Μήπως πιάνεις συχνά τον εαυτό σου να στέκεται μπροστά από το ψυγείο χωρίς να πεινάει πραγματικά, αλλά να ψάχνει κάτι απλώς για να νιώσει καλύτερα; Να τρώει για να χαλαρώσει; Να καταναλώνει μεγάλη ποσότητα γλυκών ή τροφών υψηλής θερμιδικής αξίας και μετά να νιώθει ενοχές ή ντροπή μετά την υπερβολική κατανάλωση φαγητού; Τότε, ίσως βιώνεις επεισόδια συναισθηματικής υπερφαγίας.
- Γράφει η Κέλλυ Χολέβα (MSc), Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Τι είναι η Συναισθηματική Υπερφαγία;
Η Συναισθηματική Υπερφαγία είναι η χρήση του φαγητού ως μηχανισμού αντιμετώπισης των συναισθημάτων. Αντί το άτομο να βιώσει ή να εκφράσει ένα συναίσθημα, προσπαθεί να το καταπνίξει μέσω της κατανάλωσης φαγητού — συχνά πλούσιου σε ζάχαρη, αλάτι ή λιπαρά.
Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί το άτομο ενδεχομένως να μην έχει μάθει να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του ή μπορεί να ζει σε ρυθμούς που δεν του αφήνουν χώρο για εσωτερική σύνδεση με τον εαυτό του, ενώ παράλληλα το φαγητό είναι εύκολα προσβάσιμο και αποτελεί έναν «κοινωνικά αποδεκτό τρόπο διαφυγής».
Η Συναισθηματική Υπερφαγία ένα συχνό φαινόμενο, που οδηγεί το άτομο να τρώει όχι επειδή πεινάει, αλλά επειδή μπορεί να νιώθει άγχος, θυμό, θλίψη, μοναξιά, ανία, ακόμα και υπερβολική χαρά.
Αναλυτικότερα, το άγχος και η πίεση της καθημερινότητας μπορούν να κάνουν το άτομο να αναζητήσει ανακούφιση στο φαγητό. Ένα άτομο, επίσης, που διακατέχεται από αισθήματα θλίψης ή μοναξιάς, μπορεί να καταφύγει στο φαγητό στην προσπάθειά του να γεμίσει τα συναισθηματικά του κενά. Για ένα άτομο που αισθάνεται πλήξη ή ανία και νιώθει ότι δεν έχει κάτι να κάνει, το φαγητό μπορεί να αποτελέσει την απασχόλησή του. Ακόμα, ένα άτομο που νιώθει θυμό ή απογοήτευση, μπορεί να τρώει για να ηρεμήσει, ενώ ακόμα και η θετική φόρτιση, η χαρά ή η γιορτινή διάθεση μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο στην υπερβολή.
Η φράση λοιπόν: «Τρώμε ό,τι νιώθουμε» σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορεί είτε να χρησιμοποιούν το φαγητό για να καλύψουν συναισθήματα που τους δυσκολεύουν, είτε ως παρηγοριά στην απουσία ανθρώπινης στήριξης ή ακόμα και ως μέσο ελέγχου όταν νιώθουν ότι δεν μπορούν να ελέγξουν πράγματα ή καταστάσεις γύρω τους.
Το φαγητό δηλαδή γίνεται καταφύγιο. Μια πρόσκαιρη παρηγοριά. Μια στιγμιαία ανακούφιση, καθώς ο εγκέφαλος, όταν το άτομο τρώει κάτι ευχάριστο, απελευθερώνει τις λεγόμενες «ορμόνες επιβράβευσης και χαράς» (όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη), δημιουργώντας μια αίσθηση προσωρινής ηρεμίας ή ευφορίας. Όμως, αυτό δεν λύνει το πρόβλημα, το καλύπτει προσωρινά και τελικά καταλήγει σε ένα μοτίβο που ενισχύει τον φαύλο κύκλο της Συναισθηματική Υπερφαγίας: φαγητό → προσωρινή ανακούφιση → ενοχές → νέο επεισόδιο υπερφαγίας.
Ποια η διαφορά μεταξύ συναισθηματικής και φυσικής πείνας;
Η συναισθηματική πείνα έρχεται ξαφνικά και απαιτεί άμεση ικανοποίηση, συνήθως σχετίζεται με συγκεκριμένα φαγητά, όπως γλυκά, junk food και τροφές υψηλή θερμιδικής αξίας, κάνει το άτομο να καταναλώνει πολύ μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού από όσο χρειάζεται και αφήνει πίσω της ενοχές ή απογοήτευση.
Στον αντίποδα, η φυσική πείνα έρχεται σταδιακά, δεν απαιτεί την κατανάλωση μόνο τροφών υψηλής θερμιδικής αξίας, των λεγόμενων «comfort foods», κάνει το άτομο να σταματά την κατανάλωση φαγητού όταν νιώσει τον κορεσμό και δε συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα μετά την κατανάλωση της τροφής.
Διάγνωση και Αντιμετώπιση
Η διάγνωση της συναισθηματικής υπερφαγίας και των υποκείμενων αίτιών της εμπίπτει στην αρμοδιότητα των ειδικών ψυχικής υγείας.
Σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5η έκδοση), η υπερφαγική διαταραχή (Binge Eating Disorder – BED) αναγνωρίζεται ως ξεχωριστή διαταραχή πρόσληψης τροφής που χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας, με την υπερφαγία να συμβαίνει τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα για 3 μήνες, να μη συνδέεται με αντισταθμιστικές συμπεριφορές (όπως πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών κ.ά.), και να μην εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια νευρικής ανορεξίας ή βουλιμίας.
Για την καλύτερη πρόγνωση των ασθενών, θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο οι παθολόγοι και οι ενδοκρινολόγοι-διαβητολόγοι να είναι ευαισθητοποιημένοι στον τομέα των διατροφικών διαταραχών, ώστε μέσα από τη συζήτηση με τον εκάστοτε ασθενή να είναι σε θέση να παρατηρήσουν τυχόν αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες, να αναγνωρίσουν σημάδια Συναισθηματικής Υπερφαγίας και να παραπέμπουν άμεσα τον ασθενή στον ειδικό ψυχικής υγείας για πιο άμεση, έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση.
Στα πλαίσια της θεραπείας, είναι σημαντικό για το άτομο να αντιληφθεί ότι το πρόβλημα δεν είναι το φαγητό αυτό καθεαυτό, αλλά ο τρόπος με τον οποίο το χρησιμοποιείται για την κάλυψη των συναισθηματικών του κενών. Είναι, δηλαδή σημαντικό να αντιληφθεί ότι η Συναισθηματική Υπερφαγία, παρά το γεγονός ότι μπορεί να προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, δεν αντιμετωπίζει την πραγματική πηγή του προβλήματος, προκαλεί συχνά αισθήματα ενοχής και ντροπής, εγκλωβίζοντας το άτομο σε έναν φαύλο κύκλο που μπορεί, εν τέλει, να οδηγήσει σε αύξηση του βάρους, εμφάνιση διατροφικών διαταραχών και μείωση της αυτοεκτίμησης.
Η ψυχοθεραπεία και συγκεκριμένα η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία έχει φανεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διαχείριση της Συναισθηματικής Υπερφαγίας.
Ο ειδικός, μέσα από συγκεκριμένες τεχνικές, όπως η καλλιέργεια της αυτοπαρατήρησης, η τήρηση ενός ημερολογίου παράλληλης καταγραφής διατροφής και συναισθημάτων πριν και μετά το φαγητό, η εύρεση εναλλακτικών μηχανισμών αντιμετώπισης, όπως διαφραγματική αναπνοή, περίπατος, άσκηση, χόμπι, τηλεφωνική συνομιλία με αγαπημένα πρόσωπα κ.ά., η δημιουργία ρουτίνας, ο επαρκής ύπνος, ο περιορισμός της διαθεσιμότητας ανθυγιεινών σνακ στο σπίτι, η διαχείριση του άγχους και των αρνητικών σκέψεων, καθώς και η εκμάθηση στρατηγικών υποτροπής, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει και να αποδεχθεί τα συναισθήματά του, να εντοπίσει τα βαθύτερα ψυχολογικά αίτια που το οδηγούν στην υπερκατανάλωση και να καλλιεργήσει υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης για μια πιο ισορροπημένη σχέση με το φαγητό.
Δείτε επίσης:
- Πρόωρη εκσπερμάτωση και άγχος απόδοσης – Ένας ατέρμονος φαύλος κύκλος;
- Η σημασία της ψυχικής υγείας στα αυτοάνοσα νοσήματα
- Η ηλικία των γονέων και οι κίνδυνοι για την υγεία και την ανάπτυξη του παιδιού
- Υπνική Άπνοια: Μήπως τελικά δεν είναι και τόσο αθώα;
