Η διαπίστωση είναι οδυνηρή. Ο κόσμος επιστρέφει στον Ψυχρό Πόλεμο της δεκαετίας του 1990. Οι νεότεροι δεν τον έζησαν.
- Από τον Μανώλη Κοττάκη
Εμείς, η τελευταία γενιά που τον πρόλαβε και είδε τις διαιρετικές συνέπειες που είχε σε όλο τον πλανήτη, και στην πατρίδα μας ειδικώς δεν μπορούμε να αισθανόμαστε ευτυχείς. Το «μαζί μας ή εναντίον μας» που είπαν ο πρόεδρος Μπάιντεν, ο πρόεδρος Ερντογάν και αύριο δεν γνωρίζουμε άλλος ποιος αποτελεί μια παραλλαγή της ελληνικής soft θεωρίας «Ή εμείς ή αυτοί». Ή της άλλης «Ή τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν». Από την ημέρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ αποκάλεσε τον πρόεδρο της Ρωσίας «δολοφόνο» και ο πρόεδρος της Ρωσίας τον πρόεδρο των ΗΠΑ πολίτη με προβλήματα υγείας συνέβησαν τα εξής: Οι ΗΠΑ απείλησαν τη Ρωσία και εμμέσως τη Γερμανία με οικονομικές κυρώσεις για τον αγωγό φυσικού αερίου Nord2Stream.
H Βουλγαρία συνέλαβε έξι αποστράτους της με την κατηγορία της κατασκοπίας υπέρ της Ρωσίας. Αντιπροσωπίες των ΗΠΑ και της Κίνας συνεπλάκησαν σχεδόν σε συνάντηση που είχαν στην Αλάσκα για διμερή θέματα. Είχαν προηγηθεί επιθετικές δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μπλίνκεν εναντίον του Πεκίνου για σειρά θεμάτων. Άρχισε στην Κίνα η δίκη δύο Καναδών για κατασκοπία, τους οποίους το Πεκίνο συνέλαβε προ διετίας ως αντίποινα στη σύλληψη κορυφαίων στελεχών της Huawei στον Καναδά.
Η τουρκική λίρα καταρρέει δεχόμενη χτύπημα από τις διεθνείς αγορές μετά την καθαίρεση του κεντρικού τραπεζίτη της χώρας. Τουρκική αντιπροσωπία στις διερευνητικές ζήτησε από την Ελλάδα την έκδοση χιλιάδων γκιουλενιστών που βρίσκονται στη χώρα μας με την κατηγορία της κατασκοπίας. Ο Μπάιντεν απειλεί τον Ερντογάν ότι θα αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων. Ο Ουγγροεβραίος Φρίντμαν της Stratfor προσπαθεί να στρέψει τον Ερντογάν κατά της Ρωσίας με το επιχείρημα ότι η επιρροή της έως το 2050 θα είναι τέτοια ώστε θα ελέγχει τη Μεσόγειο διά της Ελλάδος -θα την έχει καταστήσει δορυφόρο- και θα έχει φθάσει έως την Κριμαία. Έξω από τη Ρωσία.
Στην ουσία αυτό που ζούμε αφήνει μια αίσθηση επανάληψης (déja vu) να πλανάται στον αέρα. Οι ΗΠΑ, πιστές στο γεωπολιτικό δόγμα που χάραξε από το 1904 ακόμη ο καθηγητής του πανεπιστημίου Λονδίνου Halford J. Mackinder για την αναγκαιότητα του στρατηγικού ελέγχου της Ευρασίας, επανέρχονται δριμύτερες, κάνοντας όμως πρώτη φορά μετά το 1977, όπως μου τονίζει ο Τσόμσκι, ο Νέστωρ ηλικιωμένος πολιτικός της παρατάξεως, ο οποίος είναι λόγω ηλικίας και ληξίαρχος της ιστορίας, ένα στρατηγικό λάθος: Τοποθετούν απέναντί τους ταυτοχρόνως και τη Ρωσία και την Κίνα. Με κίνδυνο να τις φέρουν πιο κοντά και να τις ενώσουν περιστασιακά εναντίον του κοινού εχθρού. Προτού δούμε όμως τις ενδεχόμενες συνέπειες αυτής της πολιτικής του ρίσκου που μπορεί να βγει μπορεί και να μη βγει στον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ έχει αξία να θυμηθούμε σε γενικές γραμμές ποια ήταν η γεωπολιτική θεωρία του Mackinder που καθόρισε την αμερικανική εξωτερική πολιτική και παραμένει δημοφιλής έως τις μέρες μας. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου Λονδίνου όρισε το 1904 την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική ως τον «Εστορα (Pivot) του κόσμου».
Όποιος έλεγχε αυτή την περιοχή, που αποτελείται από ένα εσωτερικό παράκτιο τόξο, ελέγχει τον κόσμο, υποστήριζε. Η Ιαπωνία, η Αυστραλία, η Βόρεια και η Νότιος Αμερική ήταν γι’ αυτόν η εξωτερική περίμετρος του κόσμου. Το 1919 ο Mackinder άλλαξε τον όρο «Εστορας» με τον όρο «καρδιά της γης» και εμπλούτισε τη θεωρία του. Τόνισε ότι ο έλεγχος της Ευρασίας σημαίνει τον έλεγχο των παγκόσμιων πηγών ενέργειας και όποιος τον ελέγχει, αν διαθέτει και πλοία, αποκτά πλανητική δύναμη. Η θεωρία επαναδιατυπώθηκε ως εξής: Οποιος ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη ελέγχει την καρδιά της γης. Οποιος ελέγχει την καρδιά της γης ελέγχει την παγκόσμια νήσο. Και όποιος ελέγχει την παγκόσμια νήσο ελέγχει τον κόσμο.
Το νέο που προσέθεσε ο καθηγητής το 1919 ήταν το εξής: Υπό το φως αυτών των δεδομένων, πρέπει να αποτραπεί πάση θυσία διά παντός -σας θυμίζει κάτι αυτό;- η συμμαχία Ρωσίας – Γερμανίας. Η προσέγγισή του τελειοποιήθηκε όταν συνέλαβε σε υβριδικό επίπεδο το 1943 την ιδέα σύστασης του ΝΑΤΟ, το οποίο από της ιδρύσεώς του αυτό το δόγμα κατ’ ουσίαν υπηρετεί. Ακόμη και τώρα που είναι κατά Μακρόν «εγκεφαλικό νεκρό» αυτή την αποστολή έχει. Να κρατά την Ευρώπη στο μαντρί. Η Αμερική έλεγξε το κρίσιμο έδαφος της Ευρώπης μετά τις εκλογές του 1946-1947 στη Γαλλία και την Ιταλία. Εκλογές που οι καλά γνωρίζοντες λένε ότι διενήργησε στην πραγματικότητα η ίδια η CIA. Για την Ελλάδα δεν συζητάμε.
Οι εξελίξεις με τον ίδιο στόχο και την ίδια έκβαση δεν ήταν τόσο βελούδινες όσο στις δύο άλλες χώρες της Μεσογείου. Χύθηκε αίμα. Η θέση μας ήταν και είναι στρατηγική, καθώς ελέγχει τους θαλάσσιους δρόμους μεταξύ Δαρδανελίων, Σουέζ, Γιβραλτάρ. (Ο Τσόρτσιλ ήθελε τη χώρα μας στη σφαίρα επιρροής του για να ελέγχει μέσω Σουέζ τις κτήσεις του στην Ινδία.) Σήμερα, 32 ολόκληρα χρόνια μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, βρισκόμαστε περίπου στο ίδιο σημείο. Γράφω «περίπου», γιατί η Τουρκία, η οποία το 1989 ήταν στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ, σήμερα έχει αποκτήσει σχέσεις βάθους με τη Ρωσία.
Γράφω «περίπου», γιατί η Γερμανία έχει αναπτύξει σχέσεις ενεργειακής εξάρτησης με τη Ρωσία. Ο Πούτιν γνωρίζει τη γλώσσα και τη νοοτροπία των Γερμανών από τον καιρό που θήτευσε ως πράκτωρ της KGB στην Ανατολική Γερμανία. Γράφω «περίπου», γιατί η Κίνα είναι ισχυρότατος εμπορικός εταίρος της Γερμανίας.
Όταν λοιπόν ο Μπάιντεν διαπληκτίζεται δημόσια με τον Πούτιν καθιστώντας τον ισοϋψή και ισότιμο, ανοίγει μέτωπα με το Πεκίνο με το καλημέρα και πιέζει Γερμανία – Τουρκία, χώρες κομβικές, να υλοποιήσουν με το έτσι θέλω την πολιτική του, την Τουρκία και με επαπειλούμενες κυρώσεις, στην πραγματικότητα κάνει το εξής. Δίδει παλαιές απαντήσεις σε νέα ερωτήματα. Εφαρμόζει την ίδια πολιτική σε ένα τοπίο που έχει αλλάξει. «Πιάνει» το νήμα από εκεί που το άφησαν στο παρελθόν η Ολμπράιτ και ο Ομπάμα, χωρίς να υπολογίζει ότι έχει μεσολαβήσει χρόνος και το κόμμα του έχει «χάσει τεύχη».
Και το χειρότερο; Για πρώτη φορά μετά το 1977, όπως παρατηρούσε πρόσφατα ο σοφός γέρων της παρατάξεως με το προσωνύμιο «Τσόμσκι», η Αμερική τοποθετεί απέναντί της ταυτοχρόνως τη Ρωσία και την Κίνα. (Ο μόνος πρόεδρός της που είχε τη σοφία να κάνει άνοιγμα στην Κίνα ήταν ο Νίξον.) Είναι όμως ίδια τα δεδομένα για να το κάνει;
Εάν η Αμερική δεν αποκτήσει ξανά ισχυρή πρωτοπορία στην καινοτομία και τη βιομηχανία, ώστε να μην εξευτελίζεται ζητώντας από τους συμμάχους της να αποκλείουν την Κίνα από τα δίκτυα 5G χωρίς να έχει εναλλακτική να τους προσφέρει (πρώτον), εάν δεν ανανεώσει την αμυντική βιομηχανία της, ώστε να κατασκευάζει ανταγωνιστικά πολεμικά πλοία, αντί να μας ζητά να μην αγοράσουμε γαλλικές φρεγάτες (δεύτερον) και εάν δεν θωρακίσει τα ηλεκτρονικά της συστήματα, ώστε να μην ξεπέφτει σε γκρίνιες του τύπου «Η Ρωσία αναμειγνύεται στις εκλογές μας» (τρίτον), το έργο δεν θα επαναληφθεί.
Θα υπάρξουν εκπλήξεις ζωηρές ίσως για όποιον θελήσει να προκαλέσει τη μοίρα του. Το ατύχημα Μπάιντεν, ο οποίος σκόνταψε τρεις φορές στη σκάλα του προεδρικού αεροσκάφους, ίσως είναι και προφητικό. Καταληκτικώς λοιπόν: Το καταστροφικό παιχνίδι των ΗΠΑ, που έχει ως στόχο να καθυστερεί τους άλλους, δεν έχει την ίδια απόδοση πλέον. Απαιτείται και δημιουργικό παιχνίδι. Η Δύση θα κερδίσει πάλι σε μια αναμέτρηση τύπου 1989 με έναν τρόπο: Μόνο εάν ακτινοβολεί. Όχι αν μηχανορραφεί. Ο Ψυχρός Πόλεμος και η κατασκοπία δεν είναι το μέλλον μας.
