Αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως οι Εμανουέλ Μακρόν, Κιρ Στάρμερ, Ντόναλντ Τουσκ και Φρίντριχ Μερτς, επισκέφθηκαν το Κίεβο αυτό το Σαββατοκύριακο. Κατόπιν αυτής της πρωτοβουλίας, ο Βλαντιμίρ Πούτιν πρότεινε άμεσες διαπραγματεύσεις χωρίς προϋποθέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας από την επόμενη Πέμπτη, στην Κωνσταντινούπολη. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρότειναν εκεχειρία 30 ημερών.
- Παρίσι, Μαρία Δεναξά – εφημερίδα δημοκρατία
Αν και η πρωτοβουλία για την εκεχειρία των 30 ημερών δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτυχία της ευρωπαϊκής διπλωματίας, ωστόσο στην παρούσα συγκυρία σηματοδοτεί μια σημαντική στροφή στη διαχείριση του πολέμου, από άποψη τόσο διεθνών σχέσεων όσο και γεωπολιτικής κατανομής ισχύος.
Για πρώτη φορά από την έναρξη των εχθροπραξιών φαίνεται σχεδόν ξεκάθαρα μια μετατόπιση του ηγετικού ρόλου από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως άλλωστε το επιθυμούσε ο Ντόναλντ Τραμπ, προς μια συντονισμένη ευρωπαϊκή διπλωματική πρωτοβουλία. Η αποστασιοποίηση του Αμερικανού προέδρου από τις άμεσες διαπραγματεύσεις και η προτίμησή του για παράλληλους διαύλους, όπως η αποστολή του Στιβ Γουίτκοφ στη Μόσχα, χωρίς καν δικό του διερμηνέα, υποδηλώνουν ότι η πρωτοβουλία του στερείται οργανωμένο πλαίσιο, όπως και το διπλωματικό υπόβαθρο για τη διαχείριση τόσο λεπτών ισορροπιών.
Επιπλέον, η σχεδόν εκκωφαντική σιωπή και η σημαντική μείωση των δημόσιων τοποθετήσεών του για το ουκρανικό ζήτημα τις τελευταίες εβδομάδες ερμηνεύεται από πολιτικούς αναλυτές ως σιωπηρή παραδοχή αποτυχίας. Πλέον, ο Ντόναλντ Τραμπ αρκείται να δηλώνει ότι «η ειρήνη είναι επικείμενη» και επαναλαμβάνει συχνά ότι έχουν χάσει τη ζωή τους εκατομμύρια άνθρωποι κι ότι πρέπει να σταματήσει ο πόλεμος.
Ωστόσο, για άλλους, η συνάντηση του Αμερικανού προέδρου στο Βατικανό με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτηρίζεται καθοριστικής σημασίας. Οπως υποστηρίζουν, φέρεται ότι πέτυχε μια πραγματική μετατόπιση της στάσης των ΗΠΑ απέναντι στο Κίεβο και μια σχετική απομάκρυνση από τη Μόσχα. Από εκείνη τη στιγμή, ο Τραμπ άφησε περισσότερο χώρο στους Ευρωπαίους, που είχαν προσβληθεί από το γεγονός ότι δεν είχαν συμπεριληφθεί στις διαπραγματεύσεις, γιατί ίσως κατάλαβε ότι η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη κι ότι οι ειδικοί απεσταλμένοι του δεν επιτυγχάνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Ανασύνταξη ισχύος
Ο Εμανουέλ Μακρόν έχει αναδειχθεί από την αρχή του πολέμου ως ο πιο δραστήριος και ικανός Ευρωπαίος ηγέτης στο ουκρανικό ζήτημα. Παρόλο που αρκετές φορές η φιλοδοξία του δεν κρύβεται και κάνει συμβολικές κινήσεις χωρίς αντίκρισμα, στην παρούσα φάση φαίνεται ότι έχει υιοθετήσει μια πιο διακριτική, αλλά αποφασιστική στρατηγική. Μετά τη συνάντηση Τραμπ – Ζελένσκι στο Βατικανό μεσολάβησε για να ευθυγραμμίσει την ευρωπαϊκή θέση με εκείνη των ΗΠΑ, κυρίως όσον αφορά την απαίτηση για 30ήμερη κατάπαυση του πυρός.
Την ίδια ώρα, το ευρωπαϊκό τετραμερές σχήμα (Γαλλία, Γερμανία, Βρετανία, Πολωνία) φαίνεται πως είναι αποτελεσματικότερο από την κλασική προσέγγιση της Ε.Ε., η οποία εμποδίζεται συχνά από εσωτερικές αντιπαραθέσεις και την επιρροή πιο φιλορώσων ηγετών, όπως ο Ορμπαν ή ο Ρόμπερτ Φίτσο. Η Γερμανία υπό τον Φρίντριχ Μερτς επανέρχεται σιγά σιγά στη διπλωματική σκακιέρα και αναλαμβάνει έναν πιο ενεργό ρόλο, ενώ η Βρετανία, εκτός Ε.Ε., επιχειρεί να επιβεβαιώσει το μετα-Brexit διεθνές εκτόπισμά της.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, για πρώτη φορά, ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να μην έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Αν και πρότεινε διαπραγματεύσεις χωρίς προϋποθέσεις στην Κωνσταντινούπολη, αυτό έγινε προς απάντηση των Ευρωπαίων κι όχι ως δική του πρωτοβουλία. Πρόκειται ίσως για ένδειξη αδυναμίας, σε αντίθεση με προηγούμενες περιόδους, όπου ο Ρώσος πρόεδρος χειριζόταν το παιχνίδι με εξαιρετική επιδεξιότητα. Κι αυτό γιατί η στρατηγική πίεση εντείνεται με την απειλή ενός 17ου πακέτου κυρώσεων, που για πρώτη φορά στοχεύει τον λεγόμενο «σκιώδη στόλο της Ρωσίας», δηλαδή τα δεξαμενόπλοια που κινούνται εκτός διεθνούς πλαισίου, χωρίς ασφάλιση από δυτικούς ομίλους. Αυτό, αν εφαρμοστεί, μπορεί να πλήξει καίρια τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου, δηλαδή τον βασικό χρηματοδότη του πολέμου για τη Ρωσία.
Από την πλευρά της Κίνας, η παρουσία του Σι Τζινπίνγκ στη Μόσχα κατά τη διάρκεια αυτών των κρίσιμων εξελίξεων δείχνει ότι το Πεκίνο παραμένει παρατηρητής της κατάστασης κι όχι βασικός παίκτης. Η Κίνα δεν φαίνεται να παρεμβαίνει ευθέως, αλλά παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και την αλλαγή ισορροπιών. Ενδεχομένως επιδιώκει να εκμεταλλευτεί μια αποδυνάμωση της Ρωσίας, ώστε να την καταστήσει ακόμα πιο εξαρτημένη, ιδίως σε θέματα τεχνολογίας.
Πολυδιάστατο παίγνιο
Η κρίση λοιπόν στην Ουκρανία, από μια σκληρή σύγκρουση ΗΠΑ – Ρωσίας, μετατρέπεται σε πολυδιάστατο γεωπολιτικό παίγνιο. Σε αυτό, η Ευρώπη αναδύεται ύστερα από πολύ καιρό με σαφή ηγετική πρόθεση διπλωματικά και στρατηγικά, εμφανιζόμενη πιο ενωμένη μέσα από την εθελοντική συμμαχία κρατών.
Αν ο Πούτιν αποδεχτεί την εκεχειρία και συμφωνήσει να διαπραγματευτεί, τότε θα έχει κατοχυρωθεί η ευρωπαϊκή στρατηγική ως επιτυχημένη. Ωστόσο, αν ο Ρώσος πρόεδρος την απορρίψει, η κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει δυσμενώς για το Κρεμλίνο. Γνωρίζοντας τον Ντόναλντ Τραμπ, είναι πολύ πιθανό να αλλάξει εντελώς στρατηγική, πυροδοτώντας νέες ανατροπές στην περιοχή. Αν συμβεί αυτό, είναι πολύ πιθανό η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ να αποτελέσει το επόμενο μεγάλο βήμα, αυξάνοντας την πίεση στη Ρωσία και κλιμακώνοντας τις γεωπολιτικές εντάσεις στην ανατολική Ευρώπη.
