικων παιδιών, να συνταξιοδοτηθούν σε νεαρή ηλικία με λιγότερα από 20 έτη ασφάλισης. Ενώ αυτοί οι κανόνες έχουν αλλάξει σταδιακά από το 2010, είναι ακόμη δυνατό για τις γυναίκες να συνταξιοδοτηθούν νωρίς εάν το 2015 είχαν φτάσει την απαιτούμενη ηλικία συνταξιοδότησης και είχαν (περιορισμένα) έτη ασφάλισης.
Με βάση τις αλλαγές που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια, αναμένεται ότι έως το 2022, οι επιλογές πρόωρης συνταξιοδότησης θα έχουν καταργηθεί και θα ισχύει μια γενική ηλικία συνταξιοδότησης των 67 ετών (ή των 62 ετών με εισφορές 40 ετών). Δεδομένων των δυσμενών δημογραφικών εξελίξεων για την Ελλάδα, δεν θα πρέπει να επανεισαχθούν εξαιρέσεις από αυτούς τους καθολικούς κανόνες».
Οι συνεχείς πιέσεις από τον ΟΟΣΑ
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) πιέζει συνεχώς, όλο και πιο έντονα τα τελευταία χρόνια, μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την Παγκόσμια Τράπεζα, για μείωση των δαπανών για τις συντάξεις και για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. O ΟΟΣΑ απευθύνεται στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών του απαιτώντας κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και αύξηση των γενικών ορίων συνταξιοδότησης σε συνδυασμό με την ενεργοποίηση της «ρήτρας προσδόκιμου» που συνδέει την αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης με την αύξηση του προσδόκιμου του γενικού πληθυσμού.
Τα ίδια υποστηρίζει -και μάλιστα σε πιο έντονο και απόλυτο ύφος- ο ΟΟΣΑ και στην πρόσφατη έκθεσή του για τις συντάξεις στα κράτη-μέλη του με τίτλο «Pensions at a glance 2023». Ειδικότερα προτείνει:
1ον) την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης ανδρών και γυναικών πέραν του 67ου έτους έως και το 71ο, για όσους εξέλθουν στη σύνταξη μέχρι το 2070,
2ον) την περαιτέρω μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης,
3ον) τη διαρκή μείωση των συνταξιοδοτικών δαπανών,
4ον) την πιστή και σχολαστική εφαρμογή της «ρήτρας προσδόκιμου» αφού, όπως αναφέρει στην έκθεσή του, η χώρα μας είναι μεταξύ των κρατών-μελών που έχουν σε ισχύ νόμο για τη «ρήτρα προσδόκιμου» στα όρια συνταξιοδότησης και
5ον) την περαιτέρω μείωση της σύνταξης των χαμηλοσυνταξιούχων με αιχμή την επιχορήγηση από τον Κρατικό Προϋπολογισμό της εθνικής σύνταξης.
Για να στηρίξει τη σύστασή του αυτή, ο ΟΟΣΑ υποστηρίζει ότι δήθεν η χώρα μας έχει από τα χαμηλότερα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, λαμβάνοντας υπόψη, όμως, μόνο τα μεταβατικά όρια της περιόδου 2015-2022 που χρησιμοποίησαν αρκετές χιλιάδες ασφαλισμένων (κυρίως γυναίκες), για να συνταξιοδοτηθούν εν όψει της μεγάλης αύξησης ορίων ηλικίας από 1-1-2022 και κατά παράταση από 1-1-2023. Ο ΟΟΣΑ παραβλέπει ότι η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ε.Ε.
