Με αυτό το έργο ο Παλαμάς όρισε το υπαρκτικό νόημα και την πνευματική αποστολή των ποιητών και, κατ’ επέκταση, των πνευματικών ανθρώπων κάθε εποχής
- Από τον Παναγιώτη Λιάκο
Ὦ Φοινικιά, μᾶς ἔσπειρεν ἐδῶ ἕνα χέρι,
καὶ θὰ ξαναπλωθῇ, καὶ θὰ μᾶς ξερριζώσῃ,
καὶ θὰ πεθάνουμε· τὸ κῦμα καὶ τ᾿ ἀγέρι
καὶ τὸ νερὸ ἀνελεήμονα θὰ μᾶς σαρώσῃ,
καὶ δὲ θὰ κλάψῃ μας τ᾿ ὁλόανθο καλοκαῖρι,
κ᾿ ἡ πλατιὰ πλάση τὸ χαμό μας δὲ θὰ νιώσῃ,
καὶ κάτου ἀπὸ τοῦ ἴσκιου σου τὰ μάγια πάλι
θ᾿ ἀναστηθῇ μοσκόπνοη μιὰ βλάστηση ἄλλη.
Καὶ μήτε θὰ βρεθῇ γιὰ μᾶς κανένα μνῆμα
τοῦ διάβα μας τὸ φάντασμα νὰ συγκρατήσῃ·
μονάχα ὁλόφωτο τριγύρω σου ἕνα ντύμα
μὲ νέα μία λάμψη ἀχάλαστη θὰ σὲ στολίσῃ,
καὶ θὰ εἶναι ἡ σκέψη μας κι ὁ λόγος μας καὶ ἡ ρίμα.
Καὶ θὰ φανῆς ἐσὺ στὴν ξαφνισμένη χτίση
σὰν ἕνα χρυσοπράσινο καινούργιο ἀστέρι.
Καὶ μήτ᾿ ἐσύ, μήτε κανεὶς δὲ θὰ μᾶς ξέρῃ…
Από το ποίημα του Κωστή Παλαμά «Ἡ Φοινικιά», το οποίο δημοσιεύτηκε στην ποιητική συλλογή «Ἡ Ἀσάλευτη Ζωή» (τυπογραφείο Ἑστία, Αθήνα, 1904, σ. 100-101)
Ο 20ός μεταχριστιανικός αιώνας της ελληνικής ποίησης φέρει το ανεξίτηλο σημάδι του παλαμικού αριστουργήματος, που τιτλοφορείται «Ἡ Φοινικιά». Είναι ένα ποίημα που αποτελείται από 312 ιαμβικούς δεκατρισύλλαβους στίχους, οι οποίοι χωρίζονται σε 39 οκτάστιχες στροφές. Με αυτό το έργο, ο Παλαμάς όρισε το υπαρκτικό νόημα και την πνευματική αποστολή των ποιητών και, κατ’ επέκταση, των πνευματικών ανθρώπων κάθε εποχής.
Πριν ξεκινήσει το ξεδίπλωμα της λυρικής και μεταφυσικής ονειροφαντασίας της Φοινικιάς του, ο Παλαμάς εξηγεί περί τίνος πρόκειται: «Mέσα σ᾿ ἕνα περιβόλι, γύρω στὸν ἴσκιο μιᾶς φοινικιᾶς, κάποια γαλανὰ λουλουδάκια, ἐδῶ κατάβαθα, καὶ κεῖ πιὸ ἀνοιχτά, μιλούσανε. Πέρασ᾿ ἕνας ποιητής (ποὺ πέθανε τώρα) καὶ ρύθμισε τὸ μίλημά τους ἔτσι:»
Ο ποιητής είναι ο Παλαμάς. Μιλά για λογαριασμό των γαλανών λουλουδιών που ζουν κάτω από τον ίσκιο της Φοινικιάς και είναι όλοι οι ποιητές, διαχρονικά, οι άνθρωποι του λόγου, οι υπηρέτες της τέλειας Ιδέας, που απλώνει τον μαγικό ίσκιο της στον πνευματικό ορίζοντα. Αυτοί οι μικροί, οι ταπεινοί, που έρχονται και παρέρχονται, είναι και περαστικοί, μα και ξεχωριστοί, γιατί η εγγύτητά τους με τη γη και η σύντομη ζωή τους κάτω από το δέντρο τούς έδωσε το προνόμιο που περιγράφεται σ’ αυτόν τον ιστορικής σημασίας στίχο: «K᾿ ἐμεῖς γυρτὰ στὴ γῆ, δαρμέν᾿ ἀπὸ μία λύπη, ἀκούσαμε τῆς γῆς τὸ μέγα καρδιοχτύπι».
Το μέγα καρδιοχτύπι της γης το ακούν τα λουλουδάκια με τους ανθούς που υποχρεώνει ο άνεμος να γέρνουν προς το έδαφος. Το αφουγκράζονται και οι εικαστικοί των ψυχικών ηχοχρωμάτων των ανθρώπων και των λαών, που είναι οι ποιητές, οι συγγραφείς, οι συνθέτες και οι πάσης φύσεως και τάξεως καλλιτέχνες. Όλοι οι θνητοί δέρνονται από τις λύπες, αλλά εκείνοι που σκύβουν με προσοχή πάνω από τις δικές τους πληγές είναι εκείνοι οι οποίοι θα αισθανθούν τους παλμούς της καρδιάς της ίδιας της πλάσης. Γι’ αυτό έχουν διαχρονικά τόσο μεγάλη ισχύ εκείνοι που διατάζουν τις λέξεις, τις νότες, τις γραμμές, τις σκιές και τα χρώματα να στηθούν, να σταθούν και να αναπτυχθούν στη σωστή σειρά – διαφορετική κάθε φορά.
Οι καλλιτέχνες που σπέρνονται κάτω από το αιώνιο δέντρο της Ιδέας αντλούν δύναμη από εκείνη και ξεπερνούν την ασημαντότητά τους, συντονιζόμενοι με το μέγα καρδιοχτύπι της αλήθειας, την οποία βιώνουν και εκφράζουν.
Θα ξεριζωθούν τα μικρά λουλούδια, αλλά θα είναι πάντα εκεί – το είδος τους ποτέ δεν θα λείπει από τη θέση του. Κάτω από την τέλεια Ιδέα κουρνιάζουν οι θνητοί, που στέλνουν στο μέλλον την αθανασία του έργου τους. Κι αυτό το έργο είναι που μετρά, όχι οι φυσικοί φορείς του.
Ο καρπός όλων των μόχθων δικαιώνει εκείνους που τον κατέβαλαν. Έτσι ορίστηκαν τα πράγματα να είναι κι έτσι είναι.
Στο διάβα των αιώνων, όσα έργα γεννήθηκαν από φθαρτούς φορείς, αλλά εξαστερώνονται, γιατί ανήκουν στο είδος της Υψηλής Τέχνης, αποφλοιώνονται, ξεγυμνώνονται ακόμα κι από τα ονόματα των δημιουργών τους. Μένουν μόνα τους, σαν φως που εκπέμπει αυτό το «ἕνα χρυσοπράσινο καινούργιο ἀστέρι» της Ιδέας.
