Το βιβλίο του Sennet Richard «Η τυραννία της οικειότητας» κυκλοφόρησε πριν από πολλά χρόνια και στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Νεφέλη.
Από τον Μανώλη Κοττάκη
Ο συγγραφέας του διεξήλθε διεξοδικά ένα δύσκολο θέμα, τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Πώς φερόμαστε στον δημόσιο χώρο και πώς στον ιδιωτικό. Πώς διαμορφώνουμε τον δημόσιο χώρο και πώς τον ιδιωτικό. Πόσο σεβόμαστε τον δημόσιο χώρο και πόσο τον ιδιωτικό. Η κουλτούρα είναι το βασικό θέμα του. Η κουλτούρα του δυτικού ανθρώπου.
Σκέπτομαι πάντοτε τον εύστοχο τίτλο αυτού του βιβλίου κάθε φορά που βλέπω έναν παρουσιαστή στον δημόσιο χώρο (στην τηλεόραση) ή παρατηρώ κάποιον που γνωρίζω σε μια ιδιωτική συνάντηση να βιάζεται να υποκύψει στην τυραννία της οικειότητας. Της ενίοτε προσποιητής οικειότητας. Να βιάζεται να μετακινηθεί από τον πληθυντικό της ευγενείας και της αποστάσεως στον ενικό της τυραννίας και της εγγύτητος. Οι παλαιοί έλεγαν σοφά ότι η οικειότητα θρέφει την περιφρόνηση. Αλλά οι νεότεροι φαίνεται να μην έχουν ακούσει κάτι σχετικώς.
Αφορμή για το σημερινό σημείωμα, το οποίο φαινομενικά κινείται εκτός πεδίου πολιτικής επικαιρότητας, μου έδωσε η εμμονή ενός κατά βάση ευγενικού ανθρώπου που παρουσιάζει μια ωραιότατη εκπομπή για τον πολιτισμό κάθε Σάββατο βράδυ τα μεσάνυχτα στην ΕΡΤ, να απευθύνεται διαρκώς με έναν βάρβαρο ενικό στη συνομιλήτριά του, μια ευγενική ντίβα του ελληνικού θεάτρου, την ηθοποιό και σύζυγο του μεγάλου δημοσιογράφου και ανθρώπου του θεάτρου Κώστα Νίτσου. Την κυρία Εφη Ροδίτη, το αστικό ήθος της οποίας έλαμπε. Ο αγαπητός και με γνώσεις συνάδελφος, ο οποίος προφανώς και γνώριζε ιδιωτικώς την προσκεκλημένη του για να της απευθύνεται δημοσίως με τόση οικειότητα, της απευθυνόταν διαρκώς μέχρι και πέντε λεπτά πριν από τη λήξη της εκπομπής σε δεύτερο ενικό: έκανες, έρανες, έζησες, είδες… Μέχρι που εκείνη δεν κατάφερε να συγκρατήσει την ενόχλησή της και κάποια στιγμή τού έστειλε ευγενέστατα το μήνυμα με μια τόση δα φράση. Σε κάποια ερώτηση που διατυπώθηκε για πολλοστή φορά στον ενικό, του απήντησε με έναν πληθυντικό-μαχαίρι: «Τι να σας πω!»
Ευφυής ο συνάδελφος, έπιασε στον αέρα την αιχμή και αμέσως προσαρμόστηκε. Στα ολίγα λεπτά που απέμειναν μέχρι τη λήξη της ωραιότατης κατά βάση συνομιλίας -αν εξαιρεθούν κάποια διαστήματα αφόρητης φλυαρίας του παρουσιαστή, ο οποίος έδειχνε να μην αντιλαμβάνεται ότι η συνέντευξη είναι το σόου του προσκεκλημένου και όχι του προσκαλούντος-, ο εξαίρετος συνάδελφος μίλησε στην κυρία Ροδίτη στον πληθυντικό όσες φορές δεν της είχε μιλήσει για μια ολόκληρη ώρα!
Γιατί επιμένω στον πληθυντικό και όχι στον ενικό; Πρώτον, διότι θεωρώ ότι ο πληθυντικός αριθμός καταργεί και δεν αυξάνει τις αποστάσεις. Αναγκάζει τους ανθρώπους να επιστρατεύσουν τις ωραιότερες λέξεις και φράσεις από το οπλοστάσιο του λεξιλογίου τους για να πλησιάσουν τον συνομιλητή τους , δημιουργεί και ατμόσφαιρα ευγενείας, υψώνει τον άνθρωπο σε άλλα επίπεδα. Αντιθέτως, ο ενικός, ειδικώς η επιστράτευση του ενικού για τη δημιουργία ατμόσφαιρας ζορισμένης οικειότητας, έχει συνήθως στο τέλος τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Πολλές φορές ο ενικός ξεκινά φιλικά και καταλήγει εχθρικά. Οταν οι άνθρωποι βιάζονται να καταργήσουν τα όρια και τα σύνορα, στο τέλος παραγνωρίζονται.
Δεύτερον, διότι ο ενικός είναι ένοχος για πολλά δεινά σε αυτή τη χώρα, με κυριότερο απ’ όλα το εξής: Ο ενικός επιδοτεί τον θυμό, ευνοεί τις προσωπικές επιθέσεις και εκτροχιάζει τον δημόσιο βίο. Όχι λίγες φορές βλέπουμε υπουργό στην τηλεόραση να μιλά στον ενικό, είτε οικειότητας είτε επιθετικότητας, σε δημοσιογράφο. Τελευταία, δυστυχώς, βλέπουμε και το ανάποδο. Δημοσιογράφους να μιλούν σε βίαιο ενικό σε πολιτικούς. Παλαιότερα διαβάσαμε και ηλεκτρονική αλληλογραφία μάνατζερ πολυεθνικής, ο οποίος όχι απλώς απευθυνόταν στον ενικό σε υπουργό, αλλά τον διέταζε και στην προστακτική.
Αυτός ο τόνος που συνηθέστατα μεταχειρίζονται οι Ελληνες έχει δύο αποτελέσματα. Είτε να σχηματίζουν οι πολίτες την εντύπωση ότι πολιτικοί, δημοσιογράφοι, μάνατζερ είναι μια μεγάλη παρέα και μάλιστα τόσο προκλητική ώστε να μη διστάζει να αποκαλύπτει δημοσίως την οικειότητα στις μεταξύ της σχέσεις. Είτε, επίσης, να παράγει τέτοιο θυμό που να φορτίζει σε μεγάλο βαθμό την πολιτική και κοινωνική ατμόσφαιρα. Δείτε τη γλώσσα του twitter: Κοφτές μισές λέξεις σε αφόρητο ενικό, λες και γνωριζόμαστε από χθες! Θαυμάζω τους Γάλλους και τους Γερμανούς που αξιοποιούν -αν δεν εργαλειοποιούν- τον πληθυντικό για να επιβάλλουν ένα συγκεκριμένο ηθικό πρότυπο. Σε αντίθεση με την κυρίαρχη γλώσσα του πλανήτη, που δεν διαθέτει πληθυντικό.
Εύλογα θα διερωτάστε τι με έπιασε σήμερα και ασχολούμαι με αυτό το θέμα. Θεωρώ ότι ζούμε χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε πλήρως την αλλαγή μιας ολόκληρης εποχής του κόσμου μας. Δεν είναι ο πόλεμος μόνο που οδηγεί σε οικονομική εξαχρείωση τον πλανήτη. Δεν είναι ότι βασικά αγαθά με τα οποία μεγάλωσαν οι γενιές μας, όπως το ψωμί, τα τρόφιμα, το ρεύμα, δεν θα είναι τόσο αυτονόητα και δεδομένα για τις επόμενες γενιές. Είναι και ότι, πέρα από τα υλικά αγαθά που χάνονται, ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάσει σε σημείο βαρβαρισμού βασικά στοιχεία της ιδιοπροσωπίας του, με πρώτο την ευγένεια, η οποία αποτελεί τη βασική έκφραση του δυτικού πολιτισμού όπως τον γνωρίσαμε.
Λέω, λοιπόν, σε όλους, με πρώτο τον εαυτό μου, το εξής: Ο πληθυντικός στον δημόσιο χώρο απογειώνει τα νοήματα. Ο ενικός απαγορεύεται. Λέω επίσης ότι ο πληθυντικός στον ιδιωτικό χώρο, τουλάχιστον στην αρχή, καταργεί τις αποστάσεις. Βγάζει από τους ανθρώπους τον καλύτερό τους εαυτό. Σε κάθε περίπτωση, η εξουσία, είτε δημοσίως είτε ιδιωτικώς, πρέπει να ασκείται με καλοσύνη. Ούτε με απαξιώσεις ούτε με διαταγές.
