«Όλα ξεκίνησαν σε ένα εργαστήριο, όχι στην Ουχάν της Κίνας, αλλά στο Μον Πελερέν, στην Ελβετία το 1947, όπου συγκεντρώθηκαν αρκετοί κάτοχοι βραβείου Νόμπελ στα οικονομικά, συμπεριλαμβανομένου του φιλοσόφου Καρλ Πόπερ.
- Από τον Μιχάλη Ψύλο
Εκεί τέθηκαν σε εφαρμογή οι κύριες ιδέες που διέπουν τον κόσμο τα τελευταία 40 χρόνια» λέει ο Αλάν Καγιέ, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Paris Ouest Nanterre. Τι συνέβη τότε; Στο ελβετικό χωριό ιδρύθηκε μια λέσχη στην οποία μετείχαν καμιά σαρανταριά κορυφαίοι συντηρητικοί οικονομολόγοι και στοχαστές, μεταξύ των οποίων ο Αμερικανός Μίλτον Φρίντμαν, ο Αυστροαμερικανός Λούντβιχ φον Μίζες, ο Γερμανός Βίλχελμ Ρέπκε, ο Αυστριακός Καρλ Πόπερ και, φυσικά, ο Αυστριακός Φρίντριχ φον Χάγιεκ.
Σκοπός της Λέσχης Μον Πελερέν ήταν να διατυπωθεί η εναλλακτική πρόταση στις ιδέες του Bρετανού οικονομολόγου Τζoν Μέιναρντ Κέινς, οι οποίες κυριαρχούσαν στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο και ήθελαν το κράτος να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία, προκειμένου ο κόσμος να εξέλθει από την καταστροφή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο Μον Πελερέν ο Χάγιεκ εισήγαγε την ιδέα του «νεοφιλελευθερισμού», την άποψη ότι η αγορά και οι αξίες της είναι ο πιο κατάλληλος και ορθός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας. Με απλά λόγια: Ο,τι είναι αδιάφορο για την αγορά είναι αδιάφορο και για την κοινωνία.
Το 1975, λίγο μετά την εκλογή της στην ηγεσία των Βρετανών Συντηρητικών, η μετέπειτα πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ διέκοψε απότομα στη διάρκεια μιας συνεδρίασης έναν πραγματιστή, κεντρώων τάσεων βουλευτή των Τόρις, ύψωσε στον αέρα το βιβλίο του Χάγιεκ «Το Σύνταγμα της ελευθερίας» και διακήρυξε αγριεμένη: «Αυτό είναι το πιστεύω μας», χτυπώντας με δύναμη το βιβλίο στο έδρανο.
Από τότε και μέχρι και σήμερα οι ιδέες του Χάγιεκ, του Φρίντμαν και της Θάτσερ κατέστησαν «μια επικίνδυνη πολιτική θρησκεία», όπως γράφει η Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της «Το δόγμα του σοκ»: Της θεραπείας σοκ, με μια καταιγίδα μέτρων σε βάρος των ασθενέστερων τάξεων ύστερα από μια μεγάλη καταστροφή -έναν πόλεμο, μια οικονομική κατάρρευση λόγω χρέους ή μιας πανδημίας, που αφήνει τον λαό φοβισμένο, αποσβολωμένο και εξουθενωμένο. Μια ικανή και αναγκαία συνθήκη δηλαδή για να κάνουν ό,τι θέλουν οι ηγετικές ελίτ. «Μόνο μια μεγάλη κατάρρευση μπορεί να εξασφαλίσει στις ηγετικές ελίτ το είδος του μεγάλου, λευκού καμβά που ποθούν. Αυτές τις καθοριστικές στιγμές, που είμαστε ψυχολογικά έρμαια και σωματικά ξεριζωμένοι, οι δεξιοτέχνες της χειραγώγησης απλώνουν τα χέρια τους κι αρχίζουν να αναπλάθουν τον κόσμο» γράφει η Ναόμι Κλάιν.
Αυτός ο «ιός Ν», ο ιός του Νεοφιλελευθερισμού, μεταλλάσσεται συνεχώς: Πρώτα εμφανίστηκε με τη μορφή ότι «η κοινωνία δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνο άτομα». Στη συνέχεια ο «ιός Ν» μεταλλάχθηκε στη μορφή «Η απληστία είναι καλή»… Και αφού η απληστία είναι καλή, «ο μόνος τρόπος ρύθμισης των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων είναι η αγορά, ακόμη και η κερδοσκοπική αγορά, η οποία είναι αυτορυθμιζόμενη».
Η τέταρτη μετάλλαξη του «ιού Ν»; «Όσο πιο πλούσιοι είναι οι πλούσιοι τόσο το καλύτερο για όλους». Στη συνέχεια, η πέμπτη μετάλλαξη: «Όσο περισσότερο παράγουμε τόσο καλύτερα». Για να καταλήξει ο «ιός Ν» στο αξίωμα: «Δεν υπάρχει άλλη λύση από τον νεοφιλελευθερισμό»…
Αυτόν τον μεταλλαγμένο «ιό Ν», που κυριαρχούσε 40 χρόνια, ήρθε να συντρίψει η πανδημία του κορονοϊού. Όπως λέει ο καθηγητής Καγιέ στο μανιφέστο για «έναν μετα-νεοφιλελεύθερο κόσμο», αυτή η κρίση κορονοϊού «είναι το αποτέλεσμα μιας πολύ παλαιότερης κρίσης: της επιδημίας του νεοφιλελευθερισμού, ενός πραγματικού μεταλλαγμένου ιού».
«Η Hubris (Υβρις)», γράφει ο Γάλλος καθηγητής, «είναι η λέξη που χρησιμοποιούν οι Ελληνες για να ορίσουν εκείνους που δεν έχουν πλέον την αίσθηση των ορίων, που πιστεύουν ότι είναι πάνω από όλους τους κανόνες, υπεράνω κάθε ανθρώπινου δικαίου, που οι φιλοδοξίες και οι επιθυμίες τους δεν έχουν όρια».
Ο κορωνοϊός απέδειξε την πομφόλυγα της δήθεν παντοδύναμης αγοράς, που σήμερα ασκεί τεράστιες πιέσεις στους πολιτικούς ταγούς για σωτηρία από το… κράτος. Και ο σημερινός νεοφιλελευθερισμός είναι η προσωποποίηση αυτής της ύβρης…
Οι κρίσεις, βέβαια, δεν οδηγούν πάντα σε σημαντική αλλαγή, καθώς ο καθοριστικός παράγοντας είναι ο υποκειμενικός: Δηλαδή η ψυχολογική αντίδραση των ανθρώπων σε αυτήν την κρίση, που είναι αποφασιστική. Η αίσθηση ότι μετά την πανδημία έρχεται ένας κοινωνικοοικονομικός Αρμαγεδδών μπορεί όμως να αποδειχτεί… ανεμοστρόβιλος. Το ερώτημα είναι ποιος θα καταφέρει να τον αξιοποιήσει. Αναμφίβολα χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό δόγμα, απέναντι στο «δόγμα του σοκ». Ένα δόγμα που θα δίνει ελπίδα μιας πιο ανθρώπινης, βιώσιμης κοινωνίας, διαμετρικά αντίθετο στις νεοφιλελεύθερες ιδέες, των οποίων οι οπαδοί, άλλωστε, τελευταία έχουν λουφάξει!
