Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου τα στρατιωτικά κινήματα αποτελούσαν… ατραξιόν. Ο Στρατός έβγαινε στους δρόμους, τα αεροπλάνα έριχναν προκηρύξεις και τα κανόνια των πολεμικών πλοίων αντί να είναι στραμμένα στη θάλασσα «έβλεπαν» την στεριά, τις μεγάλες πόλεις!
Όποιος κινηματίας… προλάβαινε σχημάτιζε κυβέρνηση!
Κι όμως η τελευταία δικτατορία της εποχής εκείνης ήταν διαφορετική. Δεν βγήκε Στρατός στους δρόμους, δεν ανατράπηκε η νόμιμη κυβέρνηση, αλλά… ανασχηματίστηκε. Ο Βασιλιάς και ο πρωθυπουργός παρέμειναν ίδιοι, απλά… ξεφορτώθηκαν τη Βουλή!
Το βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936 οι υπουργοί και οι υφυπουργοί της κυβέρνησης Μεταξά κλήθηκαν σε έκτακτο Συμβούλιο στην αίθουσα των πρεσβευτών του Υπουργείου Εξωτερικών. Οι περισσότεροι νόμισαν ότι το θέμα θα ήταν η γενική απεργία που είχε ανακοινωθεί για την επόμενη μέρα. Μόλις δύο υπουργοί ήξεραν το μεγάλο μυστικό. Και οι δύο πρώην στρατιωτικοί. Ο υπουργός Εσωτερικών Θόδωρος Σκυλακάκης, παππούς του σημερινού πολιτικού της ΝΔ και ο υφυπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Παπαδήμας.
Στην είσοδο το υπουργείου δύο Εύζωνοι επέτρεπαν την είσοδο στα μέλη του υπουργικού Συμβουλίου κι αργότερα τους απαγόρευαν την έξοδο μέχρι να γίνουν οι σχετικές ανακοινώσεις και υπογραφούν τα σχετικά διατάγματα.
Ο Ιωάννης Μεταξάς εξηγούσε στον καθένα ξεχωριστά τι θα γίνει την επόμενη μέρα.
Στη σύσκεψη είχαν κληθεί ο Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού, οι αρχηγοί Αστυνομίας και Χωροφυλακής και οι διευθυντές της Γενικής και της Ειδικής Ασφάλειας.
Μόλις τρεις από τους συμμετέχοντες αρνήθηκαν τη νέα κατάσταση:
*Ο υπουργός Οικονομικών Γεώργιος Ματζαβίνος, οικονομολόγος
*Ο υπουργός Πρόνοιας Δημοσθένης Ελευθεριάδης, προερχόμενος από τους Φιλελεύθερους, καθηγητής Πανεπιστημίου, και
*Ο υφυπουργός Οικονομικών Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο οποίος στο παρελθόν είχε πολιτευτεί με το κόμμα του Μεταξά, εγγονός του ποιητή του 19ου αιώνα που έφερε το όνομά του.
Επιφυλάξεις κράτησε ο υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας Γρηγόριος Κασιμάτης, ο οποίος παραιτήθηκε την επόμενη μέρα.
Αργά το βράδυ έφθασε και ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ που υπέγραψε τα σχετικά διατάγματα για αναστολή άρθρων του Συντάγματος που αφορούσαν τις ατομικές ελευθερίες (κατάργηση του οικογενειακού ασύλου, δυνατότητα σύλληψης χωρίς ένταλμα, κατάργηση της ελευθεροτυπίας, της λειτουργίας πολιτικών κομμάτων κ.ά.
Ο Τύπος
Το ίδιο βράδυ κι ενώ είχε ήδη κηρυχτεί η δικτατορία αστυνομικοί απέκλεισαν τα τυπογραφεία των εφημερίδων οι οποίες έπρεπε να αναφέρουν τα γεγονότα με καθεστώς λογοκρισίας. Απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη», ενώ στην Αθήνα, η «Ελεύθερη Γνώμη» που κυκλοφορούσε από τις 2 Φεβρουαρίου 1935 με διευθυντή τον Δ.Ι. Κοκκινάκη και αρχισυντάκτη τον Αλέκο Λιδωρίκη.
Ανάλογη στάση κράτησε στη Θεσσαλονίκη ο «Ελληνικός Βορράς» του Πέτρου Λεβαντή που είχε πρωτοκυκλοφορήσει μόλις στις 15 Ιουνίου 1936 αυτοβούλως αρνήθηκαν να κυκλοφορήσουν. Λίγο αργότερα διέκοψε την έκδοσή του ο «Ανεξάρτητος» των Ανδρέα και Δημήτρη Πoυρνάρα. Όλες οι άλλες δέχτηκαν να κυκλοφορήσουν
Αντιδράσεις
Η κοινωνία αποδέχτηκε με στωικότητα τη νέα κατάσταση. Ακόμα και το ΚΚΕ που ήταν ισχυρό στα εργατικά συνδικάτα δεν κατάφερε να κινητοποιήσει τις δυνάμεις του σε πρώτη φάση. Στην Αθήνα κάποιοι τροχιοδρομικοί (τραμ) αρνήθηκαν να αναλάβουν εργασία, αλλά από τις 9 το πρωί τα δρομολόγια έγιναν κανονικά.
Στο Παγγαίο κάτοικοι κάποιων χωριών, συμπεριλαμβανομένης της Πρώτης κινήθηκαν προς τις Σέρρες. Δυνάμεις της Χωροφυλακής τους διέλυσαν με λίγες ντουφεκιές και πολύ περισσότερο ξύλο στη γέφυρα που ενώνει τα χωριά Δήμητρα και Μυρρίνη.
Οι άνθρωποι της 4ης Αυγούστου
Στις 4 Αυγούστου παραιτήθηκαν οι Παναγιώτης Δεκάζος (υπουργός Εθνικής Οικονομίας) με τον υφυπουργό του Γρηγόριο Κασσιμάτη, Υγιεινής και Αντιλήψεως Δημοσθένης Ελευθεριάδης με τον υφυπουργό Αριστοτέλη Κουζή, όπως και ο υφυπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Μπακόπουλος.
Παρέμεναν οι υπουργοί Εσωτερικών Θεόδωρος Σκυλακάκης, Δικαιοσύνης Γεώργιος Λογοθέτης, Παιδείας Νικόλαος Λούβαρις, Συγκοινωνιών Άγγελος Οικονόμου, Γεωργίας Γεώργιος Κυριάκος.
Την Τετάρτη 5 Αυγούστου άρχισε να συμπληρώνεται το παζλ της νέας κυβέρνησης:
Αντιπρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και υπουργός Οικονομικών και, προσωρινά υπουργός Εθνικής Οικονομίας αναλαμβάνει ο προερχόμενος από τους Φιλελεύθερους Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος. Παραιτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 1937.
Υφυπουργός Οικονομικών ο Δευκαλίων Ρεδιάδης, δικηγόρος και πολιτικός. Ως αθλητής της σκοποβολής είχε μετάσχει στους Α’ Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896.
Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας ο Αριστείδης Δημητράτος. Συνδικαλιστής, παλιό στέλεχος του ΚΚΕ που το 1925 αποχώρησε από το Κόμμα περνώντας στην ακριβώς αντίπερα όχθη.
Υπουργός Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως ο Αλέξανδρος Κορυζής, ο άνθρωπος που τον διαδέχτηκε στην πρωθυπουργία το 1941 κι αυτοκτόνησε λίγο πριν την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα.
Υφυπουργός στο ίδιο υπουργείο ανέλαβε ο καθηγητής Υγιεινής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Γεράσιμος Αλιβιζάτος.
Υπουργός Ναυτικών ο φίλος του Μεταξά στρατιωτικός Ιπποκράτης Παπαβασιλείου γνωστός για τα φιλοβασιλικά του αισθήματα. Άλλωστε τον είχε παντρέψει στο παρεκκλήσι των Ανακτόρων η Βασίλισσα Όλγα και ο τότε Διάδοχος Κωνσταντίνος.
Υφυπουργός Αεροπορίας ο στρατιωτικός Μιχάλης Πάσσαρης. Στις 2 Φεβρουαρίου 1937 ήρθε σε σύγκρουση με τον Μεταξά κι αποχώρησε από την κυβέρνηση.
Στις 6 Αυγούστου είχαμε νέες προσθήκες
Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος. Είχε υπηρετήσει στη Στρατιωτική Δικαιοσύνη κι αργότερα εργάστηκε ως νομικός. Μετά τον πόλεμο για πολλά χρόνια ήταν πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, αντί του Νικόλαου Λούβαρι.
Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργό Αλέξανδρος Παπαχελάς, ο παππούς του σημερινού διευθυντή της «Καθημερινής». Ήταν αρχιμηχανικός στην Αγγλική εταιρεία «Πάουερ». Παραιτήθηκε λίγους μήνες αργότερα, στις 26 Δεκεμβρίου 1936 και στη συνέχεια εξορίστηκε.
Υφυπουργός Εσωτερικών Ευρυσθεύς Μαγιάκος, πολιτικός από τη Δράμα που ανήκε στο Κόμμα των Ελευθεροφρόνων του Μεταξά. Παραιτήθηκε στις 15 Μαΐου 1937.
Στις 14 Αυγούστου αναλαμβάνουν
Υπουργός Σιδηροδρόμων ο Γεώργιος Σπυρίδων.
Υφυπουργός Δημοσίας Ασφάλειας παρά των Υπουργείων Εσωτερικών ο πρώην αξιωματικός του Στρατού Κωνσταντίνος Μανιαδάκης που αναδείχτηκε σε βασικό στέλεχος της κυβέρνησης δημιουργώντας ένα τεράστιο κύκλωμα παρακολούθησης όχι μόνο των κομμουνιστών που εμφανιζόντουσαν ως εχθροί του καθεστώτος, αλλά και όλων όσων μπορούσαν κάποια στιγμή να βλάψουν το καθεστώς. Η δύναμη που απέκτησε στο πέρασμα του χρόνου ήταν τεράστια.
Στις 31 Αυγούστου συμπληρώνεται η κυβέρνηση με την είσοδο δύο ακόμη βασικών στελεχών του καθεστώτος, του δημοσιογράφου – εκδότη Θεολόγου Νικολούδη και του διαφημιστή και Δημάρχου Αθηναίων το 1934 Κωνσταντίνου Κοτζιά, ως υπουργών Τύπου και Τουρισμού ο πρώτος, Υπουργό – διαιτητή Πρωτευούσης, ο δεύτερος.
Υπουργός Εθνικής Οικονομίας ανέλαβε ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος. Βιομήχανος, συνιδρυτής της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν» και ιδιοκτήτης της «Ηρακλής»
Υπουργός, Γενικός Διοικητής Ηπείρου ο Γεώργιος Κυρίμης, στρατιωτικός, πιστός στον Βασιλιά και μέλος της τεκτονικής στοάς. Στη συνέχεια έγινε Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, αντί του Χαρίλαου Παναγιωτάκου.
Μόνιμος υφυπουργός Εξωτερικών ο Νικόλαος Μαυρουδής, διπλωμάτης διατήρησε τη θέση μου μέχρι την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941.
Στη συνέχεια είχαμε… προσθαφαιρέσεις:
26 Δεκεμβρίου 1936 παραιτείται ο Αλέξανδρος Παπαχελάς και υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργό αναλαμβάνει ο Κοσμάς Μπουρμπούλης.
Παραιτείται και ο υπουργός Εσωτερικών Θόδωρος Σκυλακάκης και τον αντικαθιστά ο υφυπουργός του Ευρυσθένης Μαγιάκος
22 Ιανουαρίου 1937 μετά την παραίτηση Ζαβιτσιάνου αναλαμβάνουν οι Δευκαλίων Ρεδιάδης υπουργός Οικονομικών και ο Ανδρέας Αποστολίδης υφυπουργός. Ο τελευταίος δραστηριοποιήθηκε πολιτικά μετά τον πόλεμο ως στέλεχος της ΕΡΕ. Διετέλεσε μάλιστα και υπουργός Οικονομικών στη πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή.
2 Φεβρουαρίου 1937 παραιτείται ο υφυπουργός Αεροπορίας ο Μιχαήλ Πάσσαρης και στις 13 του ίδιου μήνα αναλαμβάνει ο Πέτρος Οικονομάκος.
21 Μαρτίου 1937 παραιτείται ο Στρατιωτικός Διοικητής Μακεδονίας Νικόλαος Τσιπούρας. Τον αντικαθιστά ο ομόλογός του στην Ήπειρο Γεώργιος Κυρίμης
15 Μαΐου 1937, παραιτείται ο Ευρυσθεύς Μαγιάκος (υφυπουργός Αγρονομίας και προσωρινά Εσωτερικών). Στη θέση του διορίζεται ο Ιωάννης Δουρέντης (Εσωτερικών) και Πατρινός επιχειρηματίας και από τους πρώτους αθλητές της Παναχαϊκής και ο Περικλής Κρητικός.
24 Ιουλίου 1937 παραιτείται ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος και Υπουργός Εθνικής Οικονομίας αναλαμβάνει ο Ιωάννης Αρβανίτης
15 Δεκεμβρίου 1937 διορίζεται υπουργός, Γενικός Διοικητής Ηπείρου ο Βασίλειος Γκορτζής. Παραιτήθηκε στις 5 Αυγούστου 1938. Η θέση έμεινε κενή.
10 Φεβρουαρίου 1938 ο υφυπουργός Οικονομικών Ανδρέας Αποστολίδης προάγεται σε υπουργό Οικονομικών στη θέση του Δευκαλίωνα Ρεδιάδη
17 Ιουλίου 1938 παραιτείται ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Λογοθέτης που κατείχε το ίδιο υπουργείο πριν τη δικτατορία πάλι με πρωθυπουργό τον Μεταξά και διατηρήθηκε στη θέση του. Τον διαδέχεται ο διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν (Γερμανία) Άγις Ταμπακόπουλος.
25 Νοεμβρίου 1938 παραιτείται ο υπουργός Παιδείας Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος. Τον διαδέχεται ο ίδιος ο Μεταξάς που κατέχει παράλληλα τα υπουργεία Εξωτερικών, Στρατιωτικών, Αεροπορίας και Ναυτικών.
12 Νοεμβρίου 1938 παραιτείται ο Γεώργιος Σπυρίδων (υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων). Τον διαδέχεται ο στρατιωτικός Γεώργιος Νικολαΐδης, υπασπιστής των Βασιλέων Κωνσταντίνου και Γεωργίου Β’.
Παραιτείται και ο υφυπουργός Κωνσταντίνος Νικολόπουλος που είχε διατηρηθεί από την κυβέρνηση πριν την 4η Αυγούστου. Τον διαδέχεται ο Σταύρος Πολυζωγόπουλος. Παραιτήθηκαν ακόμα ο υφυπουργός Αγορανομίας Περικλής Κρητικός, τον διαδέχεται ο Γεώργιος Ζαφειρόπουλος και Δευακλίων Ρεδιάδης από το υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Τον διαδέχεται ο Αμβρόσιος Τζίφος.
15 Δεκεμβρίου 1938 παραιτείται ο υφυπουργός Υγιεινής και Αντιλήψεως Γεράσιμος Αλιβιζάτος χωρίς να οριστεί αντικαταστάτης του.
11 Φεβρουαρίου 1939 ο στρατιωτικός Νικόλαος Σπέντζας διορίζεται υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
